[zaloguj się]
[pdf]

2. OBWINIONY (160) part praet pass pf

obwiniony (117), obwinion (43).

Pierwsze o jasne. ◊ W formach złożonych -on- (44), -ón- (1); -on- : -ón- SarnStat (42:1). ◊ W formach niezłożonych -ón (16), -on (8) SarnStat (16:8).

Fleksja
sg
mNobwiniony, obwinión fNobwinionå, obwiniona
Gobwinionégo Gobwinionéj
Dobwinionemu Dobwinion(e)j
Aobwinionégo A
Iobwinionym Iobwinioną
pl
N m pers obwinieni, obwiniony
G obwinionych
A m pers obwinion(e)

sg m N obwiniony (59), obwinión (40); ~ (attrib) obwiniony (13); ~ (praed) obwinión (40), obwiniony (8); -ony CzechRozm, NiemObr. GrabPospR; -ón : -ony MetrKor (2:1), GroicPorz (8:1). SarnStat (24:3). ◊ G obwinionégo (5): -égo (4). -(e)go (1). ◊ D obwinionemu (5); -emu (1), -(e)mu (4). ◊ A obwinionégo (8); -égo (6), -ego (1), -(e)go (1); -égo : -ego SarnStat (6:1). ◊ I obwinionym (4). ◊ f N obwinionå (10), obwiniona (2); ~ (attrib) -å (10), -a (1); -å : -a GroicPorz (8:1); ~ (praed) -a (1). ◊ G obwinionéj (4); -éj (2), -(e)j (2). ◊ D obwinion(e)j (3). ◊ I obwinioną (1). ◊ pl N m pers obwinieni (14), (praed) obwiniony (1). ◊ G obwinionych (3). ◊ A m pers obwinion(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: obwiniony przez kogo (5), od kogo, od czego (5); przez kogo LibLeg, LibMal, Phil, SarnStat; od kogo NiemObr, WujNT; przez kogo: od kogo GroicPorz (1:3).

Sł stp s.v. obwinić, Cn notuje, Linde XVII w.

Któremu zarzucono popełnienie czynu nagannego, oskarżony; uznany sprawcą przestępstwa; reus Modrz, JanStat, Cn; accusatus JanStat, Cn; conventus, (m)culpatus JanStat; delatus, nocens Cn (160): Item slodzyey Nyeyawny czterzy razi na ganyoni o slodzieiſtwo y ſpraw yąncz ſſye. pyanthi raz obwynyoni bandącz y vſſz na sprawę nyema bicz puſzczon. MetrKor 40/815; LibLeg 6/156v; GroicPorz r4v, hh4; SVlpicius w Egipcie miał dwá właſne ſyny/ Ktore mu tám pobito/ márnie bez przycżyny. Kleopátrá Krolowa wnet morderze one/ Poſłáłá mu do Rzymu/ iáko obwinione. RejZwierz 27v; NiemObr 41; GórnRozm I; Máią też być niekiedy wyſtępni wolni cżynieni od karánia/ gdy to ieſt nie s ſzkodą Rzecżypoſpolithey/ á zwłaſzcżá ieſliby zá nienawiſcią á chćiwoſcią pomſty byli przez kogo obwinieni Phil S; SarnStat 250, 408, 506, 648, 670 (9).

obwiniony dla czego (1): [żak] o ránę śmiertelną/ álbo dla inégo łotroſtwá wielkiégo obwiniony [...] wedle praw od ſędźiégo przez nas deputowánégo/ criminaliter oſkárżony będźie ſądzón SarnStat 203.

obwinion z czego (1): Gdyż lepak przed Senaty Rzymſkimi z nieiakich pieniedzi [Scypio] obwinion był BielŻyw 116.

obwiniony o co (39): MetrKor 40/814, 816; Thomas Roſthuchni SSarnowa obwinyony przeſz Pyotra Bobrka vrządnyka pana Malachowskiego o zlodzieyſthwo y o raną [którą] themv tho Bobrkovi ieſth zadal LibMal 1543/73v; LibLeg 11/152v; GroicPorz i4v, m3, ſ2, tv, v4v (10)); A názáiutrz [Ananijasz] chcąc pewnie wiedżiec o ktorąby rzecz był od Zydow obwinion [gna ex causa accusaretur a Iudaeis]/ rozwiązał go WujNT 22/30; Pierwſzj caſus ieſl pożogá kiedy kto obwiniony o pożogę wedle práwá ſluſznie nie będżie ſie mógł oczyśćić. SarnStat 515, 203, 257, 267, 408 [2 r.], 504 (22). Cf »o głowę obwinion«, »obwinio, przed urzędem «.

obwiniony pro aliqua re (2): Gdyby Zyd pro guerra obwiniony, nie miáſto ma ſądźić, ále Król álbo Woiewodá SarnStat 245. Cf obwinion pro aliqua re et de aliqua re.

obwinion pro aliqa re et de aliqua re (1): poſtánawiamy/ iż káżdy z poddánych náſzych duchownych y świetckich/ powinien będźie poddánégo ſwégo/ któryby pro ſpolio et de percuſſione ſtratae był obwinión/ gdy go pozew in bonis záſtánie [...] przed vrzędem Grodzkim [...] ſtáwić SarnStat 502.

obwiniony w czym (7): Diar 58; w tákowéy rzeczy [w biciu fałszywej monety] ſzłáchćic obwiniony y oſkárżony będźie ſie oczyśćiał ośmnaśćie świádków ſzláchćiców SarnStat 408, 119. Cf obwiniony w czym czym, »niesłusznie obwiniony«, »niesprawiedliwie obwiniony«, »u Sądu obwinion«.

obwiniony w czym czym (1): A iż ſię tu zmiánká vcżyniłá oſzukánia pierwſzych rodźicow w ráiu: tedy mi ſię zda/ że ſię też tu záraz y ich ſpowtarzenie [!] pokázáć może: nie vſpráwiedliwiáiąc ich w tym/ w cżym ſą prze ſwoie przeſtępſtwo ſłowem Bożym obwinieni CzechEp 206.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż (7), iżeby (1)] (8): Iákom ieſt obwinion przes tego.N. iże bym przyiáćielá iego álbo brátá.N. zábił/ álbo ránił/ tego vczynku nie ieſtem winien. GroicPorz y4v; Ieſli ſługá álbo Włodárz będzie obwinión, iż co vkrádnie: ſześćią świádków niech ſie ſpráwi. SarnStat 650, 506 [2 r.], 647 [2 r.], 652, 933.

W połączeniu szeregowym (1): POmocnicy zábićia Szlácheckiéy oſoby/ obwinieni powołány y pozwány/ [...] zá winę onéy pomocy zábićia ſzláchćicá/ káżdy z nich ſtronie obráżonéy trzydźieśći grzywien polſkich [...| zápłáćić [ma] SarnStat 1172.

W charakterystycznych połączeniach: człek (ludzie) obwiniony (obwinieni) (2), dłużnik, sędzia, szlachcic; dla łotrostwa obwiniony; z pieniędzy obwiniony; o dziedzictwo obwiniony (2), o fałszywą monetę (o występek fałszywej monety) (2), o gwałt (o zgwałcenie) (4), o kaletę, o klejnoty, o majętność, o mężobojstwo (2), o miecz, o pożogę, o ranę, o szaty, o (potwarny, zły, haniebny) uczynek (złodziejstwa albo łupu) (6), o winę, o ([jaki]) występek (2), o zabicie (2), o zgubę, o złodziejstwo (o zły uczynek złodziejstwa) (5), o złupienie (łupiestwo, zły uczynek łupu) (4); prze przestępstwo obwiniony; słowem bożym obwiniony; za nienawiścią a chciwością obwiniony.

Wyrażenia: »o głowę [= o zabójstwo] obwinion« (1): iż o rány obá oni co bili máią być karáni/ ále ieſliby z tych ran śmierć przyſzłá/ tedy ieden z nich tylko o głowę ma być obwinion [capitis iudicio arcessendum]. ModrzBaz 70v.

»(nie)słusznie obwiniony« [w tym: w czym (1)] (2): winowáycá ktory ſłuſznie w cżym obwiniony/ zá wyſtępki ſwe ſam cżęść iednę płáći y nágradza CzechRozm 218v, 217v.

»[w czym] niesprawiedliwie obwinion« (1): A potym/ dáiąc o ſobie ſpráwę w cżymem nieſpráwiedliwie obwinion/ fundáment prawdźiwey wiáry Chriſtyáńſkiey zbáwienney/ przed ocży wyſtáwiam. CzechEp *4v.

»niewinnie obwiniony« (1): Ale/ choćiażby też z łáſki ſwey y mnie dla imieniá ſyná ſwego miłego dał w ręce niewiernych ludźi: tedyby to więcey I.M.X.K. iáko inſtigatorowi/ nieſpráwiedliwemu niż mnie niewinnie obwinionemu ſzkodźiło CzechEp 337.

»prawdziwie obwiniony« (1): nie mogłby Sędźia inácżey dektretu ferowáć/ iedno áby obwiniony ieśli prawdźiwie obwiniony ieſt/ ſtarał się o to intra certum tempus/ áby do poſpolitego ruſzenia gotow był. GrabPospR K4.

»przed sądem, u sądu [w czym] obwiniony« (1:1): Mącz 403a; ILekroć v ſądu w ſpráwách dotkliwych/ álbo w którychkolwiek innych wielkich y máłych/ kto będźie obwinión [Quotiscuque in iudicio in causis criminalibus ... quispiam conventus fuerit JanStat 631]/ [...] Vſtáwiamy iż [...] SarnStat 580.

»obwinion przed urzędem [o co]« (1): [Horacyjusz zabił siostrę] Był obwinion przed vrzędem o to co nád ſioſtrą vdzyáłał. BielKron 101v.

Zestawienie: »strona obwiniona« [szyk 13:5] (18): PErſony Sądowi przynależące/ bes ktorych Sąd być nie może/ ty ſą: Sędźia/ Powod/ y ſtroná obwiniona. GroicPorz b, Cv, ſ3v, t4v, x, x4v (11); Prokurator ma bydź dan z Práwá/ ieſliby go ſtroná obwiniona potrzebowáłá. SarnStat 152, 151. Cf W przeciwstawieniach.

~ W przedwstawieniach: »strona obwiniona ... strona powodna (a. powodowa) (4), żałująca« (5): Abowiem Práwo záwżdy ieſth przychylnieyſze ſtronie obwinioney/ niż żáłującey. GroicPorz 114, z2, aa; BielKron 9; Téż obiecuiemy nie dáwáć liſtów broniących ſpráwiedliwośći/ álbo przez któréby mógł bydź zátrudnion/ álbo zwłóczon ſąd ku krzywdźie któréykolwiek ſtrony/ ták powodowéy/ iáko obwinionéy. SarnStat 910. ~

Szeregi: »obwiniony i obżałowany« (1): Sordidatus. W Załobie chodzący, ták po zmárłych yáko po tych którzi ſą przed ſądem obwinieni y obżáłowáni. Mącz 403a.

»oskarżony i obwiniony« = accusatus, (seu) inculpatus JanStat [szyk 2:1] (3): oſkárżony y obwiniony o fałſzywą monetę który ſzláchćic/ którégokolwiek ſtanu y doſtoieńſtwá/ ma być pozwan przed oſobę náſzę/ z vrzędu náſzégo. SarnStat 408, 408 [2 r.].

»obwiniony i przekonany« (1): A gdźieby który Stároſtá w tym był obwiniony y przekonány/ tedy tákiż proces/ y exekucia tákoważ ma bydź przećiwko nim vczynioná per viciniorem Capitaneum SarnStat 119.

»spotwarzony i obwiniony« (I): Trefia ſie y to/ iż cżęſto wiele dobrych ludźi nieſłuſznie z potwarzeni y obwinieni bywáią: do więźienia przychodzą: y ná śmierć ie ſkázuią. CzechRozm 217v.

a. W funkcji rzeczownika (63):
α. »obwiniony« (62):

obwiniony o co (6): MetrKor 34/134 [2 r.]; Obwiniony o cudzołoſtwo/ gdy ieſt przes przyrodnych narzędow ktemu/ zeznánie iego nic nieważy. GroicPorz y2; ModrzBaz 21; SarnStat 680, 703.

Wyrażenie: »źle obwiniony« (1): Obrońcá nie omylny źle obwinionych [omnibus iniuriam patientibus Vulg Ps 102/6]/ Y ſędźia ſpráwiedliwy wſzech vkrzywdzonych. KochPs 153.
αα. praw. Jako jedna ze stron w procesie sądowym (55): A yeſthliby szwyathkow nyemyal then obwynyony, thedi Wathaman ma go poprzyſzyąncz. a gdi przyſzyąnze, thedi on obwynyoni ma placzicz ony dany trzecziego dnya. MetrKor 40/817, 40/814 [2 r.]; LibLeg 6/115v, 116; Diar 54; Obwiniony powodną ſtronę Gwarem wiąże/ zá tym odpowiáda/ á odpowiedźi ſwey rozmáitymi dowody podpiera GroicPorz Cv, Cv, i4v, m2v, r2v, t4 [2 r.] (18); UstPraw 13; Fax accusationis, Ten, który rzecz przećiw obwinionemu ſurowi y roſzerza. Mącz 120b; CzechRozm 217v; GórnRozm G2; ActReg 17; tedy ón obwiniony/ który nie ieſt ſzláchćicowi rowny/ ieſli ſie záprzy/ iż mu nie złorzeczył/ właſną przyśięgą oczyści ſie. SarnStat 238; ieden tylko przez przyśięgę powodową o mężobóyſtwo ma bydź ſkazan y karan: á inni towárzyſze obwiniónégo przez dobré y ſłuſzné świádki o mężobóyſtwo y o rány będą powinni ſie ſpráwić SarnStat 603, 152 [3 r.], 252, 275, 276, 433 (23); GrabPospR K4.
Zwrot: »pozwać obwinionego« (1): Iż ma actor pozwáć obwinionégo do wywiedźienia ſcrutinium, którégo pozwu kłádźienié ma vprzédźić rok/ namniéy dwie niedźieli SarnStat 613.
β. »obwiniona« [o co] (1): Może ſye też odwieſć ſyedmią świádków/ obwiniona o złoczyńſtwo GroicPorz xv.

Synonimy: obżałowany, oskarżony, pozwany; a. pozwaniec.

Cf NIEOBWINIONY, OBWINIĆ

JR