Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBRAZIĆ

Następne hasło: [OBRAZIK] »

OBRAZIĆ SIĘ (41) vb pf

sie (24), się (17).

o oraz a jasne.

Fleksja

inf	obrazić się

praet
	sg		pl
3	m	obraził się	m pers	obrazili się
3	f	obraziła się	m an

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś się obraził	m pers
3	m	by się obraził	m pers	obraziliby się
	f	by się obraziła	m an
	n	obraziłoby się, by się obraziło	subst

inf obrazić się (8). ◊ fut 2 sg obrazisz się (1). ◊ 3 sg obrazi się (10). ◊ 1 pl obrazim się (1). ◊ 3 pl obrażą się (1). ◊ praet 3 sg m obraził się (5). f obraziła się (2). ◊ 3 pl m pers obrazili się (4). ◊ con 2 sg m byś się obraził (2). ◊ 3 sg m by się obraził (2). f by się obraziła (1). n obraziłoby się, by się obraziło (2). ◊ 3 pl m pers obraziliby się (1). ◊ part praet act obraziwszy się (1).

Sł stp brak, Cn s.v. obrażam się, obruszam się, ponadto w objaśnieniach s.v. obraza oraz s.v. roskoszny; Linde XVI – XVII w. (z Cn) s.v. obrazić.

Znaczenia

I. W funkcji strony zwrotnej (37)
II. W funkcji strony biernej (4)
- 1. Zostać uszkodzonym, nadwerężonym (3)
  - a. O zdrowiu i organizmie ludzkim: zostać zranionym, narażonym na szwank (2)
- 2. Zostać znieważonym (1)

I. W funkcji strony zwrotnej (37):

1. Ponieść stratę, szkodę z własnej winy; uszkodzić się, nadwerężyć się (20):

obrazić się czym (1): y po tym poznáć rozſądek dobry y pámięć/ cżym ſie raz [w prowadzeniu majątku ziemskiego] obráźi/ áby ſie tego drugi raz vſtrzegł. GostGosp 18.

Przen: Ponieść szkodę w sferze duchowej [czym] (1): Iáko záśię obráźiliby ſie tym/ gdyby ſwy^m [bogactwom] pofolgowawſzy/ rzecżámi chwale iego [Boga] oddánemi/ [...] lud Boży nieprzyiaćielowi ſie odeymowáć miał. PowodPr 83.

[obrazić się na czym: [Żydowie] ná vbogim ſie Iezuſie Kriſtuſie/ y wzgárdnym y vdręcżonym Koſciele iego obráźiwſzy/ na niewſkurány vpadek przyſzli. GrzegŻarnPos 1582 708v (Linde).]

a. O zdrowiu i organizmie ludzkim lub zwierzęcym: zranić się, skaleczyć się; offendere Vulg, PolAnt; laedere Mącz (18): FalZioł V 32; Nie chodź drogą záwáloną/ ábyś ſię nie obráźił ná mieyſcách kámieniſtych. BibRadz Eccli 32/22[25]; RejPos 352 [2 r.]; GórnRozm K2; Ieſlić kto chodźi we dnie/ nie obráźi ſię. bo widźi świátło tego świátá: ále ieſli chodźi w nocy/ obráźi ſię bo w nim świátłá nie máſz. WujNT Ioann 11/9-10 [przekład tego samego tekstu RejPos].

obrazić się w co (2): Laedere pedem, Obráźić ſie w nogę. Mącz 182c; RejZwierc 69.

obrazić się czym (2): Nie będzieſz łáiał głuchemu/ áni przed ſlepym położyż czymby ſie mogł obráźić [nec coram caeco pones offendiculum]. Leop Lev 19/14 [przekład tego samego tekstu] BielKron 44.

obrazić się na czym (1): kto zákłáda kámień bliźniemu ſwemu/ obráźi ſie ſam na nim [et qui statuit lapidem proximo offendet in eo] Leop Eccli 27/29.

W charakterystycznych połączeniach: obrazić się w nogę (2); miotając obrazić się.

Zwrot: »o kamień się obrazić« (1): głowá rządzi wſzyſtki tzłonki/ áby ſię ktory o kamień nie obráził. KrowObr 12v.

Szereg: »zatratować się albo obrazić« (1): Gdy ſye koń zátrátuie álbo obrázi. SienLek 179.

Przen (4):

obrazić się na czym (1): Iż kto ſie tey opoce ſprzećiwić będzye/ iż ſie bárzo ná niey obráźić á bárzo ſie o nię otrąćić muśi. RejPos 338.

Zwrot: »obrazić się o kamień (obrażenia)« [szyk zmienny] (3): Abowiem obráźili ſię o kámień obráżenia [offenderunt enim in lapidem offensionis]/ iáko nápiſano ieſt: Otho ia kłádę ná Syonie kámień obráżenia/ y opokę zgorſzenia/ á kożdy kthory vwierzy weń/ nie będzie pohańbiony. Leop Rom 9/32; RejPos A6, 301v.

Szereg: »obrazić się a otrącić (się)« (2): A pewnie też tego bądź iſt/ iż ſie márnie muśiſz obráźić á otrąćić o ten kámień á o ten nieomylny fundáment/ o ktorymći z dawná Prorocy opowiedáli RejPos 301v, 338.

2. Poczuć się dotkniętym, urażonym, znieważonym; laedi, offendi Cn [w tym: czym (5)] (7): OrzQuin E2v marg; śiłá kroć cżłowiek ktory nie ieſth bácżny práwie/ pocżnie ſobie niethrefnie/ á nie zda mu ſie/ áby co ná tey/ ábo ná owey rzecży należáło/ áno białagłowá nie pomáłu ſie káżdą obraźi. GórnDworz Cc6, K7v [2 r.]; KochWz 137; iż ſię ſámi w ſobie bárźiey niż potrzebá kochamy: ládá ſię czym obráźim. SkarKaz 314a.

Przen (1):

Fraza: »uszy się nie obrażą« (1): á ieſli czo thák troſzkę przyſwobodnieyſzym powie/ tedy w to pięknie vgodzi/ iż ſie nicżyie vſzy nie obráżą GórnDworz O8.

3. Rozgniewać się, oburzyć się, poczuć się zgorszonym; scandalizari PolAnt, Vulg; dolere, perturbari Cn [w tym: czym (5)] (7): Bo ieſli ſię Bog obráził vięćiem pieniędzy/ ktore mu był Anániaſz y z żoną ſwą poſlubił: iákoż ſię więcey nie ma gniewáć/ kiedy kto czyſtość ślubi á nie záchowa iey? WujNT 416.

obrazić się o kogo [= kto jest powodem obrażenia się] (2): BudNT Matth 11/7[6]; błogoſláwiony ieſt ktorykolwiek ſię nie zgorſzy ze mnie (marg) nie obrázi o mię. (–) [non fuerit scandalizatus in me]. WujNT Luc 1/23.

obrazić się czym (1): vmyſliłem [...] té Kśiążki ácz pod wagą miedzy ludźie podáć/ [...] życząc tego/ iżby kto vczéńſzy y vmieiętnieyſzy/ mém proſtém y grubém piſániém obráźiwſzy ſye/ ták to do ſercá przy puśćił/ iżby co w téy máteryéy/ porządnieyſzégo y doſkónálſzégo wydał Strum A4.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): nie wiem ieſliż ſię tym obráźiſz/ żeć ſię po wielkiey częśći Kośćielne y z Doktorow S. zebráne modlitwy/ á [...] przy nich pożyteczne náuki tu podáią. LatHar +5.

Szeregi: »obrazić się i rozgniewać się« (1): Mátká iego z niewieśćiey vłomnośći bárzo ſię tym obráziłá: y chcąc ſyná widzieć/ gdy iey go widzieć niedopuſzcżono/ [...] tym ſię ieſzcże więcey rozgniewáłá SkarŻyw 200.

»zafrasować się i obrazić« (1): [Chrystus] powiedźiał vczniom ſwoim/ iż wiele ćierpieć/ y w wielkiey zelżywośći vmrzeć ná krzyżu/ y potym z martwych wſtáć miał. czym ſię vczniowie záfráſowáli y obráźili SkarKaz 122a.

4. Zniechęcić się, zrazić się; dolere Cn [czym] (3): Vboſtwem Páná náſzego nie obrázili ſię Trżey Krolewie. SkarŻyw 27 marg, 27, 283.

II. W funkcji strony biernej (4):

1. Zostać uszkodzonym, nadwerężonym [czym] (3): kthorzi [poddani królewscy] gdi bi nyemyely wolno yezdzycz pozyemy w.m. obrazylo bi ſzye them przemyerze kthore yem K.m.S Czeſſarzem ye^g° mczią Tvreczkyem y s.m. ma. LibLeg 11/153v.

a. O zdrowiu i organizmie ludzkim: zostać zranionym, narażonym na szwank (2):

Szeregi: »nie obciążyć ani obrazić się« (1): áppetyt ták reguluiąc/ iákoby ſye nic dietą nie obćiążyło áni obráźiło. co narychléy okaże żołądek/ ieſli dobrze trawi Oczko 24v.

»zranić się i obrazić« (1): prośiłá ſię pilnie/ áby iey czyſtość vczćił/ obiecuiąc go tákiégo náucżyć miſterſwá/ iſz iego ćiáło żadnym ſię żelázem zránić y obrázić niemiáło SkarŻyw 162.

2. Zostać znieważonym; accipere offensionem Cn [czym] (1): [rozbieranie sumnienia zawiera] prośbę o poznánie przewinienia dniá onego/ ieſli ſię iákim máieſtat Páńſki wiádomie ábo niewiádomie obráźił. LatHar 69.

Synonimy: I. 1., 2., 3., 4. naruszyć się, osłabić się, stargnąć się, zgorszyć się; 3. rozgniewać się, skazić się.

Formacje współrdzenne cf PRZYRAZIĆ.

Cf OBRAŻENIE