[zaloguj się]
[pdf]

OBROT (17) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N obrot
G obrotu, obrota obrot(o)w
D obrotu
A obroty
I obrotém obroty
L obrocie

sg N obrot (4). ◊ G obrotu (1) StryjKron, obrota (1) Calep. ◊ D obrotu (1). ◊ I obrotém (4); -ém (1), [-em], -(e)m (3). ◊ L obrocie (2). ◊ pl G obrot(o)w (2). ◊ A obroty (2). ◊ [I obroty.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XIX w.

1. Ruch dokoła jakiegoś punktu lub jakiejś osi; conversio Calep, Cn; volubilitas Calep; circinatio, circulatio, circumactio, circumductus, conversatio, replicatio, rotatio, versatio, versura, vertigo Cn (11): Conversio – Obrot. Calep 256b, 786a, 1139b.
Zwroty: »latać na obrocie« = być w ciągłym ruchu (1): Kárk ſzéroki [u Hektora]/ po którym koſá [= warkocz] zápuſczoná/ Latáłá ná obroćie gdy byłá ſtrząśnioná. GórnTroas 35.

[»ku gorze obrotem wyskoczyć«: niemogł rádośći zátáić w ſobie/ wykrzyknąwſzy ku gorze obrotem wyſkocżył HistOtton 53.]

[Przen: Niech zapráwną pśi młodźi máią z źwierzem bitwę. Kąſał będzie Wilk y Lis/ ále nie obráźi/ A w obrocie tey woyny/ nic chártow nie zráźi. BielawMyśl Cv.]
a. astron. Ruch, także orbity ciał niebieskich (6): [zaż ſłońce obroty ſwémi wielkimi/ roku nam nie náznácza/ á kśiężyc mnieyſzémi obroty mieśiącá? SenekaGórn 202 (Linde).]

W porównaniu (1): To wſzytko porwie czás nie náſycony/ A nań nie naydźie ná świećie obróny. Leći nie bieży/ nie dośćigłym lotém/ Iákowym toczy Bóg niebo obrotém. GórnTroas 30.

Wyrażenie: »obroty niebieskie, planet, znakow niebieskich« [szyk 3:1] (2:1:1): Przeſzłey też nocy widziano ná Niebie przy okręgu Mieſięcznym/ Krolá y Mnichá ſpołnie ſię bijących/ [...] Czego Cromer ſzerzey dowodzi/ iż to zá ſkutkiem obrotu Plánet Niebieſkich być mogło. StryjKron 532; GórnRozm N3v; PaxLiz Cv [2 r.].
W przen (1):
Zwrot: »wystawić nad wszytkie obroty ziemie« = wywyższyć (1): Obiecował Bog ludowi ſwemu/ zá pobożne odpráwowánie świąt iego/ wynieść y wyſtáwić go nád wſzytkie obroty źiemie: to ieſt/ y docżeſnie y wiecżnie vkoronowáć PowodPr 53.
b. I w funkcji przysłówka: »obrotem« = prawdopodobnie: kolejno, po kolei (1): Y zoſtáwił tám przed ſkrzynią przymierza Iehowy Aſáfá y bráćią iego/ służyć przed ſkrzynią záwżdy dzień po dzień iednoſtáynie. (marg) wł: rzecży dniá wdzień iego/ To ieſt obrokiem [!]/ álbo co dzień iednako. (–) [iugiter diei in die suo (marg) per singulos dies (–) PolAnt, iugiter per singulos dies et vices suas Vlug] BudBib 1.Par 16/37.
2. Zwrot, manewr (4): Drugi Ordynek woyſká/ ná kſztałt Ryby Káráśia. [...] bo tu cżołá iednáko oſtre/ pobocżnice ná vkoś/ obrot prędki ná káżdą ſtronę w mierze wſzyſtko ſtoi BielSpr 23, 17v; ZbylPrzyg A4v; [BielawMyśl C2v].

W charakterystycznych połączeniach: obrot chyży, prędki.

[Wyrażenie: »krzywy obrot«: [żołnierz powinien umieć] dobrze row wieść/ pale bić/ tarcżą włádáć/ y krzywymi obrotámi przychodzącym ſtrzałom vchodźić BusLic 45v.]
Szereg: »obrot i ruszanie« (1): Cżemu ramiona ſą okągłe [!]. (–) Bowiem okrągła figura ieſt naſluſznieyſza ku obrotu y ruſzaniu GlabGad D2.
3. Zmiana kierunku, zawrócenie; przen: O przekonaniach, poglądach (1): Dźiwna mięſzániná/ y prętki obrot. Vchodźi raz tego pilnie iáko ſię wprzod mowiło CzechEp 183.
4. Spryt, bystrość, pomysłowość (1):
Wyrażenie przyimkowe: »z obrotem« (1): [Chryseros] Cżekał v oney dźiury z brátnalem y z młotem: Cicho dybał ná łotry; lecż z wielkim obrotem. KlonWor 42; [Weźmmy iednégo wielkiégo z obrotem Hiſtoryká/ który to co czyta będźie vmiał w pożytek przywiéźdź CerGór 69; naydźieſz záś ludźie nie vrodźiwé/ ále cnotliwé/ z rozrywką wielką y z obrotem. CerGór 110].

Synonimy: 1. okrążenie; 2. ruch, zwrot; 3. odwrocenie, zawrocenie; 4. bystrość, przemyślność.

Cf OBROCENIE

AS