[zaloguj się]
[pdf]

POSZWA (36) sb f

o jasne; a prawdopodobnie jasne (tak w -a).

Fleksja
sg pl du
N poszwa poszwy poszwie
G poszwy poszew
D poszwóm
A poszwę poszwy poszwie
I poszwą
L poszwie poszwach

sg N poszwa (1). ◊ G poszwy (2). ◊ A poszwę (3) [w tym: -ą (1), -a (1)]. ◊ I poszwą (1). ◊ L poszwie (1). ◊ pl N poszwy (6). ◊ G poszew (15). ◊ D poszwóm (1). ◊ A poszwy (3). ◊ L poszwach (2); -ach (1), -(a)ch (1). ◊ du [N (cum nm) poszwie.] ◊ A (cum nm) poszwie (1) LibMal 1544/91v.

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w.

1. Pokrowiec, powłoka na kołdrę, pierzynę itp.; culcitae involucrum Cn (5): Zeznała theſch y zdrugiego [lege: yz z drugiego] spidwaſka kthori othworem ſtall dwye poſchwye wyąla y dwyą przeſzczyeradlye lozne dobre, powyada yſch poſchwi yedney y przeſzczyeradla poziczela Schimunovi LibMal 1544/91v, 1551/164 [2 r.]; [poszwa prosta 1 czeladna InwMieszcz 1550 nr 40, 1565 nr 119, 1573 nr 180, 1583 nr 241; 2 Poschwie wielgie ZapWpolActAdv 1550 205/110v].

poszwa z czego (1): poſzwa cwelichowa ſpierzinki Item płachta dobra, i poſzewka na zaglowk. ZapKościer 1580/5.

[poszwa na co: Poschwy ad plumaticas 12 ZapWpolActAdv 1545 202/202; ręczników 13, poszewek na zagłówki kolińskich i cwelichowych 9, poszew wielkich na pierzynę rozmaitych 7 InwMieszcz 1575 nr 198.]

W charakterystycznych połączeniach: poszwa biała, cwelichowa, czeladna (3), prosta, wielka (3), zła; poszwa z pierzynki; poszwa na pierzynę.

[Wyrażenie: »poszwa pościelna«: poszew pościelnych 8 InwMieszcz 1585 nr 264.]
2. Futerał na białą broń, zwykle noszony przy pasie; pochwa; vagina Murm, Mymer1, BartBydg, Vulg, PolAnt, Mącz; theca gladii BartBydg [w tym: pl t (26)] (31): Vagina. eyn ſcheid Poſſwy. Murm 149; Mymer1 [292]v; BartBydg 165; RejWiz 150v; Leop Ez 21/4, 28, 30; wſiádáiąc ná koń wymknął ſie mu miecz s poſzew BielKron 114; KochMon 28; BudBib 1.Par 21/26, Ez 21/35; PaprPan Hh2v; Miecz/ gdy ią [słoniną] wyſmáruieſz/ wolniéy w poſzwy wchodźi/ Rdzę gubi/ bá y poſzwóm by namniéy nieſzkodźi. WyprPl C2, B; O miecżu Páńſki/ dokądże ſie nie vſpokoiż? Wnidź do poſzwy twey PowodPr kt; [Leop 2.Reg 20/8 (Linde), Ioann 18/11 (Linde)].

W charakterystycznych połączeniach: poszwy pańskie, złote; do poszew nawracać ((na)wrocić) (się) (5), schować; do poszwy wniść; z poszew wymknąć się, wyniść, wypaść; w poszwy wchodzić; przy poszwach nosić.

[W porównaniu: iákoby poſzwy bez miecżá/ ták im gołe piſmo bez zdrowego wyrozumienia/ to ieſt/ bez ſłowá Bożego zoſtáwuie WujPosN 1584 I 143 (Linde).]

Zwroty: »dobyć (a. [dobywać]) miecza, wyjąć (a. wyrwać) miecz z poszew« [w tym: dobyć miecza, wyrwać miecz (1)] (1:2): BibRadz Iob 20/25; BielKron 239v; Evagino, in Bibliis barbare legitur, pro stringere gladium, Dobyć mieczá/ wyrwáć miecz z poſzew. Mącz 473b; [ŁaszczOkulary Cv].

»włożyć, schować kord do poszew; włożyć, [wpuścić] miecz w poszwy« = inicere gladium in vaginam PolAnt [szyk zmienny] (2;1): BibRadz Ioann 18/11; A cżemuż rychło potym [Jezus]/ gdy ſie Piotr do kordá rzućił/ od tego go hámuie/ y kord do poſzew włożyć każe? CzechRozm 238, 227v; [HistMęki 1581 aa5].

Wyrażenia: »poszwy (poszwa) u miecza, na miecz« = vagina gladii Mącz (1:1): láncuch/ poſzwę ná miecż z złotá ſámego dał ſobie pocżynić BielKron 214v; Mącz 473b.

»nożne [ai od „nóż”] poszwy« (1): Vagina, Nożne poſzwy. Mącz 473b.

Szereg: »miecz albo poszwa; miecz z poszwą« (1;1): Poſłał też papież Krolowi Schockiemu poſwiącány miecż ſpoſzwą złotą miſternie opráwiony BielKron 215v, 123v.
Przen (4): Nuſz cośći ſie to ich wyznánie podobá? (–) Zda ſie być coś świátłego: ále wżdy nie złoto/ ále tylko w poſzwách złotych miecż ołowny. CzechRozm 20.
Zwroty: »z(e) śrebrnych, [kosztownych] poszew dobywać miecza ołowianego« (1): Tákże też Diogenes vſłyſzawſzy iednego á on Philipowi oycu Alexándrowemu pochlebował powiedział: Iż tho bárzo ſzpetna rzecż kto ze śrebrnych poſzew ołowiánego miecżá dobywa. RejZwierc 50; [Azaż ćię nie wſtyd/ że z ták koſztownych poſzew ſłoniowey kośći/ dobywaſz miecża ołowiánego. PlutBBud E3].

»wyjąć, wyrwać miecz z poszew« = educere a. eicere gladium de vagina Vulg (1:1): To mowi Pan Bog. Oto ia do ćiebie/ á wyrwę miecż moy z poſzew iego/ y zábiję w tobie ſpráwiedliwego y niepobożnεgo. Leop Ez 21/3, Ez 21/5.

Synonimy: 1. naspa, powłoka; 2. nożny, pochwa.

AL