[zaloguj się]
[pdf]

POSTĄPIĆ (289) vb pf

W inf -stą- (62), -stę- (40); -stą- LibLeg (3), KromRozm III, Leop, BibRadz, OrzQuin (3), WujJud, RejPosWstaw, ModrzBaz (2), SkarJedn (2), StryjKron, GórnRozm, KochProp, OrzJan (2), KołakCath, JanNKar, PowodPr (2), SkarKaz, VotSzl, SkarKazSej; -stę- MetrKor, Diar, GroicPorz, RejWiz, UstPraw (2), RejZwierz, Mącz (4), RejPos, BielSpr, PaprPan, PaprUp, Calep, Phil, CzahTr, -stą- : -stę- BielKron (6:11), GórnDworz (1:2), CzechRozm (2:2), SkarŻyw (5:1), ActReg (6:1), SarnStat (15:5). ◊ W imp - ąp (7), -ęp (1); -ąp : -ęp OrzRozm (1:1). ◊ W pozostałych formach -stą- (176), -stę- (3); -stę- Mącz (2); -stą- : -stę- Diar (1:1).

o jasne.

Fleksja
inf postąpić, postępić
praet
sg pl
1 m -m postąpił, -ech postąpił m pers -smy postąpili
f postąpiłam, -em postąpiła m an
2 m -ś postąpił m pers
3 m postąpił, postąpi(e)ł m pers postąpili, postąpi(e)li
f postąpiła m an postąpili
n postąpiło subst postąpiły, postąpi(e)ły
plusq
sg pl
3 m był postąpił m pers byli postąpili
imperativus
sg pl
1 postąṕmy
2 postąṕ
3 niech postąpią
conditionalis
sg pl
1 m bym postąpił m pers bysmy postąpili, bychmy postąpili
2 m byś postąpił m pers
3 m by postąpił, by postąpi(e)ł m pers by postąpili
f by postąpiła m an
n by postąpiło subst
impersonalis
ma być postąpiono
praet postąpiono
fut będzie postąpi(o)no, postąpi się
con by postąpi(o)no, by się postąpiło
participia
part praet act postąpiwszy
inne formy
impers plusq - było się postąpiło

inf postąpić, postępić (102). ◊ fut 1 sg postąpię (7). ◊ 2 sg postąpisz (3). ◊ 3 sg postąpi (15). ◊ 1 pl postąpiemy SarnStat (2), postąpi(e)m (1) BielKron. ◊ 2 pl postąpicie (1). ◊ 3 pl postąpią (11). ◊ praet 1 sg m -m postąpił (1) SkarKaz -ech postąpił (1) PaxLiz. f postąpiłam, -em postąpiła (2). ◊ 2 sg m -ś postąpił (1). ◊ 3 sg m postąpił (31), postąpi(e)ł (1) ZapKościer. f postąpiła (8). n postąpiło (1). ◊ 1 pl m pers -smy postąpili (1). ◊ 3 pl m pers postąpili (23), postąpi(e)li (1); -pili : -pieli ZapKościer (1:1). m an postąpili (1) [cum N pl: wężowie]. subst postąpiły (4), [postąpi(e)ły]. ◊ plusq 3 sg m był postąpił (1). ◊ 3 pl m pers byli postąpili (1). ◊ imp 2 sg postąṕ (3). ◊ 1 pl postąṕmy (5); -ṕ- (2), -(p)- (3). ◊ 3 pl niech postąpią (2). ◊ con 1 sg m bym postąpił (2). ◊ 2 sg m byś postąpił (1). ◊ 3 sg m by postąpił (12), [by postąpi(e)ł]. f by postąpiła (1). n by postąpiło (1). ◊ 1 pl m pers bysmy postąpili (2) Diar, SarnStat [w tym zapis: bysmy postąpilismy (1)], bychmy postąpili (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers by postąpili (7). ◊ impers ma być postąpiono (7); -ono (6), -(o)no (1). ◊ fut będzie postąpi(o)no GroicPorz (2), postąpi się CzechEp (2). ◊ praet postąpiono (1). ◊ plusq było się postąpiło (1). ◊ con by postąpi(o)no (2) HistLan, ActReg, by się postąpiło SarnStat (2). ◊ part praet act postąpiwszy (15).

Składnia dopełnienia sprawcy przy formie impers: ma być postąpiono przez kogo (1).

Sł stp: postępić, Cn s.v. postępuję w czym, sztuki, fortelu zażyć, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Przemieścić się, ruszyć się do przodu, przesunąć się; procedere Vulg, PolAnt, JanStat, Cn; progredi Vulg, Modrz, Cn; transire PolAnt, Cn; distare PolAnt; separari Vulg; gradibus venire, gradum facere a. iacere, pergere ire, processum efficere, proferre gradum a. passus a. pedem, promovere (gradum), tendere Cn (52): kiedy żołądek przymowáć niechce/ á wodá w niém ſtoi/ przydawáią do piérwſzégo háuſtu álbo mánny/ álbo ſiropi roſati ſolutiui vncią iáką/ [...] coby potrzeba pokazáłá/ áby ták piérwſzy rychło poſtąpił/ á drugiégo zá ſobą prowádźił Oczko 20v.

postąpić dokąd (5): ktore [pary] z gardła wychodzące cżynią rzyganie iaiec przepiekłych, przeto dobra rzecż ieſt przechodzenie po wieczeri [!] aże karmia poſtąpi do żołądka. GlabGad K8v. Cf Zwroty.

Zwroty: »dalej nie postąpić« (1): Obtoczyłem ie [morze] gránicámi moiemi/ y założyłem záworę y drzwi. I rzekłem/ áż do tąd wylewáć będzieſz/ á dáley niepoſtąpiſz [Usque huc venies et non procedes amplius]/ y tu będzieſz roſtrącżáć nádęthe wáły twoie. Leop Iob 38/11.

»postąpić nazad« [szyk zmienny] (3): Rzekł Ezáiaſz [do Ezechiela]/ áto známię obieray ktore chceſz s tych/ ieſli ſłońce dzyeſięć godzin álbo ſłopniow ma poſtępić ná zad/ cżyli ná mieyſcu ſtać. Y obrał ſobie áby poſtąpiło ná zad dzyeſięć ſłopniow. BielKron 89v, 89 marg.

Przen (1):
Zwrot: »z miejsca swego postąpić« (1): Tákże równie y w rzeczypoſpolitéy ſye dźieie: póki ſye oná ſwych praw/ ſwych vchwał ſtátecznie trzyma/ póty y ludźie vrzędu ſwégo/ y powinnośći przeſtrzégáią: iáko namniéy rzeczpoſpolita oſłábieie/ á z mieyſcá ſwégo poſtąpi wnet y w obyczáiach odmiáná będźie KochWr 30.
a. O istotach żywych (36): iż iáko máłpá ludzkie ſzáty ábo iako kárlik roſłego pácholká ſuknią náſię biorą: obacżyſz że to nie ieſt vbior ich/ vplotąſię wnetże w tey ſukni/ ábo ią opák włożą/ ábo poſtąpic wniey nie będą mogli. SkarJedn 36.

postąpić gdzie (7): Bo on [Bóg] Angiołom ſwoim każe ćię pilnowáć/ Gdźie będźieſz chćiał poſtempić ktorzj ćię piáſtowáć Ná ręku ſwoich będą ábyś idąc drogą/ Ná oſtry kámień nigdźie nie vgodźił nogą. CzahTr Fv. Cf »dalej postąpić«, »wyszszej postąpić«.

Zwroty: »dalej postąpić« = distare PolAnt; ulterius procedere JanStat [szyk zmienny] (5): BibRadz Act 27/28; Przeto ſie Pan Bog rozgniewał/ záſthąpił mu [Balaamowi jadącemu na oślicy] Anyoł ná drodze z miecżem/ áż niechciáłá Oſlicá dáley poſtępić. BielKron 42v; SkarŻyw 328, 403; niech ſie ziádą/ náſzy do Bydgoſczéy/ a z ſtrony Zakonu do Swece [...]: áby z inąd tákowé gránice/ iáko ſie rzekło/ rozdźieláiąc dáléy poſtąpili. SarnStat 1072.

»ledwie postąpić moc« = z trudem móc chodzić (1): Ledwie wchorobie poſtąpić mogłá/ y zbládłą twarz/ ledwie ćienka ſzyiá nośiłá SkarŻyw 195.

»mało (a. maluczko) [= na małą odległość] postąpić« (2): A zmierzywſzy ſznurem nálezli ſążon dwádzieśćia/ á máło poſtąpiwſzy [brevi ... distantes] y záśię zmierzywſzy/ nálezli ſążon piętnaśćie. BudNT Act 27/28; WujNT Act 27/28.

»wyszszej postąpić« (1): Scandit excelsius, Wyſzſzey poſtępił. Mącz 46c.

Przen (3):

postępić na co (1): Ten [człowiek] nie tylko tobie/ ále áni ſam ſobie nic pomoc nie może/ bez łáſki á wſpomożenia Páná tego/ gdyż on ieſt iáko źdźbło co im wicher igra/ przed ſwiętym Máieſtatem iego/ áni poſtępić może ná wſpomożenie twoie/ nie będzyeli woley á przeźrzenia Páná twoiego. RejPos 138v.

Zwroty: »na stopie [nie] postępić« (1): A naprzod mowiłbym z nimi [Żydami] o zacnośći ſłowá Bożego/ przez Moyżeſzá y Proroki podánego/ przeto iż oni nád nie Tálmud ſwoy przekłádáią: á bez niego y ná ſtopie poſtępić nie vmieią. CzechRozm 69.

»postąpić wzgorę« (1): Mow do Páná ktory cię tám [na górę, tj. do nieba] wzywa [...]. Iáko poſtąpić wzgorę mam/ á ia ſłáby/ ſłábego y wątłego zdrowia y nog zemdlonych SkarKaz 123b.

α. Ruszyć się z miejsca (7):
Zwroty: »z miejsca postąpić« [szyk zmienny] (5): BielKron 162; GórnDworz P3; Bo kto ná ſámy wierżch gory wnidzie/ iż wyzſzey iść nie może/ tęn gdy poſtąpi z mieyſcá/ ná doł iść muśi. GórnRozm M4v; nie ſromotá to [dziś] w potrzebách poſpolitych z mieyſcá áni poſtąpić/ áż co dádzą/ ábo w cżym priwatnym dogodzą. PowodPr 77, 19.

»postąpić nogą, na nogach« [z przeczeniem: nie móc się ruszać, chodzić] (1:1): Mącz 396d; [pogańskie bałwany] Ręką nie śćiſną/ nie poſtąpią nogą/ Gárdłem żadnego głoſu dáć nie mogą. KochPs 174.

Szereg: »ani postać, ani postępić« (1): nec consistens loco nec inambulans, Ani poſtać áni poſtępić ná nogách. Mącz 396d.
β. Podejść, zbliżyć się (3): owies opuśćiwſzy głodny ośieł/ poſtąpił y padł ná koláná/ y vcżynił iáką mogł cżeść naświętſzemu Sakrámentowi. SkarŻyw 545.

postąpić do kogo (1): Y Ionáthán zátrzymał narod ſwoy/ nád kthorym był nawyżſżym kapłanem/ á poſtąpił do ludu ſwego [appositus est ad populum suum]. BibRadz 1.Mach 14/30.

postąpić ku czemu (1): y poſtapyly kv yedney barſo wyelkiey gorze y obozem ſye tham zamknely LibLeg 10/146.

[Fraza: »postęp sam« = chodź tu: Ocius procede tu huc. Poſtęp ty ſám przedzey [lege: prędzej]. TerentMatKęt D8v.]
γ. Odejść, oddalić się (12):

postąpić skąd (4): MurzNT Mar 1/19; A poſtąpiwſzy z onąd Iezus/ przyſzedł nád morze Galileyſkie BudNT Matth 15/29, 4/21; WujNT Matth 4/21.

Zwroty: »postąpić dalej« [w tym: od czego (1)] [szyk zmienny] (3): y poſtąpyl daley od Tvrlye rzeky czteri dny yasdj LibLeg 11/84; Proferre gradum, Dáley poſtępić precz iść. Mącz 124a; LatHar 692.

»postąpić mało, trochę [= na niewielką odległośc]« = progredi pusillum PolAnt, Vulg (1:1): MurzNT Mar 1/19; A poſtąpiwſzy [Chrystus] trochę/ padł ná oblicze ſwoie/ modląc ſię WujNT Matth 26/39.

Przen: Umrzeć (4): Ktory [Jan Kochanowski] z niemáłym ſmutkiem wſzech cnych Polakow poſtąpił/ w Lublinie/ Roku Páńſkiego/ M.D.LXXXIIII. Dniá XVI. Mieśiącá Sierpniá/ pod Konwokácyą. KlonŻal kt.

postąpić za kim (1): Przetoſz woleli ſnadź ći poſtąpić zá ſwemi/ Prádźiády teſz y dźiády/ ſobie namilſzemi. [...] Oſtátni Potomkowie tey zacney Nácyjey. KołakCath A3v.

a) Opuścić przez śmierć [skąd] (2): Smierći podległy człowiecze [...]. Poſtąpiſz z włośći drogo zápłáconych/ Poſtąpiſz z dworu/ y gmáchów złoconych KochPieś 43.
b. O ruchach wojsk (9):

postąpić gdzie (2): Náucżyć ie [ufy] też ma Hetman y káżdy ſprawcá kthory ma pod ſpráwą ludźi/ iáko ná głos trąby/ álbo piſzcżałek/ álbo roſzká/ álbo ſurmy/ máią ſie záchowáć/ gdzie poſtępić/ á gdzie vſtąpić ná zad BielSpr 16. Cf Zwrot.

W połączeniu z określeniem kierunku (1): [Tatarowie] ná iedno kinienie bicżá álbo kołpaká/ wneth ſie ſpráwią/ vſtąpią y poſtąpią ná wſzyſtki ſtrony iáko potrzebá vkaże. BielSpr 67v.

Zwrot: »dalej postąpić« [w tym: gdzie (1)] (2): Ieſliż tedy Wiédeń ſam temu Turczynowi ták był ſróg/ y ták mocny: Cóż wáſzá kró: M. rozumiéſz/ czegoby ſie od inſzych ſpodźiéwał/ gdyby dáléy do Niemiec poſtąpił/ gdźie iuż miáſtá gotowſzé y dáleko obronnieyſzé? OrzJan 80, 80.
α. Wycofać się (4):
Zwroty: »[skąd] dalej postępić« (1): Kthorzy [rycerze z Jeruzalem] vcżyniwſzy dębową twierdz przećiw Torunowi/ gdzie dziś zową Dybow [...] ſtrzelali przez Wiſłę ná pogány/ áż muſieli ſtego mieyſcá dáley poſtępić BielKron 346.

»postąpić nazad« (3): Skánderbeg theż poſilecżne ludzi ſwieże przypuśćił/ niemogli mu Turcy wytrzymáć poſtąpili ná zad BielKron 256v, 348, 384.

β. Ruszyć (1):
Szereg: »ruszyć się abo postąpić« (1): Bo ponieważ to żołnierſka ieſt rzecż/ y záſtánowić ſię/ y ruſzyć ſię ábo poſtąpić [progredi]/ y vderzyć ná nieprzyiaćielá/ y cofnąć ſię ná zad [...]: tedyć záprawdę/ ktorzi ſię w tákowych iákoby ćieniách woyny niećwicżyli/ niemoże to być/ áby [...] ModrzBaz 112.
2. Zrobić coś, uczynić, zachować się jakoś; accomodare se agere, consulere, experiri, facere, gerere se, iudicare, praestare se, statuere, tractare, uti Cn [w tym: jak (48)] (55): MurzNT 61; BielKron 386; Bo zgłupieli paſterze/ á Iehowy nie pytáli/ dla tego też nie mądrze poſtąpili [non intellexerunt]/ y wſzytko páſtwiſko ich roſproſzyło ſię. BudBib Ier 10/21; ModrzBaz 75v; SkarŻyw 243; SkarKazSej 698a.

postąpić z kim (a. cum aliquo) (5): A przetoż nam [Egipcyjanom] trzebá z niemi [Izraelczykami] chytrze poſthąpić [Agite sapientes simus]/ by ſie ſnadź barźiey nie rozmnożyli/ á mogłáby woyná przydź ná nas BibRadz Ex 1/10; PaprUp K; A iż rozumie ze się tez to sucho nie odrze Pronskiemu. Prosic P.Kanclerza iesliby tez ad aliquam austeritatem znim postąpiono ActReg 81, 85; CzahTr Lv.

postąpić w czym (14): BielKron 224v; GórnDworz L3v; Gdy ſie iuż tedy zeſzli wnet ſąd zágáiono/ Aby vrzędnie w tákich rzecżach poſtąpiono. HistLan E; Vpomina tedy Lukaſz s. [...] wſzythki rodzicze/ chcąli porządnie poſtąpić w wychowániu dzyátek ſwych RejPosWstaw [412]; Wy ztey powinnośći licżbę przed nawyżſzym ſędźią dáć maćie/ karánie też/ ieſli wtem niedbále poſtąpićie [rem negligitis]/ słuſzne odnieśiećie. ModrzBaz 134; ActReg 78 [3 r.], 85, 95; SarnStat 87, 88; Ktore [błogosławieństwo] z łáſki Oycowſkiey/ ſzcżerze otrzymałem/ Gdy ſwoie táiemnice/ iemu kwoli zdałem. W cżymech dobrze poſtąpił/ káżdy mi to zezna PaxLiz E2. Cf »sobie postąpić«.

W charakterystycznych połączeniach: bojaźliwie postąpić, chytrze, (nie)dobrze (2), tą drogą, głupie (2), (nie)mądrze (3), niedbale, nieroztropnie, porządnie, urzędnie, wedle zdania, źle.

Zwroty: »fortelem postąpić« (1): Ale ſkoro ſye [dwa narody, tj. Polacy i Litwini] zięły/ Niemcom śmiech oddáli/ Którzy cudzégo prágnąc ſwego poſtradáli. Tymże fortélem y dźiś poſtąpić muśiémy/ Ieſli nieprzijaćielá ſwego pożyć chcemy KochProp 15.

»sobie postąpić« [w tym: w czym (1)] (4): Lecż ony [dziatki] wſzytko wziąwſzy namniey oń [o ojca] niedbáły. W cżym iſcie złe á głupye ſobie poſtąpiły/ Ze dobrodzieyſtwá wzięte ták lekce ważyły. HistLan F3v, D2, D4v; Wracam ſię do ćiebie Naiáſnieyſzy Miło: Krolu/ vkázuiąc iáko ſię ſądu Bożego boię/ ieſlim co boiázliwie/ nieroſtropnie/ niedbále ſobie ná tym wielkim powołániu poſtąpił/ á wiernym y mądrym robotnikiem nie był. SkarKaz )(3v.

a. O postępowaniu prawnym; aggredi, procedere JanStat; grassari Cn (26): GroicPorz lv, o2v; A ná roku przyſzłym ták ma być poſtąpiono/ iáko ieſt nápiſano o rzeczách wielkich. UstPraw G3; ActReg 4; SKázuiemy/ iż ieśliby ſtroná práwuiąca ſie [...] śmiał [!] mówić: że Sędźia źle poſtąpił/ y zły Dekret vczynił: tedy [...] SarnStat 560; Ieſli práwem zwyćięzony dopuśći powodowi w wiązánia, iáko dáléy poſtąpić. SarnStat 829, 413, 435, 796.

postąpić do czego (1): A tákowyż rok y temu któryby w króleſtwie nie był/ á był pozwan záwitym rokiem/ od Sędźiégo ma bydź náznáczón. Ináczéy Sędźia do ſkończonéy ſkaźni ma poſtąpić nie bacząc ná niepoſłuſzeńſtwo pozwánégo. SarnStat 693.

postąpić wedle (a. według, a. podług) czego (6): wszakze ztemi Ktorzy iawnie rozbiiaią, mogą Starostowie postąpic według y przywileiu Logiszowego ActReg 4; Poborcowie wſzyſtki którzykolwiek niewydáli/ Stároſtóm deferowáć máią: á Stároſtowie wedle Státutu poſtąpić przećiw nim máią/ Appelláciiéy żadnéy mieyſcá nie dáiąc. SarnStat 344, 391, 1163. Cf »wedle prawa postąpić«.

postąpić przećiw(ko) komu (4): Tedy zá rádą Senatu Koronnégo y Poſłów Ziemſkich/ nayduiemy bydź vpádłémi w dobrách Exequuciiéy należących/ y tákże przećiw nim poſtąpiemy/ iáko y przećiw inym/ obyczáiem wysſzéy opiſánym. SarnStat 1131, 344, 391, 461.

postąpić z kim (4): ActReg 4; A ieſliby był impoſſeſsionatus, tedy z nim poſtąpić iáko przećiw nieośiádłému/ wedle Státutu. SarnStat 391; SKázuiemy téż [...] ze wſzyſtkimi mężobóycy tákowémi/ [...] obyczáiem przerzeczonym poſtąpić y káráć SarnStat 607, 461.

postąpić w czym (6): A ieſliby ſye [strona] ku áppellowániu wroćiłá/ ták iey Prokurator w áppellowániu poſtąpi. GroicPorz bb3; Prżeto y w tym ináczeyby poſtąpić trżebá/ żeby zły był ſkaran/ á on co práwo prżewiodł/ był pokoiem vbeśpieczony GórnRozm I2v; SarnStat 385, 392, 402, 926.

W charakterystycznych połączeniach: inaczej postąpić (2), [jakim] obyczajem (3), tym sposobem, źle (2).

Zwroty: »wedle prawa postąpić« [w tym: na kogo (1)] (2): Kiedy ſię rozſtąpili/ nie było co rownáć. Wſzyſcy przj ALEXándrze/ á tám ich garść byłá. Proſili potym Krolá/ áby wedle práwá Poſtąpił/ á zá więtſzą cżęścią wyrok podał. KochOdpr C2v; Przeto Sędźia ma ná tákiégo wedle práwá poſtąpić iáko vczy. SarnStat 1292.
3. Przystąpić do wykonywania czegoś, zacząć coś robić; agere, exsequi, procedere JanStat (26):

postąpić ku czemu (4): BielKron 219v; Pánowie y Rádá oboygá Stanu wedle ſtárádawnégo zwyczáiu/ Piérwéy/ niż ku wybiérániu poſtąpią/ Séym wálny dla obiéránia poſtánowią SarnStat 11, 899, 1000.

postąpić co (1): trzeba pierwey namowy quibus mundis postąpić. ActReg 85.

postąpić na co (1): Tákże téż gdy Król Polſki vmrze/ przerzeczeni Pręłaći y Pánowie Króleſtwá Polſkiégo okrom wiádomośći y rády Pręłatów y Pánów Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo ná wybiéránié nowégo Królá niepoſtąpią SarnStat 1000.

a. Przystąpić do czynności prawnych, rozpocząć proces (20):

postąpić wedle (a. według, a. podług) czego (3): A gdźieby kto ná Séymiku [...]/ iáką oſobę ſzláchecką ránił álbo zábił/ tedy podług Státutu poſtąpić przećiw iemu/ nie ináczéy iedno iákoby to ná Séymie przy nas vczynił. SarnStat 858, 847, 871.

postąpić przećiw(ko) komu (a. contra aliquem) (14): GroicPorz m4, p2v; y ma tákowy Pozew być położony przez Woźniego in bonis citati. á gdy ták Krol przećiwko mnie właśćiwie poſtąpi/ w ten czás ia winien będę przed Krolem ſtánąć/ y o dáninę ſwą ná Pozew odpowiedáć OrzRozm S2v; Naprzod iako bellum administrare. Druga Iako contra rebelles postąpic. ActReg 6, 3v; á Stároſtowie mieyſc pod winámi vſtáwionémi ná niedbáłé Stároſty/ przećiwko tákowym przeſtępcóm ſpornym/ nie folguiąc/ áni namniéy nie odpuſczáiąc/ niech poſtąpią. SarnStat 195, 118, 402, 650, 847, 858, 871. Cf postąpić przez co ku czemu przeciwko komu; »prawem postąpić«.

postąpić przez co ku czemu przeciwko komu (1): A gdźie żoná czyiá w niebytnośći mężowéy Dźieśięćinę wydrze: przez klątwę kośćielną ma bydź ku doſyć vczyniéniu ſłuſznému przećiwko tákowéy poſtąpiono SarnStat 184.

postąpić z kim (6): A kiedyby kogo pozwano/ á w zyemi by go niebyło/ tákiemu ná roku záwitym ma być czás płacey złożon/ proſto zá 18 niedzyel: z tákowym ma ſąd poſtępić áż do ſkończenia práwá. UstPraw I2v; SarnStat 402. Cf Zwroty.

Zwroty: »prawem, praw(n)ie postąpić« [w tym: z kim (3), przeciw komu (1), o co (1)] [szyk zmienny] (3:2): ieſli przećiw niemu potym práwie będźie poſtąpiono/ gdy powod ná to inſtyguie álbo Sędźia/ wyſzſzemu Sędźiemu ná inſtygácyą ſtrony to powołánie oznaymi. GroicPorz o2v; Gdy młynárzá máią trzey bráćia/ tedy ieden z nich może okrom bráćiey o krzywdę ſwą poſtępić s nim Práwem. UstPraw Fv, Dv; ActReg 8; ieſli Rektor przećiwko którému z Iurisdiciiéy ſwéy práwnie poſtąpi [iuste processerit JanStat 220]/ y iego wedle Státutów de Vniuerſitate excluduie/ tedy [...] SarnStat 204.

»do sądu postąpić [z kim]« (1): A gdyż tedy Rzeczpoſpolita od [lege: do] Sądu by poſtąpić z Boleſłáwem [...] miáłá: kto ná tym Sądźie vrzędnym Sędźią będźie? OrzQuin S3.

Szereg: »postępić i czynić« (1): y gdźieby nam/ álbo poddánym náſzym przydáłá ſie ſpráwá z ſługą/ z vrzędnikiem/ z ſprawcą/ álbo poddánym náſzym/ y gdźieby dla potrzeby Rzeczypoſpolitéy przećiwko którémukolwiek poſtępić y czynić ſie przydáło [ubi Reipublicae causa aliquid sit contra quemvis agendum JanStat 123]. SarnStat 650.
4. Przejść dalej, wykonać coś, co jest kontynuacją czegoś (27):
Zwrot: »postąpić dalej, do dalszych stopniow« [szyk zmienny] (2:2): Iam czynił com mógł: dáléy poſtąpić niedopuſczą śiły. JanNKar A4v, A4v; Do któréy ſpráwy ſam B. ieſt blizſzy/ y ná niego należy iáko ná ſyná po oycu: iáko pozew y poſtępek ſpráwy iego w kśięgách Ziemſkich ſzérzéy obmawia/ to ieſt/ o tę á tę ſummę/ dla tego ćię przypozywa/ ábyś pilnował/ gdy poſtąpi do dálſzych ſtopniów y poſtępków práwnych [procedi ad ulteriores gradus et processus causae ipsius JanStat 536]. SarnStat 828 [idem] 1245.
а. O tekście, tematyce (wypowiedzi lub wnioskowania) (23): weźmiſz to coć Kácérz podawa/ y poſtąṕ per reſolutionem cauſati in ſuas cauſas, hnet ná nim hárcu wygraſz/ y to otrzymaſz czegoć nie pozwala. OrzQuin Aa2, Tv.

postąpić od czego do czego (2): OrzQuin H4; Dworzánin muśi [rozmyślając o piękności] [...] od obacżánia czudnośći w iednym ciele/ poſthąpić do obacżánia czudnośći we wſzytkich ná ſwiecie rzecżach GórnDworz Mm4v.

Zwrot: »dalej, w dalsze czytanie, wyszej postąpić« [w tym: do czego (2), w czym (2), podług czego (1), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (17:1:1): A práwieś iuż obacżył s cżym ſie cżłowiek rodzi [...]. Iuż też dáley poſtąṕmy do przypadkow iego/ Ktore około niego iáko obłędnego/ Tu ſie rozlicżnie tocżą RejWiz 9v; Tedy oná [Polska] ma Krolá? (–) Pewnie że ták. (–) Tedy ma Kápłaná/ ktory koronuie Krolá? (–) Ma. (–) Tedy też ma Ołtarz/ ktoremu ſłuży Kápłan/ co ſye y pierwey pokázowáło. (–) Coż dáley? (–) Poſtęṕ wyſzey możeſzli/ ia niemogę/ coć ſye zda. OrzRozm D4; CzechRozm 110v [2 r.], 128v, 163v; To ſię iuż rzecż iedná z ſtrony Aniołá odpráwiłá ogołem nákrotce: poſtąṕmyż dáley. CzechEp 264, 20, 163, 211, 228, 241, 279; NiemObr 61, 135; Tom ći chćiał Cżytelniku łáſkáwy w cżás opowiedźieć/ żebyś wiedźiał iáko tu w dálſze cżytánie poſtąpiwſzy ſię ſpráwowáć. RybGęśli A4; WujNT przedm 20; WysKaz 15; Ale dáley iuż podług rozdźiału náſzego poſtąpmy. PowodPr 47; [HerbOdpow D5v; JanWróż 19].
5. Zrobić postępy, osiągnąć w czymś wyższy poziom; promovere Mącz; facere profectum a. progressionem a. progressum, procedere, proficere Cn (7):

postąpić do czego (1): Ná tym ſtopniu niewdźięcżnośći nieſtánęła ieſzcże Polſká/ poſtąpiłá do drugiego obráźliwſzego/ ná ktory ſie P.Kryſtus w oſobie Ieremiaſzá Proroká żáłobnie vſkarża PowodPr 19.

postąpić ku czemu (1): ácżkolwiek bez łaſki ſam [człowiek] ku ſpráwiedliwośći przed Bogiem z ſwey wolney chući/ poſtąpić niemoże. WujJud 95.

Zwroty: »daleko (dalej) postępić« [w tym: w co (1)] (2): Dawid nędzny vpadſzy ſtánął w śrzodku mocno/ Co mu było k lepſzemu iuż bárzo pomocno. Obacżył iż iuż nigdy bez Páńſkiey pomocy/ Nie mogł dáley poſtępić w dobre o ſwey mocy. RejWiz 135; Mącz 234c.

»w nauce (naukach) postąpić« = in literis promovere Mącz [szyk zmienny] (3): będzyeſz ſie vcżył od tego naprzednyeyſſego Doktorá Krátipuſá pokąt będzyeſz chcyał/ ále ták długo będzieſz myał chcieć pokąt nye poznaſz żes nyeyáko w náuce poſtąpił. GliczKsiąż M8v, O; Mącz 234c.

»wyższej postąpić« (1): Y rzekł mu S[więty] [...] ná święcenie kośćielne wyżſze niewſtępuy. Bo ſkoro to vcżyniſz/ dyabeł ſię do ćiebie wroći. Długo ták ſię záchował: ná koniec zayrząc drugim iſz przed nim święcenie bráli/ on teſz wyżſzey poſtąpił: ále záraz on go cżárt ośiadwſzy/ vmorzył. SkarŻyw 251.

6. Zająć stanowisko, zostać kimś [na co] (4): Ascendere in altiorem gradum, Ná wyſzſzy ſtolec/ álbo doſtoyność poſtępić. Mącz 370c.
Zwroty: »postąpić na krolestwo« (1): Gdy też záś ten [Saul] vmárł/ poſtąpił po nim ná kroleſthwo [successit in regnum] Bálánan ſyn Achoborow. Leop Gen 36/38.

»na urząd postąpić« (2): vſtáwiamy [...]: iż ná przyſzłé czáſy ná vrzędy Kánclérzkié y Podkánclérzkié/ gdy będą wákowáć/ to ieſt/ gdy vrzędnicy zemrą/ álbo ná inſzé vrzędy poſtąpią [cum aliquid eorum vacare conti(n)gerit JanStat 288, JanPrzyw 45]/ my y potomkowie náſzy ná ieden vrząd z tych dwu iednę perſonę duchowną/ á drugą świetcką przełożyć mamy SarnStat 318 [idem] 944.

7. Uczynić coś na czyjąś korzyść (dobrowolnie lub pod przymusem), zwykle dając, deklarując, uchwalając, zgadzając się na coś, odstępując swoje; dare Vulg, PolAnt; praestare Miech; cedere, concedere Modrz (111):
a. W sferze publicznej, państwowej (86): a wſkazal [Sendziak] knam yz niechcze dalej [granic] poſtąpycz yedno po Kodemie LibLeg 11/76v; Prosimy, aby też [księża] ukazali z nami tę społeczną miłość WKM i Rzeczypospolitej, czym też chcą do tego naszego podatku się przyłożyć. A prosimy, aby to tu już mianowali, bo też przy onych naszych 2 groszach obiecali byli [z] synodu swego postępić Diar 77; Krol Ferdynánd miał też wroćić zamek Czołnek/ kthory ieſt nágránicy Węgierſkiey á niewroćił/ y ieſzcże y opráwia. Trybuthu mu nie dawa/ iáko poſtąpił z Węgierſkiey źiemie BielKron 236.

postąpić czego [w tym: komu (13)] (16): szylno bi v k m. panſtwam swim vblyzil [...] bo bi yvsch v k. m. poſtapyl mv [cesarzowi tureckiemu] wſzitkych grodzyſk y mieſcz kv budowanyv Zamkow LibLeg 11/77v, 11/77, 78; RejZwierz 32v; rzekł mu [posłowi] Báſzá/ nie wſzytkiego poſelſtwá ſpráwuieſz o co ćie poſłano/ boś tu miaſt niewſpominał/ o ktore tu rzecż idzie/ zápłonął ſie [poseł]/ obácżył zdrádę/ poſtąpił miáſtá ácż nierad BielKron 217v, 181, 217v, 299, 387v; Swych niećwicżonych [żołnierzy] vżywáć/ á co inſzego ieſt/ iedno nieprzyiaćielowi chćieć poſtąpić zwyćięſtwá? ModrzBaz 110v; SkarJedn 173; iáko też Biſantium/ Conſtantin wielki/ Romam nouam przechrzćił/ poſtąpiwſzy Papieżowi ſtárego Rzymu. StryjKron 41, 225. Cf »miejsca postąpić«, »urzędu postąpić«.

postąpić co (42) [w tym: komu (29)]: MetrKor 61/224 [2 r.]; Leop Gen 47 arg, 2.Mach 12/11; poſłáli kniemu [luteranie ku królowi angielskiemu] w tych rzecżách poſły ſwoie/ ieſliby miánowáne ártykuły poſtąpił/ tedy wſzytko miał odzierżeć BielKron 215v; Legnickie Kſiążę á Głogowſkie bráćia iego ſtrycżni nie mieli co innego poſtąpić/ thylko ſłużyć káżdy po trzydzieśći oſob ná káżdy rok do piąći lath BielKron 364v, 201v, 217v, 271, 362, 367; StryjKron 497; Były namowy orzeczach Litewskich Conclusum połowicę im Inflant postąpic. ActReg 73; [ZapWpolActAdv 1545 202/199v]. Cf postąpić co dla czego; komu co na co; Ze zdaniem dopełnieniowym; Zwroty.

postąpić co dla czego (1): iż między inſzémi około rządu Koronnégo Artykułmi wárunek y ſzáfunek Czwartéy częśći którąſmy z dochodów ſtołu náſzégo dla dobrégo y obrony Rzeczypoſpolitéy dobrowolnie poſtąpili/ miał bydź opátrzón SarnStat 360.

postąpić komu [zawsze z dodatkowym dopełnieniem] (46) cf postąpić czego; co; komu z czego; komu co na co; cum inf.

postąpić komu z czego (1): Abowiem Olech Kſiążę Stárodubſkie/ ná pomoc wźiąwſzy Połowce/ woiował Cżerniechowſką włość/ ták iż mu poſtąpił ſtego páńſtwá Włodzimirz/ á ſam ſzedł ná Pereáſław. BielKron 350.

postąpić na kogo, na co (4): BielKron 403; [Listy od panów i miast, co kto postąpił przez list na zapłatę żołnierską Diar 1566 16]. Cf postąpić komu co na co; »postąpić na drzewo«.

postąpić komu co na co (2): Ktore wybráńce vczyniwſzy od robot y wſzelákich popłátkow wolnymi/ [...] náznáczywſzy im przy tym pewne y godne po Woiewodztwách Rotmiſtrze y Dzieśiątniki/ Chorąże. etc. poſtąpiwſzy ná to Rotmiſtrzom pewne ſolaria, y wybráńcom nieomylną płacą VotSzl Cv. Cf »postąpić na wieczne dziedzictwo«.

cum inf [zawsze: da(wa)ć] [w tym: komu (3)] (6): iż Rzesza Niemiecka poſtąpiłá Ceſárzowi y Ferdynándowi pieniędzy dáć/ co ludzi wychowa ieznych 4 tyſiące BielKron 222v, 168v, 387v, 408v; StryjKron 627; VotSzl Ev; [CorfusDocum 1593 nr 195].

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): Okazowanie w powieciech postąpili, aby było przez rok od ś. Wojciecha we dwie niedzieli, na ktorem aby się księża okazowali. Diar 62.

Zwroty: »dań, trybut postąpić« [w tym: komu (8)] (5:4): Potym Dawid poráźił Filiſtyny do końcá/ y wzyął nád nimi moc áż mu dań y poſłuſzeńſtwo poſtąpić muſieli. BielKron 70; Ruſzył ſie [Bolesław] do pośrzodku źiemie Ruſkiey/ á tám Iároſłáwowi dzierżáwy pobrał/ inne kſiążętá poddáność iemu vcżyniły y trybut poſtąpiły. BielKron 345v, 179, [3323], 345, 350, 374v, 442v; dziad dziśieyſzego Kśiążęćiá Wielkiego do Papieżá poſły wypráwował/ chcąc ſię z kośćiołem ziednocżyć/ y dań nieiáką ſtolicy Rzymſkiey poſtąpić SkarJedn 378.

»postąpić [co] na drzewo [= kopię]« = zapłacić pospolitemu ruszeniu za wojnę poza granicami państwa (1): drugié záś [prawo] każe wſzyſtkim dármo wśiádáć/ ieſli nieprzyiaćiel w źiemi: ieſliż zá gránice żołniérzá wywiéść/ poſtąpić pięć grzywięn ná drzewo. OrzJan 58.

»[komu co] postąpić na wieczne dziedzictwo« (1): Przeto proſił Lecha ſtharſzego brata aby mu te dwie ziemi przerzecżone poſtąpił na wiecżne dziedzictwo [petere terras Moraviae et Bohemiae in hereditatem suam, posterumque suorum perpetuandas]. MiechGlab 43.

»postąpić jurgielt« (1): Mym zdaniem nie wielkaby to rzecz postąpic ten Iurgielt atym chęc iego patriae nostrae obstringere ActReg 69.

»(swego) miejsca postąpić« [w tym: komu (1)] (2): [Mahomet mówił do swego rycerstwa:] Cży chcećie mdłemu ludu Krześćiáńſkiemu/ bez walki mieyſcá poſtępić BielKron 254v [idem PamJancz], 156; [PamJancz 187].

»postąpić [komu] płat« (1): Wołodimirz też Czerniehowſkie Xiążę/ Dawid y Olech Siewierſkie Xiążętá/ poſtąpili mu po ſtu grzywien płátu rocznego/ przyiął tedy Dawid ty Condicie y opátrzenie StryjKron 200.

»postępić pobor« [szyk zmienny] (4): Diar 41; ná kthorym [sejmie] ſie śláchtá dopieráłá thego/ iżby duchowni ná woynę ieźdźili/ ábo miáſtho ſiebie wypráwiáli [...] ná káżdą wyprawę woienną s śláchtą poſpołu. Ale oni woleli ná ſłużebne poſtępić pobory á domá zoſtáć. BielKron 403, 233; Przeto drugi Siem ná tymże mieyſcu założono [...] gdzie [...] po 12. groſzy z Włoki pobor poſtąpili StryjKron 637.

»postąpić podatek« (1): Wielkiey Polſki poſłowie poſtąpili podatek BielKron 393.

»posłuszeństwo, hołd postąpić« [w tym: hołd i posłuszeństwo (1); komu (6)] [szyk zmienny] (5:4): Także ſturmuiąc dzien y noc gdy nie mogli go pożyć thedy kxiążęta Ruſkie, Waſiłko y Lew ſin Daniela krola Ruſkiego, na zdradzie radzili Sęndomirzanom aby ſie poddali á hołd dobrowolnie poſtąpili [omagium et subiectionem praestituros] MiechGlab 33; BielKron 70, 70v, 345, 378 [2 r.], 449; á co byli przed tym wolni [książęta śląskie]/ to wten czás muſieli poſtąpić hołd y poſłuſzeńſtwo Czechom. StryjKron 407.

»urzędu postąpić« (l): [Pitakus] vrząd á poſpolſtwo Mytelenſkie (iako na lepiej mogł) ſprawiwſzy vrzędu poſtąpił. BielŻyw 12.

»[komu] żołd postąpić« (1): Krol Kniáziá Iuriowymi obietnicámi y łágodnymi ſłowy vbłagány będąc/ nie tylko mu Belz wroćił/ ále też y Lubáczow zamek [...] przydał/ nád to mu z Bochninſkiey żupy ná kożdy rok ſto grzywien żołdu poſtąpił y zápiſał StryjKron 457.

Szeregi: »postąpić i uczynić« [szyk 1:1] (2): thedy bi myely poſlacz do krolia mlodego, abi donych wiyachal iako do poddanich swoich [....], A ieſli bi thez viyachal, thedi thu abi ym naprzod prziſiągą vczinyl [...]. Gdzie bi tho krol iego.m.mlody wſchithko to ym postąmpil y vczinil thoz dopiero znowu myeli go za pana wzyąncz MetrKor 61/224, 61/224.

»postąpić i zapisać« (1): StryjKron 457 cf »żołd postąpić«.

α. Przyznać, dać komuś prawo do czegoś [w tym: komu (4)] (5):

postąpić czego (1): ná on cżás krolowie Polſcy z Mázowieckiemi kſiążęty/ w ten obycżay/ y tym práwem byli poſthąpili dobrey Cżęśći Pruſkiey źiemie/ zakonowi temu BielKron 230v.

postąpić co (1): Abowim biſkupom ſámym należy pomocniki ſobye nye tylko ſtáwić/ ále y obiráć: Acz tego práwá ſwego częſć poſpolſtwu poſtąpili. Nye żeby ono/ tákye vrzędniki ſobye ſtáwiło (tego poſtąpić nyemogą) ále [...] KromRozm III Kv.

cum inf (2): Rozeſłał tedy Krol liſty woienne po kroleſtwie Polſkim áby byli gotowi/ wielcy Polacy wypráwili ná tę woynę/ále máła Polſká zwłaſzcżá Krákowſka źiemiá niechćiáłá ſie ruſzyć/ áż by im pierwey poſtąpił ty ártykuły dzyerżeć/ o ktore żądáli. BielKron 392, 397.

β. Wnieść opłatę do skarbu, uiścić świadczenia [w tym: co (12)] (14): Po kilkakroć odsyłali posłowie ku panom i panowie ku posłom, spisując kondycyje tego podatku [duchownych] i szafunku jego. A wszakoż nie postępili tych 10 gr, ktore im panowie podawali Diar 79.

postąpić czego (1): y inné [pieniądze] którychby álbo poſtronni pánowie y miáſtá/ [...] bądź ktokolwiek inny/ bądź nomine ſubſidiorum poſtąpili/ bądź ad fidem publicam, álbo ná kléynoty pożyczyli: [...] máią ći to pánowie Podſkárbiowie z Prowizory do rąk ſwych odbiéráć SarnStat [442].

postąpić do czego (2): tákie [dożywocia] téż máią mocno zoſtáć ad vitam ad praeſens poſsidentis, tym obyczáiem: áby téż nieco poſtąpili do ſkárbu náſzégo/ iáko y ći którzy Arend podwysſzyli/ á to przy Rewizyiéy nowéy. SarnStat 89, 103.

postąpić z czego [= z określonej podstawy dochodów] (4): SarnStat 89, 104; Drugi ſpoſob augmentácyey tego ſkárbu Rzeczyp: niechayby Ich M. Pánowie Duchowni z beneficyi tych/ ktore od Rzeczypoſp: [...] obfićie nádáne máią/ poſtąpili VotSzl Dv. Cf »jurgielt postąpić«.

postąpić komu (3): POtrzebóm/ ſkárbu náſzgo [!] dogadzáiąc/ Stároſtowie y dźierżawcy dóbr náſzych wolnych/ z chęći y z dobréy woléy ſwéy/ poſtąpili nam y poſtępuią/ drugą táką Quártę SarnStat 359. Cf »jurgielt postąpić«.

postąpić na co (2): A wſzákże ći którzy máią Arendy dożywotné/ y dożywoćia gołé/ będą powinni nieco podwysſzyć á poſtępić do ſkárbu ná wychowánié ſtołu náſzégo SarnStat 103. Cf »jurgielt postąpić«.

Zwroty: »czynsz postąpić« (1): wyiąwſzy wśi náſzé/ któré ná to ſą vprzywileiowáné/ któréby iáſnie oſobliwym przywileiem to pokazáły/ iż ná mieyſcu robót czynſz pieniężny więtſzy poſtąpiły [censum Pecuniarium auxerunt JanStat 1080] SarnStat 656.

»[komu] jurgielt postąpić« [w tym: z czego (1), na co (1)] (2): Rychło potym Weneći dáli mu [Skanderbegowi] te miáſtá/ Báleſią/ Y Dainam y iurgielt z drugich poſtąpili BielKron 246v; VotSzl E2v.

»postąpić podatek« [szyk zmienny] (2): Diar 77; Potym Pirrę y Hieropolim miáſtá [Grecy] oblegli y wywroćili. Widząc to drugie okolicżne miáſtá/ dobrowolnie ſie dawáły/ poſtąpiwſzy podatki żywnośći/ áby ich role álbo zboża w cáłośći były záchowány. BielKron 57.

Przen (1):
Zwrot: »[komu] podatek postąpić« (1): ábychmy vſtáwicżnie ná to pomnieli/ iż go [Chrystusa] Prorocy opowiedáią być właſnym Krolem náſzym/ á iżbychmy ſie też o to pilnye ſtáráli/ ábychmy mu też ty podatki poſtąpili/ w ktorych ſie ten Krol kocha/ to ieſt/ wiárę/ nádzieię/ ſerce vniżone/ á miłość wierną/ y k niemu/ y ku bliźniemu ſwemu RejPos 4.
b. W sferze prywatnej [w tym: komu (18)] (25):

postąpić czego (4): Zeznal yſch jan Zilochowsky [...] na drodze kupczewy yednemv wgoſpodzye 20 thalyerow vkradl y themuſch zilochowſkyemv ye dall, a on zaſzyą yemu dzyalu nyepoſtąpyll LibMal 1545/99; ZapWar 1548 nr 2668; A gdy iedná niewiáſtá ná to przyzwoliłá/ á druga nieprzyzwoliłá: mowiąc/ że zchęćią cżęśći ſwey poſtąpi drugiey/ gdyby tylko dźiećięćiá nierośćinano: poznał Sálomon prawie máćierzyńſki głos ná rośćięćie niezezwaláiący ModrzBaz 89v; SkarŻyw [236].

postąpić co (5): yako my przythem Były ysch szlachathna zophia zona nyegdy szlachathnego (oydz) oydrzeya [!] szradzyn poszthapyla kopa po Czorcze szwoyey katherzynye slathnemv Mykolayowy szvnyeszthowo szpakow sic etc. ZapWar 1510 nr 2072, 1524 nr 2297, 2336; CzechRozm 252; Y przewiodł to ná nich/ máiętnośći ich oſzácowawſzy/ że iedni woleli pieniądze wziąć á oſiádłośći poſthępić/ á drudzy [...] woleli że im odlicżono to co zá co ſtało/niżli ku oſiádłośći ſwey znowu przyść. Phil Q4; [ZapWpolKośc 1547 9/22v].

[postąpić co z czego [= na mocy czego]: Item yſz czy panovye Bylanczſzczy woycziech y marczyn braczya rodzeny poſthampyly zvgodi yednaczſkiej albo przyaczyelſkie Blotha wpoly ZapWpolKośc 1543 8/575.]

[postąpić co z czego [= na mocy czego] do czego: Który [drugi] cerograf powiada p. Jakub, że jest zatrzymany, a tak uchodząc prawa, albo przysięgi zgodziwszy się z nim [z p. Jurgą] wróci mu on, a on za to z ugody postąpił do spólnego działu fl. 50. InwMieszcz 1597 nr 301.]

postąpić za co (1): Ktorżysz to na imię Sliachetny Wawrziniec, y Dominik Tokarscy. dali, y zapłaćili, temuz Marćinowi Tokarskiemu Wlaſnemu Oicżymowi tak zgrunthu, iako, i zewsżitkkich ruchaiąćich rzecży w Tokarach, za co iemu poſtąpili, i zaplaćili dostatecżnie ZapKościer 1581/19v.

[Zwrot: »miejsca postąpić« = wstać ze swego miejsca i poprosić, aby ktoś usiadł: Iednego cżáſu w Athenách gdy ſpráwowano Komedią/ ieden ſtáruſzek [...] ſzukał mieyſcá gdźieby mogł uśieść. Co widząc Atheńcżycy śmiali ſię z niego/ á żaden z nich mieyſcá mu nie poſtąpił. PlutBBud Q3v.]
Szereg: »postąpić i zapłacić« (1): ZapKościer 1581/19v cf postąpić za co.
α. Oddać do użytkowania, użyczyć, udostępnić [w tym: czego (7)] (9): Pśicá niegdy ſzcżenna będąc/ A gniazdá ſwego nie máiąc: Drugiey też pśice prośiłá/ By iey gniazdá poſtąpiłá. BierEz M3; BibRadz Gen 23/9; Wężowie y gádzina inna/ ſłudze Bożemu poſtąpili mieſzkánia. SkarŻyw 57; ZapKościer 1584/47v; BielRozm 27; [ponieważ przez TM i przez Włoszka ksiądz biskup tego domu in usum nostrum nam postąpieł. ListyZygmAug 1551/213, 1550/192].

postąpić dla czego (1): [Starosta] mieyſcá beſpiecznégo ná zamku náſzym Lubelſkim dáć ma/ y dla ſądów gmáchu pozwolić y poſtąpić SarnStat 418.

[postąpić ku czemu: aby nam, abo tego swego dworu [...], abo tego który nań po nieboszczyku biskupie łuckim przypadł, żeby go ku potrzebie naszej postąpieł. ListyZygmAug 1550/192.]

[postąpić co ku czemu: Nad tho cząſzcz y polowyczą wyąthſchą ſtaynye thilowey [...] thaſch Pany Margorzatha omyenyonemu Hanus ſcholczewy ku thakoweyze ſzwyebodzie yakogy gmachi przednye poſthąpila ZapWpolActAdv 1545 202/199v.]

cum inf (1): ktory [chmielnik] leſzy wedle Iana Kvrka, temu postąpeli oboye vſzywacz do ſmyerczy marczanowy [!] Karwaykowy ZapKościer 1582/27v.

Zwroty: »do czasu postępić« = pożyczyć (1): Commodo – [...] Poziczic, do czaſsu poſtępic. Calep 223b.

»placu postąpić« (1): SIoſtry ogien napalono/ Y plácu nam poſtąpiono: Czemu ſobie rąk nie damy/ A ſpółem nie záſpiéwamy? KochSob 56.

Szereg: »pozwolić i postąpić« (1): SarnStat 418 cf postąpić dla czego.
β. Uznać czyjeś pierwszeństwo, uznać się gorszym (2):
Zwroty: »placu [czym] postąpić« (1): z tym Orłem w Słóńce tá ſowá nigdy równo pátrzyć nie będźie: plácu hárdemu wolnośćią/ á Królem ſwym/ Polakowi záwſze poſtąpić muśi OrzQuin Q4v.

»postąpić przodek« (1): Poſthąpiwſzy nieiáki przodek Zydom. Wylicza obmowy y potwarzy niektorych. A okázuie Zydy y pogány być grzeſznymi z przyrodzenia BibRadz Rom 3 arg.

γ. Ustąpić z ceny (2):

postąpić czego (1): á on ſię znimi żártem tárguiąc: gdy do máłey ſummy/ ktorą by był pewnie zápłaćić mogł [...] przyſzło/ y iednego im złotego poſtąpić niechćiał. SkarŻyw 274.

Przen (1):
Zwrot: »postępić taniej« (1): (nagł) Boleſław Kryſpus K.P. (–) CHociaż to ten ná głowie miał ták krzywe włoſy/ O męſtwie dobrey ſławie zewſząd ſłyſzę głoſy. Niechciał poſtępić tániey á niż w tárgu było/ By komu hołdowáć miał o tym ſie nie śniło. PaprPan Ee.
δ. Ustąpić, zaprzestać, nie upierać się przy czymś (1):

postąpić czego (1): Ale iż on cżłowiek yáko proſtak ták rozumyał/ poſtąpił mu tego y rzekł: [...] GliczKsiąż M4; [przeto gdyby tu co mocnego przećiw ſprzećiwnikom ſwym bacżył/ nigdyby iym tego świadectwa nie poſtąpił BudArt Zv].

[postępić w czym: Iedno iż miedzy ludźmi/ podnieſionego ſercá zgodá być niemoże/ Gdy ieden drugiemu poſtępić niechce/ wdobrich rzeczach/ iedno chce kożdy/ áby ná iego przeſtáło ErazmJęzyk Kk3v (Linde).]

8. O czasie (2):
a. Zmienić swój termin (1):
Zwrot: »[jakim czasem = o jaki czas] postąpić nazad« = cofnąć się (1): co iáko ſye dáleko vnioſło/ káżdy ſnádnie widźi/ że Wielkanoc/ nád ónégo czáſu ráchunek/ kilkiemnaśćie dni poſtąpiłá ná zad/ tylko zá ónych dróbnych minutek/ [...] przyraſtániem. Oczko 30.
b. [Przedłużyć [czego]: Tám Agámemnon iż przymierze wychodziło/ záś o drugie do Priamuſa poſłał/ żeby go poſtąpił dla pogrzebu Achilleſowego y inſzych. HistTroj I8.]
c. O wieku człowieka: przekroczyć [nad ile lat] (1): ále potopem P. Bog iuſz napſował powietrzá/ y zdrowia ludziom ſkroćił/ y długi wiek odiął/ iſz nie ták iáko przed potopem po kilku ſet lat żyli: ále iuſz nád ſto lat poſtąpić co poſpolićie wżywoćie nie mogli. SkarŻyw 271.
9. Począć, zajść w ciążę (4): Y tłukli ſię ſynowie wżywocie iey/ y rzekłá: ieſli ták/ przecż ia(poſtąpiłám?) [Ut quid ego] BudBib Gen 25/22; [SzczerbSpecSax 225 (Linde)].

[postąpić kim [= kogo]: Oto w niepráwośći vrodziłem ſię/ á w grzechu zgrzałá mię (marg) [...] poſtąpiłá mną (álbo pocżęłá mię.) (-) mátká moiá. BudBib Ps 50/5[7].

Zwrot: »w brzemię postąpić«: ktorą [chorobę białymgłowam przyrodzoną] miewáią káżda według płći ſwoiey [...]: wſzakże ſkoro w brzemię poſtąpi/ tedy vſtánie SzczerbSpecSax 225 (Linde).]
Szeregi: »postąpić i (a) urodzić« = concipere et parere PolAnt (3): Y wſzedł [Efraim] do żony ſwey á (ták) poſtąpiła y vrodziłá ſyná BudBib 1.Par 7/23, Os 1/3, 6.

[»postąpić albo począć«: BudBib I 302d marg cf postąpić kim.]

10. [Upaść, obsunąć się, zapaść się:
Szereg: »upaść albo postąpić«: A ten domek wszytek, iż nie na dobrym fundamencie zbudowan, jedna strona fundamentu ku jezioru upadła i ty wszytki gmaszki za fundamentem upadły {albo postąpieły}, kominy się porysowały i piece popsowały. LustrWpol I 51.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (1):
Zwrot: »dalej postępić« (1): Ultra modicum progredi. Trochę dáley poſtępić. Mącz 501c.

Synonimy: 1. iść, pość, ruszyć, ruszyć się; a.γ. oddalić się, odejść, odłączyć się, odnieść się, odstrzelić się; 3. począć, uczynić, udziałać; 5. dojść, dostać, osiągnąć; 7. dać, oddać, uchwalić, ustanowić, ustawić; 9. począć, zaść; 10. obalić się, paść, upaść.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf POSTĄPIENIE, POSTĄPION

JDok