Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBOWIĄZAĆ

Następne hasło: OBOWIĄZAN »

OBOWIĄZAĆ SIĘ (34) vb pf

sie (27), się (7).

W inf obowiązać (3), obowięzáć (2); obowiązać SarnStat (2); obowiązać : obowięzać Mącz (1:2). ◊ W pozostałych formach obowiąz- (29), obowięz- (1) ListRzeź.

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

inf	obowiązać się

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-chmy się obowiązali, -smy się obowiązali, -śme się obowiązali
2	m		m pers	-ście się obowiązali
3	m	obowiązåł się	m pers	obowiązali się
3	f	obowiązała się	m an

plusq
	sg		pl
3	m	był się obowiązåł	m pers	byli się obowiązali

conditionalis
	sg
3	m	by się obowiązåł, obowiązåłby się
3	f	by się obowiązała

inf obowiązać się (5). ◊ fut 3 sg obowiąże się (2). ◊ praet 3 sg m obowiązåł się (6). f obowiązała się (2). ◊ 1 pl -chmy się obowiązali (1) RejPosRozpr, -smy się obowiązali (1) SarnStat, -śme się obowiązali (1) ListRzeź. ◊ 2 pl -ście się obowiązali (2). ◊ 3 pl m pers obowiązali się (6). ◊ plusq 3 sg m był się obowiązåł (1). ◊ 3 pl m pers byli się obowiązali (1). ◊ con 3 sg m by się obowiązåł, obowiązåłby się (3). f by się obowiązała (3).

Sł stp brak, Cn s.v. gardłem się obowiązać, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Zobowiązać się, podjąć się czegoś, przyrzec (33)
- W przen (1)
2. Związać się, obwiązać się; przen (1)

1. Zobowiązać się, podjąć się czegoś, przyrzec; se ligare PolAnt; nomen dare, fidem obligare Mącz; addicere se alicui, obstringi Modrz; vovere votum Vulg; adstringi JanStat; cavere Cn (33): Obligare fidem suam, Záſtáwić wiárę ſwoyę/ To yeſt obowięzáć ſie. Mącz 193c; SarnStat 543, 771.

obowiązać się około czego (1): siednoczilichme śie y iest tho wolia, naſſza, thak iakośme śie około thego zwolili y obowiązali, thakową rzecz y vffałe, niny y na prziſſłe czaſy mocznie a nieodmiennie dzierżecz ListRzeź w. 23.

obowiązać się względem czego (1): ieſli który z Szláchty onych powiátów dobrowolnie tákowym Cyrográphem álbo liſtem rękoiemſtwá względem którégokolwiek y iákiégokolwiek bądź máłégo bądź nawiętſzégo długu obowiązałby ſie y zápiſał: áby był powinien [...] we wſzyſtkim doſyć vczynić SarnStat 1217.

obowiązać się komu (6): Diar 33; Nomen dare, Dáć ſie wpiſáć zá żołnierzá álbo zá ſtudentá/ obowiązáć ſie komu. Mącz 249b, 20c; RejPosRozpr b3v; LatHar 128 marg; SarnStat 1217.

obowiązać się ku czemu (2): á nikomuby tych beneficiy niedáwáć/ áżby ſię obowiązał obycżáiem iuż powiedźiánym [nisi obstringatur ad solvendum, modo iam indicato]/ ku zápłáceniu/ ták dorocżnego dochodu raz/ iáko też dźieśiątey cżęśći ná káżdy rok o nych potomnych lat. ModrzBaz 139; SarnStat 1252.

obowiązáć się na co (9): ListRzeź w. 8; Diar 33; [młodzieniec] gdi wprog ſzkolny wſtępuye/ myſlić o tem ma wſſytkim iákoby to wypełnić mogł [...] á wſpomogł ſie ná wſſytko ná co ſie był krzcąc obowyązał. GliczKsiąż L4; LubPs B2; BibRadz Num 30/9, 13; bo ći ktorzi to w ſwey mocy máią/ niedawáliby nikomu żadnego beneficium/ áżby ſię pirwey ná to [dawanie części dochodu rzeczypospolitej] obowiązał [nisi eo nexu obligato]. ModrzBaz 139; dał Abráhám dźieśięćinę Melchiſedechowi nawyżſzemu Kápłanowi ze wſzyſtkiego: y ná toż ſię ślubem obowiązał Pánu Bogu wnęk iego Iákob Pátryárchá/ z nátchnienia Ducha ś. [Vovit etiam votum dicens Vulg Gen 28/20] LatHar 128; SarnStat 11.

obowiązáć się czym (9): RejPosRozpr b3v; ieſliby mężowie ich [dziewek, które dziedziczą] tym ſpoſobem pieniądze od rodźiców [...] wźięli zá tą vmową y obowiąſkiem áby máiętnośći ná nie należącéy nie bráli/ bądź pod rękoiemſtwem/ bądź którymkolwiek ſpoſobem obowiązáli ſie [astrinxerint qualitercunque: sive per fideiussoriam cautionem, vel alio quocunque modo ... JanStat 569] SarnStat 590. Cf Zwroty.

cum inf (6): ListRzeź w. 23; OrzQuin S4; pan Márgrábiá Brándeburſki mowi zá powinowátośćią kthorą ma z Krolem Polſkim [...] przepomniawſzy przyſięgi ſwey/ ktorą ſie obowiązał rozmnáżáć páńſtwo Rzeſkie BielKron [332²]v; SarnStat 11, 989, 1217.

Zwroty: »cyrografem albo listem obowiązáć się« (1): SarnStat 1217 cf obowiązać się względem czego.

»obowiązać się na duszę swoję« (1): tedy ważyc będą wſzytki ſluby iey/ y káżde o obowiązánie [!] ktorym ſię obowiązáłá ná duſzę ſwoię mocne będzie [omne ligamen quo ligavit se super animam suam erit stabile] BudBib Num 30/5.

»pod klątwami kościelnymi obowiązać się« (1): Tenże [dziedzic N] będzie powinien [...] ku płáceniu z przerzeczonémi kmiećmi przerzeczonégo czynſzu rocznégo dwánaśćie grzywien pod klątwámi Kośćielnémi obowiązáć ſie. SarnStat 1252.

»obowiązać się obowiązaniem« [szyk: 1:1] (2): Zás niewiáſtá gdy ſlubi ſlub Iehowie/ á obowiąże ſię obowiązánim wdomu oycá ſwego [cum ... ligaverit se ligamine in domo patris sui] w młodośći ſwey. BudBib Num 30/3 [4], 30/5.

»obowiązkiem się obowiązać« (2): [Pan] Stárł s ciebie on mocny zapis y obowiązek przodkow twoich/ ktorym ſie byli obowiązáli/ iż to miał być káżdy wiecżnie przeklęty ktoryby był w namnieyſzym punkcie zakonu nie wypełnił. RejZwierc 128; SarnStat 20.

»przysięgą, przez przysięgę, pod przysięgą obowiązać się« = ligamine se ligare PolAnt; iureiurando se obligare, per fidei sacramentum cautionem praestare JanStat (5:1:1): [posłowie ku senatorom] wezwanie i powinowactwo swe wiedzieć a zawżdy pomnieć raczycie, a i nadzieję mamy, iż mu dosyć czynić będziecie zawżdy raczyć, boście się na to nie tylko RP ale i P.Bogu przysięgą swą obowiązali. Diar 33; BibRadz Num 30/11; BielKron 332; Mącz 20c; żeby ták [królowie] poddánym ſwym królowáli/ iáko ſye ná Koronácyéy ſwéy/ przed Kápłanem naywyżſzym klęcząc/ pod Bożą przyśięgą/ piérwéy á niżeli Koronę z rąk Kápłáńſkich wźięli/ królowáć obowiązáli OrzQuin S4; iákóż to Pánowie y Szláchtá przerzeczeni zá śię y potomki ſwé przez przyśięgę wiáry ſwéy czynić ſie obowiązáli SarnStat 989, 11.

»ślubem się obowiązać« = devovere se Mącz (3): Ale ſlub káżdey wdowy/ ábo tey co ſie rozwiodłá z mężem ktorymby ſie obowiązáłá [Et votum viduae et repudiatae, omne quo ligavit se super animam suam]/ ma być wypełniony. BibRadz Num 30/10; Mącz 508a; LatHar 128.

»usty swemi się obowiązać« (1): wniwecz obroći ſlub iey w ktory ſie wdáłá/ á ná co ſie vſty ſwemi obowiązáłá [prolationem labiorum eius, quibus ligavit se] BibRadz Num 30/9.

Szeregi: »być powinnym i obowięzać się« (1): tho czo są powinni y na czo śie obowięzali, thego nieſą pilny, y nie daią śie karacz. ListRzeź w. 8.

»obowiązać się i ślubiċ« (2): tedy to ná cokolwiekby ſie oná obowiązáłá y ſlubiłá/ wniwecz ſie obroćić ma/ á Pan iey to odpuſći/ ábowiem to od mężá ieſt przekażono. BibRadz Num 30/13, Num 30/11.

»obowiązać się i zapisać« [szyk 1:1] (2): áby był powinien kożdy wedla tákiégo Cyrográphu y zapiſu rękoiemſtwá onému/ którému ſie zápiſał y obowiązał/ wedle ſtárych praw Sląſkich we wſzyſtkim doſyć vczynić SarnStat 1217, 1217.

»zwolić się i obowiązać« (1): ListRzeź w. 23 cf obowiązać się około czego.

W przen [czemu] (1): proznoby was dáley zwáć ludźmi/ ktorziśćie ſię obowiązáli pożądliwośći Pánow/ dźikiemu á okrutnemu źwierzowi podobnych [qui vos pertinaciter addixissetis ferinorum dominorum cupiditati]: ktorzi wiedząc y chcąc/ wdáliśćie ſię w dobrowolną ślepotę. ModrzBaz 143v.

2. Związać się, obwiązać się; przen (1):

Zwrot: »obowiązać się niecnotą« = stać się winnym (1): Nefario se patriae obstrinxit scelere si quis Tyrannum occidit quamvis familiarem? Y zaż ten niecnotę yáką popełnił/ álbo ſie obowiązał yáką niecnotą/ który okrutniká/ áczkolwiek w towárziſtwie zábił? Mącz 422a.

Synonimy: 1. podjąć się, przyrzec, ślubić, zwolić się.

Formacje współrdzenne cf WIĘZAĆ.

Cf OBOWIĄZANIE, OBWIĄZAĆ SIĘ