[zaloguj się]
[pdf]

OBYŚĆ SIĘ (71) vb pf

obyść się (70), obniść się (1) Oczko.

obyść się (18), obyć się (12), obejć się (16), obejść się (9), obyść się a. obyć się (2), obejć się a. obejść się (4), obyść się a. obyć się a. obejć się a. obejść się (9); obyść się BielSpr, ModrzBaz (2), NiemObr (5), SkarŻyw, ActReg (5), GrabPospR, KlonFlis (2); obyć się BielKron, Strum (2), BiałKaz, KlonWor; obejć się FalZioł, GlabGad, RejPs, LudWieś, RejFig (2), RejPos, HistLan, RejZwierc (4), SarnStat, GosłCast; obejść się GórnDworz (2), CzechRozm, LatHar, VotSzl (2); obyść się : obyć się GliczKsiąż (1:2); obyć się : obejść się Mącz (1:3); obyść się a. obyć się CiekPotr; obejć się a. obejść się RejJóz, OrzRozm, KochPieś; obyść się a. obyć się a. obejć się a. obejść się RejKup, BibRadz, CzechEp (2), ReszList, WisznTr, KochWr, SkarKazSej; obyć się : obejć się a. obejść się LibLeg (3:1); obyć się : obyść się a. obyć się a. obejć się a. obejść się PowodPr (1:1); obejć się : obyść się a. obyć się KochPs (2:1).

sie (41), się (30).

Pisownia inf: w formach obyść się i obejść się zawsze -ć; w formie obejć się: -dź (13), -ć (1); w formie obyć się: -ć (8), -dź (4).

o jasne; w in obej(ś)ć się: é (3) KochPs, SarnStat, GosłCast, e Mącz (3); w formach praet i con e jasne.

Fleksja
inf obejć się, obyść się, obyć się, obejść się, obniść się
praet
sg pl
1 m -m się obszedł m pers
2 m -ś się obszedł m pers
3 m obszedł się m pers obeszli się
n subst obeszły się
imperativus
sg
2 obydź się
conditionalis
sg
3 m by się obszedł
f obeszła by się
con praet
sg
1 m bym był się obszedł
impersonalis
con by obeszto się

inf obejć się (14), obyść się (13), obyć się (12), obejść się (8), obniść się (1); obejć się FalZioł, GlabGad, RejPs, LudWieś, RejFig, (2), RejPos, HistLan, RejZwierc (3), KochPs, SarnStat, GosłCast; obyść się BielSpr, ModrzBaz, SkarŻyw, NiemObr (3), ActReg (4), GrabPospR, KlonFlis; obyć się LibLeg (3), BielKron, Strum (2), BiałKaz, PowodPr, KlonWor; obejść się GórnDworz, CzechRozm, LatHar, VotSzl (2); obniść się Oczko; obyść się : obyć się GliczKsiąż (1:2); obyć się : obejść się Mącz (1:3). ◊ fut 2 sg obędziesz się (1). ◊ 3 sg obéjdzie się (3); -é- (1), -(e)- (2). ◊ 2 pl ob(e)jdziecie się (1). ◊ 3 pl ob(e)jdą się (2). ◊ praet 1 sg m -m się obszedł (1). ◊ 2 sg m -ś się obszedł (1). ◊ 3 sg m obszedł się (5). ◊ 3 pl m pers obeszli się (3). subst obeszły się (1). ◊ imp 2 sg obydź się (1). ◊ con 3 sg m by się obszedł (1). f obeszła by się (1). ◊ con praet 1 sg m bym był się obszedł (1). ◊ impers con by obeszto się (1) PowodPr.

Sł stp s.v. obejść, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. obchodzić się.

1. Zachować się wobec kogoś lub czegoś, postąpić; agere cum aliquo, tractare aliquem Cn [w tym: z kim (22), z czym (1); jak (23): av (20), 1 sb (2), wyrażenie przyimkowe (1)] (24): LibLeg 10/68v; ále rádſſey ſie ſemną rácz obeyć według przyrodzonego miłoſierdzia twego ſwiętego. RejPs 36; RejKup f3v; HistLan E; Té rzeczy ieſli téż miéſzáć/ [...] ták iáko z inſzémi Lékárſtwy/ wolno obniść ſye będźie Oczko 39v; Laſkáwieś ſye zemną obſzedł wedle ſłów ſwych/ Iowá [Bonitatem fecisti cum servo tuo Vulg Ps 118/65] KochPs 182, 76, 120; SkarŻyw 334; CzechEp 42, 89; NiemObr 25, 95; ReszList 149; on lepiey wie przecię on widzi zem ia nieiest vir sanguinis iakom się znim obszedł. ActReg 89, 57, 116; LatHar 294; SarnStat 188; Gdźieby ſie też gwałtem znimi [z duchownymi] obeſzto. tedyby nie dźiw/ żeby ná domowe Tyráńſtwo zátym Pogáńſkie Pan Bog przepuśćił. PowodPr 59; Rozumiem Pángraczy Ze ſię zemną obędzieſz lepiey, niżlim teraz Doświadczył CiekPotr 37; GosłCast 16; SkarKazSej 687a.

W charakterystycznych połączeniach: obyść się humane, inaczej, jako z inszymi (2), lepiej, łaskawie (6), miłosiernie, miłościwie (2), nie do końca przystojnie, pięknie, szczyrze; obyść się gwałtem, inszym sposobem; obyść się według miłosierdzia.

Zwrot: »umieć się obejść« (1): Foro uti, proverbium, Vmieć kupowáć y przedáwáć/ to yeſt, vmieć ſie obeyść. Ná wſziſtko ſie godźić. Mącz 135a.
2. Zająć się [z czym] (1): Prudens agricolationis vir, Vmieyąci ſie obeyść/ s rolnym goſpodárſtwem. Mącz 328b.
3. Poradzić sobie bez kogoś lub czegoś, nie musieć używać lub stosować czegoś, nie musieć korzystać z czyjejś pomocy; carere Mącz, Modrz, Cn; non egere, facile pati se id non habere Cn (41): Do czáſu ſie obeydź możeſz/ Nie gań áż też ſwe vkażeſz. RejZwierc 236.

obyść się bez (a. krom) kogo, bez czego (39): RejJóz L; Więc y woyt we wśi nie obeydzie ſie bez tego/ áby do páná z nowinką nie przyſzedł RejZwierc 72v, 79; Radbym był (by mogło być) obſzedł ſie bez tego WisznTr 8; KochSob 70; ActReg 161; KlonFlis C. Cf Zwrot.

obyć się czym [= zadowolić się] (1): [świętokrajca] Idźie do Ciborium do Bożey śpiżárnie/ Tám y śrebro do śiebie y Sákráment gárnie. A ieſli więc nie może Zákryſtyey dobyć/ Iuż ſię muśi w kościele rowną rzecżą obyć. KlonWor 10.

Zwrot: »obyść się (nie) moc [bez kogo, bez czego]« = potesse carere, ferre nullo modo potesse Mącz; carere nullo modo potesse Modrz [szyk zmienny] (32): FalZioł I 101d; GlabGad H2v; bes tich pol poddany naschi obicz sie zadnim obiczayem nie mogą LibLeg 11/27, 7/99v, 10/70v; Ieſtli ſie ty bez nas obeydz możeſz/ my przez ciebie niemożemy LudWieś A2v; Nyeukowye á rzemyęsnicy chwaląc á wyelbąc ſwe rzemyęſlá/ przywodzą ſwe nacżynya á prace/ bez ktorych ſie żaden cżłowyek obysć nie może. GliczKsiąż G5v, G6, P3; RejFig Dd3 [2 r.]; zdrayca [...] zárzázał pſá y kotkę wrzućił w ſtudnię w nocy/ bez ktorey ſie niemogli obyć BielKron 248v; Mącz 121d, 511a; ácż łáſkę pańſką/ y wſzeláki iey pokaz/ chcę áby ſobie ważył [dworzanin] ále nie tak bárzo/ iżby ſie też bez tego obeyść nie mogł. GórnDworz K8; RejPos 71; RejZwierc 38v; BielSpr 28; Strum C4, F3; BiałKaz B3v; CzechRozm 251v; ModrzBaz 80; ále my bez niego [Chrystusa]/ z żadney ſtrony/ obiść/ y pokrzepić ſię nie możem NiemObr 30, 30, 46; ActReg 147; Acżbyście ſię W.M. w tey mierze bez moiey rády ſnádnie obyść mogli/ ále [...] GrabPospR L2; PowodPr 38; Nie daymy z Korony pieniędzy wywozić/ zá máło pożyteczne towáry/ bez ktorych ſię obeyść możemy VotSzl C4, C4v; KlonFlis D3.
4. Przejść po kolei w celu wykonania tej samej czynności (3): Y obwołano w Iudźie y w Ieruzálem áby znoſzono Pánu podátek vſtáwiony od Moiżeſzá [...] A byli temu rádźi wſzyſcy przednieyſzy y wſzytek lud/ á przynaſzáli y kłádli do oney Skrzynie/ áż ſię wſzytcy obeſzli [usque ad complendum (marg) donec implerent (–)]. BibRadz 2.Par 24/10; [panowie Zebrzydowski z Krupskim dla żartu powiedzieli innym, że w folwarku pod Wilnem owies dają] kogo potkáią/ káżdemu o owſie dobrą otuchę cżynią/ owa ſie wſzyſcy obeſzli/ á prożne wory wieźli do domu. GórnDworz S6.
W przen (1): [niechaj na części wszytkę Koronę rozdzielą] niechayże iedná część tego roku ſłuży ná Podolu woynę: drugiego roku/ druga część: trzećiego/ trzecia: czwartego/ czwarta: etc. áż ſye wſzytki częśći obeydą/ tákże záſye ná pierwſzą część koleia ſye wroći OrzRozm V3.
5. Znaleźć się kolejno w różnych miejscach; przen (1): niechayby wſzytkie tych kráin Powiáty/ ná śiedm ábo ná ośm cżęśći podźielono/ dawſzi im tákie przezwiſká/ áby káżda cżęść/ rok ná woynę wypráwowáłá: á po wyśćiu roku/ áby drudzy ná ich mieyſce náſtępowáli: á tym ſpoſobem/ gdyby iedni po drugich náſtępowáli/ obeſzłáby ſię powinność służenia woyny po wſzytkich cżęśćiách wſzego páńſtwá [atque ita unis aliis succedentibus in orbem belli vices per omnes tribus irent et redirent] [= wszystkie części państwa wykonałyby powinność] ModrzBaz 120.
6. W funkcji strony biernej: Zostać ogarniętym [czym] (1): to przypomnię/ że ſie iuż máło nie wſzyſtki króleſtwá obeſzly tą niezgodą o wiárę/ y rzadkié któréby iákiéy znácznéy klęſki nie wźięło. KochWr 39.

Synonim: 1. postąpić.

Formacje współrdzenne cf IŚĆ.

LW