Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIŻNIK

Następne hasło: (NIŻOWIEC) »

NIŻNY (6) ai

niżny (3), nizny (3); niżny BudBib (2); niżny : nizny StryjKron (1:3).

Fleksja

sg
m	N	niżn(e)go	f	N
	G			G	niżn(e)j
	A	niżny		A
	L			L	niżn(e)j

pl
N	m pers	niżni
G		niżnych
A	subst	niżn(e)

sg m G niżn(e)go (2). ◊ A niżny (2). ◊ f G niżn(e)j (1). ◊ L niżn(e)j (1). ◊ [pl N m pers niżni. ◊ G niżnych. ◊ A subst niżn(e).]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w. s.v. nizki.

Znaczenia

1. Dolny, leżący poniżej czegoś, niższy (2)
2. Nizinny, równinny; położony na nizinie (1)
3. [Podziemny (w sferze pojęć religijnych i mitologicznych)]
4. Zestawienia w funkcji n-loc (3)
5. [Zestawienie w funkcji n-ethn: »niżni Niemcy« = ówcześni mieszkańcy Niderlandów]

1. Dolny, leżący poniżej czegoś, niższy; inferior Vulg, PolAnt (2): Lecż połamánia miáſtá Dawidowego widzieliśćie iáko ſię rozmnożyły/ y zbieráliśćie wody ſtáwu niżnego [aquas, piscinae inferioris]. BudBib Is 22/9; [Volck Nnn2].

W przeciwstawieniu: »nizny ... wyższy« (1): tám tedy záraz Bogom zwykłe ofiáry z ludem ſwoim vczyniwſzy/ Zamek ieden nizny/ á drugi ná Kopcu wyzſzy zábudował StryjKron 81.

[Szereg: »wyżny i niżny«: Y dał iei ſtoki wyſzne/ y ſtoki nizne [et dedit ei fontes superiores et fontes inferiores]. BudBib Ios 15/19 (Linde).]

2. Nizinny, równinny; położony na nizinie (1):

Wyrażenie: »nizna ziemica« (1): Támże wtey przerzeczonych Pruſow nizney ziemicy/ ktorą zowią Sudawen/ Samłand/ chłopi Zmodźinowie z Litewſkie^go narodu/ byká álbo kozłá tym xtałtem raz do roku ſwięcą StryjKron 161.

3. [Podziemny (w sferze pojęć religijnych i mitologicznych):

Wyrażenie: »bogowie niżni«: Ut te dii deaeque superi inferi malis exemplis perdant. Boday cie wſſytcy bogowie zwierzchni y niżni zle ſtráćili TerentMatKęt N8v.]

4. Zestawienia w funkcji n-loc (3):

bibl. »Betchoron Niżny« [w innych tekstach z XVI w. także: Bethoron Dolne i Bethoron Niższe] = jedno z dwu starożytnych miast o tej samej nazwie usytuowane jedno powyżej drugiego (Bethoron inferior i Bethoron superior). Bethoron Niżny na wys. ok. 400 m n.p. morza w odległości 16 km na pn. zach, od Jerozolimy (1): Záś corká iego (byłá) Sżeerá/ á (ta) zbudowáłá Betchoron niżny y nadolny [!] Bethoron inferiorem et superiorem PolAnt, Vulg; niżſzy y wysſzy WujBib]. BudBib 1.Par 7/24.

»Niżny Nowogrod« [w tekstacch XVI w. także nowogrod Niższy i Nowogrod Mały] = Niżnyj Nowgorod, obecnie Gorki (1): Oká/ rzeká wielka w Moſkwi/ ktora wpada w Wolgę v niznego Nowogrodá. StryjKron 517 marg.

»Niżna Ziemia Pruska« = nisko położone tereny w Prusach Książęcych (1): Sam też Krol do Polſki odiechał/ zoſtáwiwſzy Andrzeiá Tęczyńſkiegó Culmienſkiego/ Piotrá Számotulſkiego/ Pomorſkiego/ y Ianá Koldę Czechá niżney Ziemie Pruskiey Stároſtow z woyſkiem ſłużebnych Zołnierzow ná ſwym mieyſcu StryjKron 627.

5. [Zestawienie w funkcji n-ethn: »niżni Niemcy« = ówcześni mieszkańcy Niderlandów: Po tey Comecie vkazáłá ſię druga ná zachod Słońcá znácząc wielkie roźlanie krwie w Niemieckich ſtronách niſznych Niemców/ bo Carolus Xiążę Burgundiyſkie gdy Leodenſczy Mieſczánie iego Sieſtrzeńcá Biſkupá á Páná ſwego/ poimawſzy w więzienie wſádzili/ dobywáiąc ich ſtráćił v ſturmu czterdzieśći tyſięcy ludzi StryjKron 648.]

Synonimy: dolny, nadolny.

Cf NISKI