[zaloguj się]
[pdf]

1. NOŻNY (9) sb pl t

nożny (4), nożna (1), nożny a. nożna (4); nożny OpecŻyw, FalZioł, BibRadz, Calep; nożna LatHar.

o oraz a jasne.

Fleksja
pl
N nożny
G nożen
A nożny, nożna
L nożnach

N nożny (1). ◊ G nożen (2); -en (1), -(e)n (1). ◊ A nożny (3) OpecŻyw, FalZioł, BibRadz, nożna (1) LatHar. ◊ L nożnach (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. nożenki, Linde XVI w.

Znaczenia
Pochwa na białą broń; vagina PolAnt; vagina cultelli Cn (9): Szyroką [łuską jesiotra] okładaią ſiodła Tatarowie y Moſkwa, Cżerkaſowie, A drobnieyſzą/ ſzable/ nożny/ y rękoieſci gich. FalZioł IV 35b; Theca ‒ Olſt, nozni, pochwi. Calep 1063a; [Vagina ... Nozny, pochwy Cervus Inst B5; Vagina Scheide Pochwy/ nożny ArtNom M4].
Zwroty: »z nożen miecza doby(wa)ć« = educere gladium e vagina Mącz [szyk zmienny] (2): [przodkowie naszy] gdy Ewánieliey w Kośćiele ſłucháli/ z nożen mieczá do połowice dobywáli/ ná znák gotowośći ſwey przećiwko nieprzyiaćielom Ewánieliey świętey. OrzRozm M3v; Mącz 96c.

bibl. [Ioann 18/11] »włożyć, [schować] miecz (a. kord) w nożny (a. nożna)« = mittere gladium in vaginam Vulg (2): Wloż miecż w nożny/ botz nie ieſt teráz cżás bronie/ ale przyſſlégo odkupienia. OpecŻyw 106v; LatHar 729; [RozprKsiędza D7].

W przen (1):
Zwrot: »rozum w nożnach chować« = być zapalczywym (1): bym z onemi teraz mowił/ ktorzy rozum w nożnach/ á rádę w rękách/ nie w głowie chowáią: których oná oſtátnia bywa przy Wotowániu Concluſia/ Boday zábit kto przećiwko temu/ vtopię Kórd w niem ſwóy do iedlec. OrzQuin F2v.
Przen (2):
Zwroty: »miecz w nożnach chować« (1): Ma Piotr Miecz/ ále go w nożnách/ to ieft/ w Kościele ſwym/ nie ſobie ále Królom chowa. OrzQuin X2v.

»włożyć miecz w nożny swoje« = odstąpić od karania (1): Izali włożę miecż w nożny ſwoie [Reducendum ad (marg) Num redire fadam in (–) vaginam suam]? owſzem ćię [Jemizalem] ſądźić będę w źiemi/ w ktoreieś ſię národziło/ y w ktorey mieſzkaſz. BibRadz Ez 21/30.

Synonimy: pochwa, poszwa.

MF