[zaloguj się]
[pdf]

OBEŹRZEĆ (49) vb pf

obeźrzeć (20), obejźrzeć (15), obejrzeć (10), obeźreć (2), [obezdrzeć], obeźrzeć a. obejrzeć (2); obeźrzeć BierEz, OpecŻyw (9), WróbŻołt, RejPs, Leop, BielKron; obejźrzeć TarDuch, BielSpr, BudBib, CzechRozm (2), Oczko, Calag, KochFr, GostGosp, obejrzeć RejKup, BibRadz, BudNT, MWilkHist (2), WujNT, PudłDydo, obeźrzeć : obeżreć KromRozm II (1:1); obeźrzeć : obejźrzeć SarnStat (1:1); obeźrzeć: obejrzeć LubPs (4:1); obeźreć: obejrzeć Diar (1:1); obejźrzeć : obejrzeć Mącz (5:1); obeźrzeć a. obejrzeć LibLeg, RejRozpr.

-źrz- (8) BierEz, KromRozm II, LubPs (4), BielKron, SarnStat, -zrz- (12) OpecŻyw (9), WróbŻołt, RejPs, Leop; -jźrz- (13), -jzrz- (2) TarDuch, Calag.

o oraz pierwsze e jasne; drugie e z tekstu oznaczającego é niekonsekwentnie.

Fleksja
inf obeźrzeć
praet
sg pl
1 m -m obezdrzåł m pers
3 m obezdrzåł m pers obejźrzeli
n subst obezdrzały
imperativus
sg pl
2 obeźrzy obeźrzycie, obeźrzcie
3 niech obeźrzy niech obeźrzą
conditionalis
sg
3 m by obeźrzåł

inf obeźrzeć (16); -eć (2), -(e)ć (14). ◊ fut 1 sg obeźrzę (2). ◊ 2 sg obeźrzysz (1). ◊ 3 sg obejrzy (3). ◊ 2 pl obejźrzycie (1). ◊ praet [1 sg m -m obezdrzåł. ◊ 3 sg m obezdrzåł.] ◊ 3 pl m pers obejźrzeli (1). [subst obezdrzały.] ◊ imp 2 sg obeźrzy (12). ◊ 3 sg niech obeźrzy (3). ◊ 2 pl obeźrzycie (4), obeźrzcie (1) RejRozpr. ◊ 3 pl niech obeźrzą (1). ◊ con 3 sg m by obeźrzåł (1). ◊ part praet act obeźrzåwszy (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Patrząc na kogoś lub coś poznać coś lub kogoś; przyjrzeć się; zobaczyć; inspicere, perspicere Mącz, Cn; aspicere Mącz, PolAnt; circumspicere Vulg, PolAnt, Cn; circumspectare Vulg; respicere Calag; convisere a. obire, a. perlustrare oculis Cn (16): Satis perspicere oculis, Doſić dobrze obeyźrzeć. Mącz 369c; Calag 519a.

obeźrzeć kogo, co (11): Wynidzcie ij obezrzycie tzorki ſyon/ tzuſs dziéwki Ierozolimſkieé krola zbawiciela/ iakotz go vkoronowala matka iego tzuſs ſynagoga żydowſká OpecŻyw 128v, 185v; Hominem propius inspicere, Człowieká z bliská obeyźrzeć. Mącz 406a, 152a; Y obeyrzawſzy wkrąg około ſiebie śiedzące [circumspiciens circulo circa se sedentes]/ rzekł. Oto mátká moiá y bráćia moi. BudNT Mar 3/34; A to ſobie obeyrzyćie Diſtincte. Bok moy/ nogi/ i też ręce. MWilkHist K4v, L2v; WujNT Mar 11/11. Cf obejźrzeć co komu; Zwroty.

obejźrzeć co komu (1): Aspicite ipsum contuemini os, Obaczcie go/ obeyźrzicie mu dobrze twarz. Mącz 405b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Przeto tobie mowię matko miloſciwá/ obezrzy ktotz ſiedzi podle twégo ſyna OpecŻyw 86.

Zwroty: »[kogo, co] obejźrzeć okiem swoim, [oczmi; oczy moje obezdrzały]« [szyk zmienny] (1): Sczęśliwa kárto/ ćiebie oná ſwémi Piáſtowáć będźie rękomá ślicznémi/ Ciebie obeyźrzy wdźięcznym okiem ſwoim KochFr 101; [A tak gdysz V. M. okiem swoym forty the kwoli Zydom przebithe, obeyrzecz raczył, vcziſku Zydowskiego, ktorym krzescziany trapią, tes: W. M. wiadomoscz miecz raczy ZapWpol 14/43; Ktoregom [Zbawiciela] oczmi obezdrzal. Krofej C7; Bo oczy moie obezdrzały Zbawiciela twoiego Krofej C7v].

peryfr. »świat obejrzeć« = urodzić się (1): [Dydo do Eneasza] Teraz mię ſnadź odieżdżaſz brzemienney niebogi/ A płod/ ktorym pocżęłá/ ten záráz vbogi/ Zemną zgáſnie: á pirwey niż ten ſwiát obeyrzy/ Tám ná gmachy piekielne okiem ſwoim weyrzy. PudłDydo B4.

W przen [co] (1): Deus virtutum conuertere: reſpice de coelo et vide: et viſita vineam iſtam. Panie boże ſił y zaſtępow niebieskich racży ſie od gniewu odwrócić [...] wezrzy z nieba á obezrzy á nawiedz tę winniczę. WróbŻołt 79/15.
a. Zwiedzić [co] (1): Quatenus tuto possent Italiam spectatum ire, Tym ſpoſobem yeśliby mogli beſpieczni być chcieliby Włoſzką ziemię obeyźrzeć. Mącz 338d.
2. Zbadać, sprawdzić (16): To [o winach] ſlodkie á to korzenne A to ma bárwy odmienne Oberzćież pánowie moi Bog wiedz iuż trzeći rok ſtoi RejRozpr G3v.

obeźrzeć co (7): OpecŻyw 76; Nieczieſkye rogy thurowij Ymy czo mamy to mamy Choczia czieżko czo dzwigamy [...] Iſcziecz nas y tam niezelzj Gdy naſſe ſprawe obeyrzj RejKup t5v; Obejrzysz jeno WKM wszyćki kąty panowania swego, doznać tego będziesz raczył, jako się wiele wszyćkiego tego złego odwłokami takowemi tym więcej namnożyło Diar 21; BielKron 147; Oni [przebrani za masztalerzy wodzowie wrogiej armii] áby tym prześpiecżniey mogli obácżyć/ vmyſlnie vpuśćili koniá/ zá ktorym biegáiąc wkoło chwytháiąc go/ obeyźrzeli moc y położenie woyſká wſzyſtkiego BielSpr 37v; tedym ia w żydowſkim Máteuſzu (druku Páryſkiego y Bázyleyſkiego) to ocżymá ſwymi widział/ co też káżdy obeyźrzeć może: iż tám ſłowká iednego/ y punktćiká nie odmieniono CzechRozm 127. Cf obejźrzeć co, ze zdaniem dopełnieniowym.

obejźrzeć co, ze zdaniem dopełnieniowym (1): Y kto Polſkie rzeki/ wielkie y máłé/ obeyźrzeć chce/ iáko wielé wody máią/którym ſtátkiem zmierzy? Oczko 7.

Ze zdaniem dopełnieniowym [jako, jeśli, jaki] (3): LibLeg 11/23; prosiliśmy, aby się WKM zmiłować raczył nad wszytką Rzecząpospolitą, [...] abyś raczył jako głowa obeźreć jesliże sprawiedliwość jest w ziemi tej, ktorą Pan Bog W/K/M dać raczył. Diar 69. Cf obejźrzeć co, ze zdaniem dopełnieniowym.

Szereg: »oglądać a obeźrzeć« (1): A zás téż ty Galileyſki cżlowiek/ oglądáy a obezrzy dobrze piſmo wſſytko/ ijżci od Galilee żádny prorok nie powſtál OpecŻyw 76.
a. praw. Dokonać urzędowych oględzin; conspicere JanStat [co] (2): VStáwiamy/ iż ieſli kto pozowie/ álbo kogo wyzowie do ſądu o rány: Woźny ná prośbę ránnégo/ rány niech obeyźrzy doſtátecznie SarnStat 616 [idem] 912.
Przen [co] (1): Siadanie iych/ y wſtawánie iych obeyzrzy [Sessionem eorum et resurrectionem eorum aspice] BudBib Thren 3/62 [63].
b. Skontrolować, dopatrzeć; inspicere Mącz (3):

obeźrzeć co (2): Owaćiem rátay przybieżał/ Aby roboty obeźrzał BierEz A3v; Praedium inspicere, Folwárk obeyźrzeć. Mącz 406a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [jeśli] (1): wiecżor Vrzędnik ma wyiecháć/ y náznácżyć poki żyto brano/ á názaiutrz wyiechawſzy obeyźrzeć ieſli ſpełná/ kiedy pocżną woźić. GostGosp 102.

3. Dostrzec, zauważyć, stwierdzić, że jest (o abstraktach); videre Vulg, PolAnt (17):

obeźrzeć co (15): obezrzy wielką pokorę miſtrza ij boga twégo ijże ten którému ſie klaniá wſſytko ſtworzenijé [...] vmywá tobie ſwymi rękami nogi OpecŻyw 92, [127]v; O Iezu Nazarańſki obeyzrzy ſmutki moie Kthore mnie ogarnęły TarDuch D; RejPs 43v; Otworz/ mowi Dawid/ oczy moye/ á ya obeźrzę dźiwy zakonu twego [Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua Vulg Ps 118/18]. KromRozm II ov [idem] ſ; LubPs B5, B6, dd2; Od thwey oblicżnośći niech pochodzi ſąd moy: ocży thwe niech obezrzą ſpráwiedliwość [oculi tui videant aequitates] Leop Ps 16/2; BibRadz 1.Par 12/17. Cf obeźrzeć co, ze zdaniem dopełnieniowym; Zwroty.

obeźrzeć co, ze zdaniem dopełnieniowym [iż (1), jako (1)] (2): OpecŻyw 50v; XTałt wyerney pokory moyey á ſerce prawdziwe/ Rácż obeźrzeć miły Pánye yáko yeſt troſkliwe LubPs bb6v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [jako (2), iż (1), ktory (1)] (4): [modlitwa Matki Bożej] Obezrzy moy mily oytcże/ wktoré nędzy ieſt duſſa moia dlá mégo námileyſſégo ſyna OpecŻyw 147, 48v. Cf obeźrzeć co, ze zdaniem dopełnieniowym.

Zwroty: »[co] oczyma obejźrzeć« (1): tá Páni brzemienną będąc/ nie dziewkę ále Syná vrodzi: co gdy ocżymá obeyźrzyćie/ tedy [...] tego pewni być możećie/ że od tych dwu Krolow oſwobodzeni będziećie. CzechRozm 131v.

»[co] obeźrzeć na sobie« = doświadczyć osobiście (1): A nye daſz ſwyętemu twemu wyecżnie zoſtáć w grobie Aby myał yákye ſkáżenye obeźrzeć na ſobye [nec dabis sanctum tuum videre corruptionem Vulg Ps 15/10]. LubPs D3.

Synonimy: obaczyć; 1.a. zwiedzić; 2. dostrzec, spostrzec.

Formacje współrdzenne cf 1.ŹRZEĆ.

Cf OBEJŹRAŁY, OBEJŹRZAN, OBEJŹRZENIE, OBEŹRZĄCY

LW