[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMIERZŁY (68) part praet act

Wymowa: przemier-zły.

-rz- (66), -rż- (1), -rź- (1).

Oba e jasne.

comp przemierzl(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNprzemierzły fNprzemierzłå nNprzemierzł(e)
Gprzemierzł(e)go Gprzemierzł(e)j Gprzemierzł(e)go, przemierzlejsz(e)go
D D Dprzemierzł(e)mu
Aprzemierzł(e)go, przemierzły Aprzemierzłą Aprzemierzłé
Iprzemierzłym Iprzemierzłą Iprzemierzłym
Vprzemierzły V V
pl
N m pers przemierzli
subst przemierzł(e)
G przemierzłych
D przemierzłym
A subst przemierzł(e)
I m przemierzł(e)mi, przemierzłymi
L przemierzłych

sg m N przemierzły (13). ◊ G przemierzł(e)go (2). ◊ A przemierzł(e)go (2), przemierzły (1). ◊ I przemierzłym (1). ◊ V przemierzły (1). ◊ f N przemierzłå (10). ◊ G przemierzł(e)j (1). ◊ A przemierzłą (2). ◊ I przemierzłą (4). ◊ n N przemierzł(e) (2). ◊ G przemierzł(e)go, przemierzlejsz(e)go (3). ◊ D przemierzł(e)mu (1). ◊ A przemierzłé (1). ◊ I przemierzłym (3). ◊ pl N m pers przemierzli (5). subst przemierzł(e) (6). ◊ G przemierzłych (3). ◊ D przemierzłym (1). ◊ A subst przemierzł(e) (3). ◊ I m przemierzł(e)mi (1) RejPosWiecz2, przemierzłymi (1) CzechRozm. ◊ L przemierzłych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w. s.v. przemierznąć.

Wzbudzający odrazę, wstręt, niechęć; odibilis PolAnt, Vulg, Cn; odiosus Modrz, Cn; abominandus Calep, Cn; detestatus PolAnt; odio dignus Modrz; acerbus, invisus Calag; detestatione dignus Calep; aversabilis, detestabilis, exsecrabilis, exsecrandus, exsecratus, foedus, obscenus Cn (68): Vnwerd. Wzgárdzony. Przemierzły. Invisus. Acerbus. Calag 539b; Calep 7a.
a. Wywołujący potępienie, zwłaszcza moralne (59): Ale ći kthorzy tho mowią vſthy ſkáżonemi/ Są przemierzli ze wſzytkiemi náukámi ſwemi LubPs Dv; Ktory ſię prędko rozgniewa/ dopuſzcza ſię ſzaleńſtwá/ á człowiek wielkich myſli ieſt przemierzły [odio habetur]. BibRadz Prov 14/17, Mich 6/10; iáko przemierzła rzecż ieſt/ wydwarzánie/ á ná drugą ſtronę/ iáko ſzcżyrość [...] ma grácią. GórnDworz G; Niechay ſie nád nikogo nie przekłáda: niechay ſie nie vbiega do wyſzſzego mieyſczá: [...] niechay mu nie ledá co wádzi: iáko ſą niektorzy ták przemierzli/ czo niechcą iedno wſzythko po ſwemu GórnDworz M3, E8v, N2, Y5; Ano nie máſz ná ſwiecie nic przemierzleyſzego/ Iedno kto dobrodzieyſtwá niewdzięcżen cżyiego. HistLan F3v; Bo y z onych drugich przemierzłych obycżáiow możeſz ſie ſam w ſobie poćichu náſmiać RejZwierc 73, 17, 76, 147, 239; Przeto też Ezáiaſz/ widząc Krolá przemierzłego/ y Bogu odpornego/ obroćiwſzy ſie od Krolá [...] ták mowi [...] CzechRozm 131v; Lecż y niewola y wolność zbytnia przemierzła ieſt ModrzBaz 72, 116v; Przemierzły chłopie/ myśląc o tym złoćie/ Leżyſz w fráſunku/ by świniá we błoćie. PudłFr 10; GrabowSet B, Kv; VotSzl E2v; CiekPotr 28; A ia ſię też dam winien zá to Bogu memu/ Zem ſię poddał pijáńſtwu temu przemierzłemu. CzahTr L; GosłCast 39; KlonWor 57.

przemierzły u kogo [= komu] (7): Przemierżła ieſt pychá ták v Bogá iáko y v ludźi BibRadz Eccli 10/7; Iż káżdy wymyſł cżłowiecży/ oprocż woley á náuki iego ſwiętey/ nigdy ſie themu Pánu podobáć nie miał: y owſzem záwżdy miał być przemierzły v niego. RejPos 186v, 181, 227v; BudBib Eccli 10/7. Cf »grzech przemierzły«.

przemierzły komu (4): iáko to [skłonność do bójek] ſą rzecży y wſtydliwe/ y brzydliwe/ y ludziom nie mogą być iedno iż bárzo przemierzłe/ á zwłaſzcżá pocżćiwym. RejZwierc 16v; CzechEp 31; NiemObr 11; [Abowiem powiedz mi/ komu nie ieſt przemierzły cżłowiek fałſzywy/ lekki plotká/ przewrotny/ przący tego co raz rzecże WerReguła 117 (Linde s.v. przemierznąć; błędna lokalizacja), 89]. Cf »grzech przemierzły«.

przemierzły czym (1): Ieſt inſzy co milcżąc okázuie ſię mądrym/ á drugi ieſt ktory vſtáwicżną wielmożnośćią bywa przemierzłym. BudBib Eccli 20/5.

przemierzły przed kim [= komu] (4): y wſzytki ine złe á márne ſpráwy cżłowiecżeńſtwá náſzego/ ktore nas oſkarżáią do Páná náſzego/ á ſą przemierzłe przed oblicżnoſcią iego. RejPos 229, 54, 199, 200v.

W połączeniach szeregowych (6): BibRadz II 138c marg; SarnUzn H5v; Bo o tych tedy thák mowi Páweł s. Wſzyſcy ći ktorzy wyznawáią Bogá vſty/ ále ſie go przą vcżynkámi/ ktorzy ſą obrzydłemi/ przemierzłemi/ á nie godni ku żadney dobrey ſpráwie. RejPosWiecz2 92; Widamy tego doſyć/ gdy ludźie tákową wádą záráżeni/ popiſuią śię iáwnie z tą przemierzłą/ nádętą/ á Rzecżypoſpolitey wielce ſzkodliwą nierownośćią/ cżyniąc śię nád drugie ludźi zwierzchnieyſzemi ábo zacnieyſzemi ModrzBaz 19; WujNT Rom 1/30, Tit 3/3.

W przeciwstawieniu: »miły ... przemierzły« (1): Abowiem ácż przed tym Ieruzalem miáſto zwano miłym miáſtem Páńſkim/ y to byłá prawdá [...] ále gdy iuż było odſtąpiło od niego/ iuż nie było miłym miáſtem iego/ ále owſzem przemierzłym RejAp 170.

Wyrażenia: »grzech (jest) przemierzły« [w tym: u kogo (2), komu (1)] [szyk 3:1] (4): Grzech báłwochwálſtwá ieſt przemierzły ſwiętym. LubPs D3 marg; RejAp 180; RejPos 200; RejZwierc 69.

»przemierzłe wszeteczności« (1): A odmyátowałem ye [przeciwników] precż od ſwey oblicżnośći/ Widząc záwżdy ich przemyerzłe ony wſſetecżnośći. LubPs E2.

Szeregi: »marny a przemierzły« (2): A thák dla tego márnego á przemierzłego grzechu Pan záwżdy y niebo y zyemię woiowáć racżył RejPos 200; PowodPr 77.

»nienawisny i przemierzły« (1): Szcżebietliwość wnich niechay hámuią/ z ktorey rośćie wielomowność zbytnia/ y płochość ięzyká/ w káżdem wieku nienawiſna y przemierzła [in omni aetate odiosa] ModrzBaz 10v.

»obrzydły (a. brzydki) a (i) przemierzły« [szyk 2:1] (3): RejZwierc 24; iákoſz też cżynili cudá Cżárownicy Fáráonowi [...]/ á wżdy wedle bogá nád inſze ludzie/ zacnieyſzymi nie byli. Owſzem obrzydleyſzymi y więcey przemierzłymi. CzechRozm 104; CiekPotr 53. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przykry a przemierzły« (1): áby oni niebożąthká vznawſzy á obacżywſzy ſproſność grzechu thego [...] przeſthrzegáli ſie ná potym tego/ co ieſt przykrego á przemierzłego przed Máyeſtatem ſwiętym iego RejPos 200v.

»sprosny a przemierzły« [szyk 3:1] (4): RejPos 54 213; Bo páthrzay więcz ná owego ſproſnego á przemierzłego chłopá/ co ſie więc owo ſłowki niewieſciemi pieśći/ więcz ſie tu vmizga chociay mu nie trzebá RejZwierc 83v, 69. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szkodliwy, przemierzły« (1): ktore to namiętnośći ſą záwdy ſzkodliwe/ przemierzłe/ á zá niemi oſławá/ lekkość/ y hánbá/ wte tropy chodzi GórnDworz Ee7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (3): A tákże tho ieſt owoc zły/ brzydki/ y przemierzły. SarnUzn H5v; A wżdy on [człowiek] [...] dał ſie zwieść temu złemu á okrutnemu Hetmánowi ſwemu [tj. czartowi]/ thák iż cżyni z niego z oney wdzięcżney pſzenice przemierzły á ſproſny kąkol przed ocżymá Páná iego. RejPos 54; á wſzákoſz/ gdy ſie cżłowiek vznáć á obácżyć nie chce/ muśi ſie ná wirzch wyłożyć on ſproſny á przemierzły wrzod iego RejPos 213.
α. W funkcji rzeczownika (1):

W połączeniu szeregowym (1): A boiázliwym y niewiernym/ y przemierzłym/ y mężoboycom/ y porubnikom/ y cżárownikom [...] cżąſtká będzie w Ieźierze goráiącym ogniem y śiárką CzechRozm 7v.

b. Wzbudzający odrazę fizyczną (3): Boże nieday v ćiebie bywáć ná bieśiedźie Każeſz mi pić przezdźięki twé przemierzłé piwo KochPieś 20; [Pod namiotkiem każę ia vtkáć okná wſzędźie/ Ze was budźić przemierzłe muſzyſko nie będźie. ZbylPRozm Ev].

W połączeniu szeregowym (1): A iż ieſt w káżdym morzu [woda] plugáwá á ſłona/ Gęſta/ przykra/ przemierzła/ iáko glan zyelona. RejWiz 146.

Szereg: »nieczysty i przemierzły« (1): y sſtáłá ſię [Babilonia] [...] ſtrażą wſzego duchá nieczyſtego/ y ſtrażą wſzelkiego ptáſtwá nieczyſtego y przemierzłego [immundae et odibilis] WujNT Apoc 18/2.
c. Którego się nie lubi, nieprzyjemny, dokuczliwy (4): Aboć dyabeł wziąć nie chce dziádá przemierzłego. HistLan B4; BYłáby rzecz przemierzła wſzyſtek wykład Státutu prouinciiéy Gniéźnieńſkiéy tu wpiſowáć. SarnStat 216; Bo w naywiętſzych przygodách y niebeſpiecżeńſtwách náſzych/ iáko zaślepieni Sodomcżykowie/ rękomá nie cżyniemi nic/ áni rzecżam ſkutecżnie zábiegamy/ tylko ręce á ſpráwy náſze ná głowách ſię báwią/ to ieſt ná niepotrzebnych á iuż práwie przemierzłych ziázdách/ diſkurſách/ y rádách PowodPr 19.

W połączeniu szeregowym (1): Iáko ieden maiąc y złą/ y przemierzłą/ y bárzo żádną żonę/ kiedy go pytano iákoby ſie miał/ odpowiedział. [...] GórnDworz Q2.

Synonimy: a. brzydki, mierziony, nieczysty, nikczemny, obrzydły, ohydny, omierzły, plugawy, sprośny, wszeteczny, występny, wzgardzony; b. nieczysty, plugawy, przykry; c. obrzydliwy, szkaradny, szpetny.

Cf PRZEMIERZNĄĆ

AL