NIETOPERZ (32) sb m
nietoperz (23), niedoperz (5), nietopyrz (4), [niedopyrz]; nietoperz BierEz (2), FalZioł (5), HistAl, KrowObr (5), BielKron, Mącz (2), OrzQuin, SienLek, KlonFlis (4); niedoperz Rej Wiz, RejAp, Calep, KlonWor; nietopyrz Murm, Mymer1, BartBydg, GlabGad; nietoperz: niedoperz BudBib (1:1).
Pierwsze e oraz o jasne, drugie é pochylone.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
nietopérz |
nietopérze, niedopérzowie |
G |
nietopérza |
nietopérz(o)w |
D |
|
nietopérz(o)m, nietopérz(o)w |
A |
nietopérza |
nietopérze |
I |
nietopérz(e)m |
|
sg N nietopérz (15). ◊ G nietopérza (5). ◊ A nietopérza (1). ◊ I nietopérz(e)m (2). ◊ pl N nietopérze (4) GlabGad, HistAl, KrowObr (2), niedopérzowie (1) RejAp. ◊ G nietopérz(o)w (1). ◊ D nietopérz(o)m (2) [w tym błędnie nietopérz(o)w (1)]. ◊ A nietopérze (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
zool. Vespertilio sp. Rost; Chiroptera, nietoperze; rząd ssaków zdolnych do aktywnego lotu, pędzący głównie nocny tryb życia, posiadający błonę lotną rozpiętą między kończynami przednimi, bokiem tułowia, kończynami tylnymi i ogonem;
vespertilio Murm, Mymer1, BartBydg, HistAl, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; nycteris Mącz, Cn (32):
A iuże ptacy ſłábieli/ Ku vćiekániu ſie mieli. Widząc ieden z ptaſzey roty/ Nietoperz niedbał ſromoty: Swe woyſko zdrádnie opuśćił/ Do nieprzyiáćioł ſie rzućił. BierEz Q4,
Q4;
Vespertilio, eyn fledermaus Nyetopyrz. Murm 88;
Mymer1 26;
Vespertilio, monstruosa avis, nyetopyrz, quasi mus volans BartBydg 169;
(nagł) Vespertilio. Nietoperz. (–) NIetoperz ieſt myſz lataiącza, ſkrzydła maiącz z błonek/ miedzy ktoremi y nogi ſą wroſle FalZioł IV 27b,
+7b,
IV 27c [2 r.];
GlabGad C;
Zátim pocżęli látáć nietoperze tak wieley [!] iáko gołębie [nyedopyrze Jakoby goląbye HistAl 1510 150] v kthorych zęby były iáko v cżłowieká/ á látáiąc bili na twarz ludzką/ niektorim vgrizuiąc noſy/ niektorym vſzy vriwáiąc. HistAl H7;
BielKron 36v;
Nycteris, Latine vespertilio, Nietopęrz. Mącz 255d,
[489]d;
SienLek 173v;
Záś te (ſą) ktoremi ſię będziećie brzydzić miedzy ptáſtwem/ nie będziećie ich ieść iáko brzydkośći iákiey [...] Bąká/ dudká/ y ſroki. Boćianá [...] y niedoperza. BudBib Lev 11/18;
bogi ſwoie śrebrne/ y bogi ſwoie złote/ ktore vcżynili mu dla kłániánia/ do iámy kretow y nietoperzow. BudBib Is 2/20;
Calep 1117b;
Nie bądź iáko trzey towárzyſze oni Co hándlowáli z ſobą w iedney toni: Nietoperz/ Nurek/ z nimi kupiec nowy KlonFlis Ev,
Ev [2 r.],
E2;
[Niedoperz wielki cżarny. Niedoperz śrzedni ſzáry. Niedoperz málucżki cżarny. CygMyśl I3].
W połączeniach szeregowych (6): áby ludzie s ſiebie grzechy wyparſkáli/ á z Obrazow y Ołtarzow muchy/ nietoperze y páiąki/ odpłoſzyli y wygániali KrowObr 91, B3v, 103, 115 [2 r.]; Przytym też niedoperzowie/ ſowy/ puhacże/ y ine ptáctwo brzydliwe nocne á ciemne thám ſie poſpolicie rádo chowa. RejAp 148.
W porównaniach (2): RejWiz 166; wytrzéſzczay oczy ſwé iáko chceſz/ ták ty ią [egzekucyją] wzgárdźiwſzy Kápłaná oglądaſz/ iáko nietopérz wzgárdźiwſzy świátłośćią/ ſłóńce widźi. OrzQuin F2v; [A záſię kłamſtwo iákoby wiecżorny Niedoperz/ w nocy lata/ w nocy ſię páśie/ á ſkoro ſłońce wnidźie/ wraca ſię záś do gniazdá ſwego. WerReguła 116 (Linde)].
W przen (1): Ma cżáſem drugi ſpráwę z tákowym ſzálbierzem/ Co nie będźie cżłowiekiem: ále niedoperzem. Cáły dźień go nie vyźrzyſz: w wiecżor ſię vkaże [...] Gdy ſię ruſzą lelkowie/ y myſzy ſkrzydláte: Nocni Krucy/ Latáwcy/ y Sowy rogáte. KlonWor 73.
Synonimy: »mysz latająca«, »mysz skrzydlata«.
AKtt