[zaloguj się]
[pdf]

NIEZWYCIĘŻONY (109) part praet pass pf

niezwyciężony (107), niezwyciążony FalZioł (2).

niezwyciężony, niezwyciążony (106), niezwyciężon (1), niezwyciężony a. niezwyciężon (2).

W pisowni łącznej (106), w rozłącznej (3).

e jasne; -o- (15), -ó- (3); -o- MurzNT, KochFr, OrzJan (3); -ó- OrzQuin, ZawJeft; -o- : -ó- KochPs (10:1).

Fleksja
sg
mNniezwyciężony fNniezwyciężonå, niezwyciężona, niezwyciężon(a) nNniezwyciężon(e)
Gniezwyciężon(e)go Gniezwyciężon(e)j Gniezwyciężon(e)go
Dniezwyciężonému D Dniezwyciężon(e)mu
Aniezwyciężonego, niezwyciężony Aniezwyciężoną Aniezwyciężoné
Iniezwyciężonym, niezwyciężonem Iniezwyciężoną Iniezwyciężonym
L Lniezwyciężon(e)j Lniezwyciężonym
Vniezwyciężony Vniezwyciężonå V
pl
N m pers niezwycięż(e)ni
subst niezwyciężon(e)
G niezwyciężonych
A m an niezwyciężon(e)
subst niezwyciężoné
I m niezwyciężonymi
V subst niezwyciężoné

sg m N niezwyciężony (30). ◊ G niezwyciężon(e)go (3). ◊ D niezwyciężonému (4); -ému (1) OrzJan, -emu (1) KochFr, -(e)mu (2). ◊ A niezwyciężonego (4), niezwyciężony (2); -ego (1), -(e)go (3). ◊ I niezwyciężonym (4), niezwyciężonem (1) MurzHist. ◊ V niezwyciężony (6). ◊ f N niezwyciężonå (6), niezwyciężona (1), niezwyciężon(a) (2); ~ (attrib) -å (4); ~ (praed) -å WujNT (2), -a (1) RejAp. ◊ G niezwyciężon(e)j (1). ◊ A niezwyciężoną (9). ◊ I niezwyciężoną (4). ◊ L niezwyciężon(e)j (2). ◊ V niezwyciężonå (2). ◊ n N niezwyciężon(e) (1). ◊ G niezwyciężon(e)go (5). ◊ D niezwyciężon(e)mu (2). ◊ A niezwyciężoné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I niezwyciężonym (1). ◊ L niezwyciężonym (1). ◊ pl N m pers niezwycięż(e)ni (1). subst niezwyciężon(e) (1). ◊ G niezwyciężonych (3). ◊ A subst niezwyciężoné (7); -é (1), -(e) (6). m an niezwyciężon(e) (1). ◊ I m niezwyciężonymi (1). ◊ V subst niezwyciężoné (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. zwyciężyć; poza tym XVII w. s.v. zwyciężny.

I. W funkcji właściwej: Którego nikt dotąd nie zwyciężył (1): Niezwyćiężóną Polſkę zwyćięży kácérſtwo. OrzQuin O marg.
II. W funkcji przymiotnika (108):
1. Taki, którego nie można pokonać, nie ulegający komu lub czemu; invictus Modrz, Calag, Calep, Cn; victrix PolAnt; indomitus, inexpugnabilis, inexsuperabilis, insuperabilis, non superabilis Cn (85): [adamas] beſtie niezwiciążone: vpokarza [cf źwierz ſzkodliwy ſkromni SienHerb 324a] FalZioł IV 46c, IV 47d; LibLeg 10/146v; RejZwierz 26v; Krol zá to obiecał dáć Herkuleſowi konie niezwyciężone BielKron 54, 254; KochMon 23, 25; Vlicżki Piekielne nieprzemogą Kośćiołá tego. (marg) Koſćioł Rzymſki niezwyćiężony. Math. 16. (‒) WujJud 8, Mm4, Nn2v; ModrzBaz [16]; Calag 537a; Przez ćięm ia woyſká poráźił niezwyćiężóné KochPs 24; (marg) Cżártá S. Iuliáná związáłá. (‒) Y powiedział żem ia ieſt Sżátan ludzki nieprzyiaćiel/ ćiebie niezwyćiężoną/ zwyćiężećiem chćiał/ poſłány od nawyſzſzego Dyabłá. SkarŻyw 152, 92, 208; WerGośc 238; Calep 531a [2 r.], 547a, 559a; GrabowSet Kv; iáko to páńſtwo tureckié niezwyćiężoné bydź rozumiéćie OrzJan 47; NIezwyćiężonego rycerzá twoiego Floryaná/ Chryſte Pánie/ modlitwą vbłágány/ rácż nas z grzechow náſzych wyſwobodźić LatHar 417; Krolowa niezwyćiężonych Męcżennikow/ modl ſie zá námi. LatHar 505, 596; WujNT 417 marg, Zzzzz2v; CzahTr G.

niezwyciężony czym (3): muſic chrześcijanin być mocny i nieiaką duſzośćią nieprzemożoną/ niezwyćiężony MurzHist H3; przez noc y dzień cáły podnioſwſzy wzgorę ręce/ ná modlitwie/ ſnem y pracą nie zwyciężony/ ſtawał. SkarŻyw 31, 518.

niezwyciężony w czym (1): Cirpliwoſć też takową miał że niezwyciężony był we wſzitkich ſwych ſmutkach albo przeciwnoſciach. BielŻyw 46.

W połączeniu z imieniem (1): ſchylam ſię z niezwyćiężonym onym Sámſonem/ y Ionátą Krolewicem do duchownego miodu LatHar 234.

W przeciwstawieniu: »zwyciężony ... niezwyciężony« (1): To miáſto świát zwalczywſzy/ y śiebie zwalczyło/ By nic niezwalczonego od niego nie było. Dźiś w Rzymie zwyćiężonym Rzym niezwyćiężony [...] leży pogrzebiony. SzarzRyt D2v.

W formułach grzecznościowych i dyplomatycznych (12): Iam yeſth Czarz wyelkii nyeſwicziezoni, od pana boga, powiſſoni LibLeg 10/60, 10/66v, 11/83, 87; Naiasnieiſzemu a niezwyciężonemu Kśiążećiu a panu/ iego Krolewſkiéi miłośći/ panu SIGMVNTOVI AVGVSTOVI MurzNTSekl A2; vcżynił rzecż do Máchomethá w thy ſłowá: Wiem że mi ná żadnym doſthátku/ áni ſpráwie/ áni ludu niezeſzło/ pánie moy niezwyćiężony BielKron 256v; Piotrá wzgárdzićielá nie zwyćiężonych Ceſarzow/ dla zakonu Bogá ſwego/ roſkázuię ná krzyż w bić. SkarŻyw 41, 428; KochFr 117; SkarKaz )(2; Ku Monárſze niezwyćiężonemu RVDOLPHOWI II. Ceſárzewi práwemu RZYMSKIEMV Vboga Przedmowá. CzahTr F; SapEpit [B2].

W charakterystycznych połączeniach: niezwyciężone(-y, -a) Amazony, bestie, carz, cesarz (3), Duch, Kościół (6), krol (3), krolestwo, książę, męczennicy (2), monarcha (2), pan (5), państwo, rota, rycerz, Rzym, święci, ufiec, wojsko (3), zastęp.

Wyrażenia: Bog, Bostwo niezwyciężone(-y)« [szyk 6:1] (4:3): RejAp 33v, 94; RejPos 293; Poydę przed páná mégo: [...] Któremu dam wyznánié/ Gráiąc w łágodne ſtrony/ Ze Bóg niezwyćiężony. KochPs 64, 26, 126; OrzJan 25.

»Krol niezwyciężony« [szyk 3:1] (4): Pan to ieſt wielki/ król niezwyćiężony KochPs 143, 4, 67; LatHar 299.

»nigdy niezwyciężony« (1): á obżywił ie [bojowniki] y obiáſnił ie mocą á zwirzchnoſcią Boſtwá ſwoiego nigdy nie zwyciężonego RejAp 94.

»Pan niezwyciężony« (2): To pan ieſt wielki/ pan niezwyćiężony/ Nád inſzé wſzytki bogi przełożony. KochPs 197, 148.

»zwycięzca, niezwyciężony« (1): y był zwyćięſcą niezwyciężonym. SkarŻyw 484.

Szeregi: »mocny, (a, i) niezwyciężony« [szyk 2:1] (3): Tenże Kośćioł z Láćińſkiego ięzyká Swięty ieſt/ to ieſt mocny/ niezwyćiężony/ że nádeń nic nie ieſt mocnieyſzego WujJud 133; SkarŻyw 463; ZawJeft 10.

»możny a niezwyciężony« [szyk 1:1] (2): kto ſie doſtánie w opiekę á opátrzność tego możnego á niezwyciężonego Boſtwá ſwiętego. RejPos 293; KochPs 199.

»nieskończony a niezwyciężony« (1): iż tám [w niebie] nic nie cżynią [...] iedno vſtháwicżnie dáwáią cżeść á chwałę onemu nieſkońcżonemu á niezwyciężonemu Boſtwu. RejAp 54.

»wielki, (a) niezwyciężony« (5): Iam yeſt Svltan Svleyman z bozey moczi pan wyelkii nie zwicziezoni od pana boga powischszoni. LibLeg 11/87, 10/60, 66v, 11/83; MurzHist M.

W przen (18):MurzHist M; KochMon 21; w ſobie wiárę y boiazń Bożą rożſzerzał: z ktorey mu myſl ná wſzytki nieſzcżeśćia y przygody niezwyćiężona roſłá SkarŻyw 317; iákożkolwiek ćiebie niezwyćiężonego/ y nigdy nienágánionego hetmáná ſwego/ w nieśieniu krzyżá naśládowáli LatHar 351.
Wyrażenia: »niezwyciężona moc« [szyk 3:1] (4): LubPs Mv; Tu zbroią widomą wypiſuie nam Dawid moc nie zwyćiężoną Bogá niewidomego. BibRadz I 298d marg; BielKron 56v; LatHar 340.

»możność niezwyciężona« (1): ktorego [Boga] ſſerokoſc nieogarniona: ktorego moznoſc niezwycięzona: ſprawiedliwoſc nieomylna: dobrotliwoſc nieskonczona RejPs 220v.

»niezwyciężona(-e) ręka, ramię« = victrix manus PolAnt [szyk 3:2] (4:1): BibRadz Sap 10/20; RejAp 41; Miéy ſwoię niezwyćiężoną rękę nád człowiekiem KochPs 122, 199; GrabowSet R3v.

»serce niezwyciężone« [szyk 2:1] (3): tám iuż nielza/ iedno [...] ſmiele/ á rzezwie pocżynáć ſobie ſerczem niezwyciężonym GórnDworz E2, D5v; trzymány był mocno nie rękomá/ ále męſtwem niezwyćiężonego ſercá ſwego SkarŻyw 75.

»niezwyciężone zwycięstwo« (1): Iż duchowne á niezwyciężone zwycięſtwo ten Krol otrzymáć miał/ to ieſt Kriſtus. LubPs Q4 marg.

a. W funkcji rzeczownika (1):
Szereg: »zwycięzca a niezwyciężony« (1): gdzie ieſt proroctwo twoie ktores od bogow wziął/ abys ſie sſtał zwyćięſcą a niezwyciężonym [victor et non victus]. HistAl B4v.
2. Taki, którego nie można zniszczyć, którym nie można zawładnąć, nie do zdobycia; invictus Mącz, Cn; ineluctabilis Calep (23): Yako Alexander iadąc nad Rzeką przerzecżoną/ nálazł zamek niezwyciężony [castrum inexpugnabile; szamek nyeszwalczony HistAl 1510 308] HistAl H5; Invictus, Niezwyciężony/ twárdy/ mocny. Mącz [497]c; SkarJedn 144; znák krzyżá S. y wiárá w Pánie náſzym ieſt nam nieżwyćiężonym [!] murem. SkarŻyw 393, 399; Calep 529b; o zbroie niezwyćiężoné/ od których żaden zbroyny nie ſzwánkował OrzJan 28; WujNT Aaaaaa4.

W połączeniu szeregowym (1): Táć ieſt Kátholicka wiárá/ przez ktorą ſámę dzieią ſię wſzytkie cudá : wſzákże nie od wſzytkich ktorzy máią Kátholicką wiárę: ále od tych/ ktorzy máią wiárę mocną/ niewątpliwą/ y niezwyćiężoną/ y ze wſzytkiemi dárámi cudow. WujNT 72.

W charakterystycznych połączeniach: niezwyciężony(-a) mur, opoka, zamek, zbroja (2).

Szereg: »mocny i niezwyciężony« (1): A naprzod mocną y niezwyćiężoną wiárą o Pánie náſzym Iezuśie/ wierząc to o nim co było barzo trudno SkarŻyw 597. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
W przen (15): Stańmyſz my iedno przy oney mocney á niezwyciężoney ſkále ſwoiey/ to ieſt przy Pánu ſwoim y przy náuce iego RejAp 104v; WujJudConf 234v; Aták Ezáiaſzowe Proroctwo o Almie y Emánuelu ſynu iey nie ſłuży Máryey y Iezuſowi/ bárzoby głupia/ y nieprzyſtoyna byłá Diálektyká [...] przeto nią nigdy żydowie prawdy niezwyćiężoney zágłádzić nie mogą. CzechRozm 140v; A kto ſie męcżennikow świętych niezwyćiężoną ku Bogu miłośćią y męſtwem nieſłychánym nie zbuduie? SkarŻyw A3v; Y oznaymił Iuſtinus Ceſarzowi o nie zwyćiężoney ſtátecżnośći iey. SkarŻyw 21; wſzytki cżłonki ich rozebráli y w onym wielkim mordowániu oddáli niezwyćiężone duſze ſwe zwyćięſzcy ſwemu Chryſtuſowi. SkarŻyw 553, 21 [2 r.], 75, 152, 597; iż tę cżworcę dobrze Ioáchim w Lombárdźie vpátrzył: y niezwyćiężonymi wywody oney bronił CzechEp 252, 264; WujNT 72, Bbbbbb3.

W charakterystycznych połączeniach: niezwyciężona(-y, -e) cierpliwość, dusza, męstwo, miłość, prawda (2), skała, stateczność (statek) (3), wiara (2).

Synonimy: I., II. nieprzemożony, nieuśmierzony, niezmożny, niezwalczony, niezwojowany, niezwojowny.

Cf NIEZWYCIĘŻNY, ZWYCIĘŻONY

JB