Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBMYŚLACZ

Następne hasło: OBMYŚLANIE »

OBMYŚLAĆ (32) vb impf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	obmyślać
praes
	sg	pl
3	obmyśla	obmyślają

praet
	sg		pl
2	m		m pers	-ście obmyślali
3	m	obmyślåł	m pers

imperativus
	sg	pl
2	obmyślåj	obmyślåjcie

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście obmyślali
3	m		m pers	by obmyślali
3	f	by obmyślała	m an

inf obmyślać (11). ◊ praes 3 sg obmyśla (7). ◊ 3 pl obmyślają (4). ◊ praet 3 sg m obmyślåł (3). ◊ 2 pl m pers -ście obmyślali (1). ◊ fut 1 sg będę obmyślåł (1). ◊ imp 2 sg obmyślåj (1). ◊ 2 pl obmyślåjcie (1). ◊ con 3 sg f by obmyślała (1). ◊ 2 pl m pers byście obmyślali (1). ◊ 3 pl m pers by obmyślali (1).

Sł stp brak, Cn s.v. opatruję co, Linde XVI w.

Znaczenia

Opracowywać w myśli, planować, przemyślać; myśleć o tym, jak coś zapewnić, troszczyć się, starać się, zabiegać (32)
- Przen (2)

Opracowywać w myśli, planować, przemyślać; myśleć o tym, jak coś zapewnić, troszczyć się, starać się, zabiegać; consulere Modrz, Cn; cogitare, praemeditari Vulg; prospiciere, providere Cn (32):

obmyślać co (23): LibLeg 10/115, 11/133v; męſzcżyzni [...] rządzą narody/ hetmánią/ obmyſláią pożytki ludzkie/ y ine potrzebne rzecży ſpráwuią GórnDworz Z8v; ModrzBaz 100; Y iął onego ſtárcá/ [...] prośić áby z nim ná głębſzą puſtynią poſzedł: żeby ſię od ocżu y wiádomośći ludzkiey ſkrywſzy/ mogł wolniey rzecży zbáwienne obmyſláć/ y ſrożſzą pokutę cżynić SkarŻyw 57, 235; GórnRozm Nv; ActReg 15; O iák to cżłowiek tyśiąc kroc ſzcżeśliwy/ Ktory wiek ſwoy pierzchliwy/ Ták obmyśla/ że zdrowy Będąc rzec może: vmrzećie [!] gotowy. RybGęśli Dv; WujNT Phil 4/8; SkarKaz 422b. Cf obmyślać co komu, obmyślać co czym, Zwroty.

obmyślać co komu [w tym: sobie (2)] (3): człowiek doſtał dowćipu/ iáko y z czego żywność miał ſobie obmyśláć GórnRozm N2; GrochKal 5; KmitaSpit C6v.

obmyślać co czym (1): ſercá ſwe boiáźnią y miłośćią Bozką/ y miłością bliźnich/ ktorych też zbáwienie fundowániem kápłanow y chwały Bożey obmyśláią/ nápełnili SkarKaz 457a.

obmyślać o czym (4): SkarJedn 393; Wielkimi cudy po śmierći słynął/ iednáiąc ludziom śilne v Bogá dobrodzieyſtwá/ oſobliwie o onym ſwoim ſzpitalu/ y po śmierći obmyślał. SkarŻyw 593; SkarKazSej 657a. Cf »o dobrym obmyślać«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (2); jako (3), aby (1), żeby (1)] (5): LibLeg 11/133v [2 r.]; Y práwo dawcá [...] táki nie dobry ieſt/ ktory nie obmyśla/ żeby wſzyſtkie ſtany R.P. wzgodźie/ y milośći z ſobą żyli GórnRozm B, Nv; A przetoż kłádźćie to do ſerc wáſzych nie obmyśláć iákobyśćie mieli odpowiedáć [non praemeditari quemadmodum respondeatis]. Abowiemći ia wam dam vſtá y mądrość WujNT Luc 21/14.

Zwroty: »[czyje] dobre, o [czyim] dobrym (jako ociec) obmyślać« (3:1): MetrKor 40/174; onego Náámáná ſłudzy oycem zowią/ iż dobre ich iáko oćiec obmyślał. SkarKaz 422a; [Pan Bóg] ſam dobre ludzkie obmyśla SkarKazSej 660b, 657a.

»potrzeby obmyślać« (2): káżdy robotnik godzien ieſt zapłáty ſwey/ przeto należy ná Rzecżpoſpolitą/ áby tákowym ſędziam wſzytkie potrzeby obmyśláłá [reipublicae interest consulere necessitatuibus iudicum generalium]. ModrzBaz 93; SkarKazSej 674a.

»sobie mądrością obmyślać« (1): Bo ſię zda iákoby wſzeláką ludzkość zwlekli z śiebie/ [...] ktorzi vcżeni y mądrzi/ ſobie tylko náuką y mądrośćią ſwoią obmyśláią [tantum sibi doctrina et prudentia sua consulunt]. ModrzBaz 68v.

»żywność obmyślać« (4): GórnRozm N2; Sitarchia ‒ Ten ktori żiwnoſcz obmiſlia w panſtwie. Calep 985a, 985b; Krolá inácżey wolno puśćić nie kázáli/ A żeby im trzy látá żywność obmyśláli. KmitaSpit C6v.

Szeregi: »jednać i obmyślać« (1): yego Crolewſkyey myloſczy dobre y vſzytheczne y yego Crolewſkyey myloſczy pothomkow Crolow polſkich, banda yednal y obmyſlyal MetrKor 40/174.

»(nie) radzić i (ani) obmyślać« (2): LibLeg 10/115; biádá być muśi tey Rzeczypoſp: o ktorey niezgodni z ſobą w wierze rádzą y obmyśláią. SkarKazSej 684b.

»obmyślać i wykonywać« (1): Coby rad widźiał w onę godźinę gdy konáć pocznieſz/ to teraz obmyślay y wykonyway. SkarKaz 422b.

Przen [co] (2): Duſzá náſzá duchem ſię zowie/ gdy z Anyoły/ ktorzy ſą ſzczerzy duchowie/ obmyśla rzeczy niebieſkie SkarKaz 85a.

Zwrot: »dobre swoje obmyślać« (1): tákże bydło dobre ſwoie ćieleſne/ z przyrodzoney ſkłonnośći obmyśla/ y o nie ſię ſtára:: o duſzę ktorey nie ma wieczney y rozumney/ nie dbáiąc. SkarKazSej 658a.

Szereg: »obmyślać i starać się« (1): SkarKazSej 658a cf Zwrot.

Synonimy: jednać, starać się, troszczyć się.

Formacje współrdzenne cf MYŚLIĆ.

Cf OBMYŚLANIE, OMYŚLAĆ