Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBACZNY

Następne hasło: OBACZONY »

OBACZON (29) part praet pass pf

obaczon (16), obaczony (9), obaczon a. obaczony (4).

Pierwsze o jasne, a pochylone; drugie o w formie niezłożonej pochylone, w formie złożonej jasne.

Fleksja

sg
m	N	obåczón, obåczony	f	N	obåczóna, obåczón(a)	n	N	obåczóno, obåczoné

pl
N	m pers	obåczeni
N	subst	obåczon(e), obåczeni
G		obåczonych

sg m N (praed) obåczón (4), obåczony (1) KochPhaen. ◊ f N (praed) obåczóna (2), obåczón(a) (1). ◊ n N obåczóno (10), obåczoné (2); -é (1), -(e) (1); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -o (10), -é SienLek. ◊ pl N m pers obåczeni (2). subst obåczon(e) (5), obåczeni (cum N pl: własności) (1) SarnStat. ◊ G obåczonych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: obaczony od kogo (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII(XVIII) w. w innym znaczeniu s.v. obaczać.

Znaczenia

1. Dostrzeżony za pomocą zmysłów (3)
- a. Dostrzeżony, obejrzany (2)
2. O którym powzięto lub przyjęto jakiś sąd; stwierdzony, poznany (19)
3. Zauważony, wyróżniony (2)
4. Rozważony, przemyślany (5)

1. Dostrzeżony za pomocą zmysłów (3):

obaczony czym (1): tedy podobienſtwa rzecży, przedtim ſmyſlamy obacżonych, iako widzianych, ſłychanych, maczanych etc. zoſthawaią w pamięci GlabGad L3v.

a. Dostrzeżony, obejrzany (2): Liſty gdy do Sądu bywáią przynieſyone/ pilnie máią być obaczone y czytáne/ ieſli thám co niemáſz wyſkrobánego GroicPorz y3; Siłá ich [gwiazd] iednéy miáry/ tákże y świátłości. [...] Przeto vdźiélné znáki ſą poſtanowioné: Aby ieden z drugiego ſnádnie obaczony/ Káżdy gwiazd pewny znáczył poczet zámierzony. KochPhaen 15.

2. O którym powzięto lub przyjęto jakiś sąd; stwierdzony, poznany (19): Tu też może być obacżona przycżyna cżem[u] nie każdemu cżłowieku [...] ſzkodzą truciny GlabGad F6; RejPs 73; chorobá tego członku ták bywa obaczoná/ w práwym boku bol bywa ćięſzki SienLek 88; RejAp 78; CzechEp 256; GDyż ſą obaczeni w tym zacnym króleſtwie náſzym żebracy SarnStat 517 [idem] 927.

obaczon z czego (2): Z których słow tego Hiſtoryká ſnádnie może być obacżono [observari licet] że to był ſtárodawny v Krześćian obycżay ModrzBaz 46; WysKaz 28.

obaczon kim, jakim (2): LibMal 1548/142v; Bo y márinarz trudno ma być miſternym obacżon gdy po ćichey wodzie płynie. RejZwierc 150.

obaczon po czym (1): ieſt thych znákow cżterzy/ [...] y po tych kſtałt ábo wyobráżenie nieiákie prawdziwego Koſciołá obacżon bywa RejPosWstaw [143³].

obaczon jaki (1): Ktore [ciało] iż było z dawna kre wkie [!] obacżono Na wſzem rozumney duſzy ieſt w mocz porucżono RejJóz E5v.

obaczon skąd [„stąd”] (2): BielKron 337v; sſtąd też to obacżono być może/ co ſię teráźnieyſzey rzecży dotycże CzechEp 36.

Ze zdaniem podmiotowym [iż, że] (2): A ſtąd może obacżono być/ iż z dawná w Azyey Słowacy byli BielKron 337v; ModrzBaz 46.

Wyrażenia: »jaśnie obaczony« (1): że [...] nie wſtydáią ſię wpádáć w tákie ſproſne á nieprzyſtoyne rzecży/ ktore [...] od káżdego iáśnie bywáią obacżone [liquido perspiciuntur]. ModrzBaz 81.

»jawnie obaczon« (1): iż nie ieſt nic táynego coby nie miáło być wyiáwiono ábo iáwnie obacżono. RejPos 251v.

»przedtym obaczony« = przewidziany (1): Praesumpta opinio, Przed tym obaczone/ [...] mniemánie/ to yeſt domyślenie że ták miało być. Mącz 433a.

Szeregi: »poznan a obaczon« (1): abi ych feritharzem poznan a obaczon nyebill LibMal 1548/142v.

»obaczony i przejrzany« (1): nigdy ſie tho nie sſtáło/ áby cżáfu poſtánawiánia kthorey R. P. z rázu práwá wſzytkie mogły ſtánąć/ gdyż wſzytki przypadki zrázu obacżone y przeyrzáne być nie mogą Phil D3.

3. Zauważony, wyróżniony (2): ſą ná brzegu rożnice drugie odemnie ſámego/ znaſzáiąc text Graecki Krolewſki z Láćińſkim/ obaczone WujNT przedm 24.

obacżon w kim (1): iedná rzecż náoſobliwſza w tym Proroku ma być obacżoná BibRadz I 353v.

4. Rozważony, przemyślany (5): Powietrzé dla zdrowégo żyćia tha być obaczoné SienLek S[ss]4.

obacżon w czym [= z jakiego punktu widzenia] (1): niechay proporcia lat/ do pićia/ y ćiáłá/ y śily iego przyſtoſowána będźie: co nie télko w tém/ kiedy/ álbo ieſli to dźiećiam przyſtoi dáć/ obaczóno być ma Oczko 22.

obaczony w kim (1): Sześć Właſnośći. 1. Zaſługá. 2. Cnotá. 3. Wieku nie młodégo. 4. Dowćip. 5. Rozum. 6. Ośiadły rodzic. Máią bydz obåczeni w tych, co bywáią ná vrzędy [...] obiéráni. SarnStat 71.

Wyrażenie: »pilnie obaczony« (1): Te rzecży [...] máią być pilnie obacżone [consideranda] ModrzBaz 89v.

Szereg: »obaczon i rozważon« (1): cokolwiek gwałtownie do przyrodzenia przypádnie/ [...] nie może ták ſłuſznego rozſądku dáć/ iáko gdy tho powoli y obacżono y rozważono będzie. RejZwierc 15.

Synonim: 1.a. oglądany.

Cf NIEOBACZONY, OBACZYĆ