Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OCHLICA]

Następne hasło: OCHŁADZAĆ SIĘ »

OCHŁADZAĆ (26) vb impf

ochładzać (25), ochłodzać (1); ochładzać : ochłodzać Mącz (6:1).

o oraz drugie a jasne; -chłå- (10), -chła- (2); -chłå- : -chła- Mącz (4:2); w ochłodzać drugie o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	ochłådzać
praes
	sg	pl
1	ochłådzåm
3	ochłådzå	ochłådzają

inf ochłådzać (3). ◊ praes 1 sg ochłådzåm (9). ◊ 3 sg ochłådzå (9). ◊ 3 pl ochłådzają (4). ◊ part praes act ochłådzając (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu s.v. ochłodzić.

Znaczenia

1. Oziębiać, ostudzać; zaspokajać pragnienie (9)
- a. Nawilżać, dostarczać wilgoci (3)
- b. Łagodzić stany zapalne, obniżać temperaturę organizmu (4)
2. Przynosić ulgę; przen (17)
- a) Przynosić ulgę w cierpieniach fizycznych, dawać odpoczynek (8)
- b) Przynosić ulgę psychiczną, pocieszać, dawać radość (9)

1. Oziębiać, ostudzać; zaspokajać pragnienie [w tym: kogo, co (7)] (9):

Zwrot: »pchładzać pragnienie« (1): A roſkoſſuiąc nádniemi [zrzódłami] rozliczne zwierzętá/ ochładzáią ſobie prágnienie ſwoie RejPs 152.

a. Nawilżać, dostarczać wilgoci (3):

ochładzać czym (1): tu drzewá ochędożné/ [...] á niżéy ſtrumienié wód żywych/ [...] opływáią/ byſtrośćią ſwą ochładzáiąc ich ſpániáłość: á ſczépu rozlicznému wzroſtu dodáwáiąc SarnStat *3v.

W połączeniach szeregowych (2): iáko wody/ zdroie/ á rzeki ochładzáią rozweſeláią y pośiláią ludzi ná ſwiecie/ thákże też mamy rozumieć iż iuż w tám tey oſiádłośći ſwiętey iuż [...] nie máſz nic miłego czoby nam nie płynęło od tego tám [...] Máyeſtathu Páńſkiego RejAp 188; SarnStat *3v.

W porównaniach (2): RejAp 188; Bo iáko wodá ſtrumieńmi płynąc między ſczépiem drzewá y źiołá ochładza/ obweſela/ y wzroſtu im dodáie: tákże ſercá człowiecze [...] będąc odwilżoné y ochłodzoné/ wzroſt biorą więtſzy ku poſłuſzeńſtwu SarnStat *3v.

b. Łagodzić stany zapalne, obniżać temperaturę organizmu (4): Też naſienie makowe albo ſamy makowicze ſthłucżone z oleykiem różanym/ [...] boleſć vſmierza y wątrobę zapaloną ochładza. FalZioł I 103d; ROżana wodka ſercze ochładza y inſze cżłonki wſzytki przednieyſze poſila á ſtrzeże gich vpadku FalZioł II 11a, I 100a, IV 55a.

Szereg: »ochładzać i wypędzać gorącość« (1): ſok tego ziela/ ochładza y wypądza gorączoſć ktora przychodzi s ſpalenia ogniem albo żelazem. FalZioł I 14b.

2. Przynosić ulgę; przen (17):

a) Przynosić ulgę w cierpieniach fizycznych, dawać odpoczynek; recreare Mącz, Calep; reficere, refovere, relaxare, vegetare Mącz; refocillare Calep (8): Reficio, Nápráwiam/ Ochłodzam/ Okrzeźwiam. Mącz 116b; Vegeto, W zdrowiu w świeżości/ krepkośći/ dużośći záchowáwam/ ochłádzam/ vweſelam. Mącz 477a, 67c, 135b, 186c; Refocillo – Ochładząm, ſiełi pomnaząm, poſieliąm. Calep 904b, 900a.

ochładzać kogo (1): ieſliże by ſię im ty takowe roskoſzy [polowanie i ryb łowienie] trudnieyſze zdały ktoreby ſnądz náuką vpracowanych ochładzać niemogli/ tedy [...] KwiatKsiąż P2v.

b) Przynosić ulgę psychiczną, pocieszać, dawać radość; delectare, focillare Mącz [w tym: kogo, co (8)] (9): Delecto, Rozkoſzuyę/ Ochładzam Vweſelam. Mącz 181d, 132b.

ochładzać czym (4): SkarŻyw 86 cf »polewać i ochładzać«; NiemObr 92 cf »cieszyć i ochładzać«; WysKaz 8 cf »ochładzać serce«. Cf »ochładzać umysł«.

W połączeniu szeregowym (1): Drugi [pożytek] właſny tego Sákrámentu: że człowieká przed śmierćią ſtrwożonego/ y boleściámi śćiśnionego ochładza/ vmacnia y pokrzepia. WujNT 796.

Zwroty: »duszę ochładzać« (1): iáko piękna ieſt rzecz/ á práwie duſzę ochładza/ do ogrodá álbo wirydarzá wniśdź SarnStat *3v.

»ochładzać serce« (2): BibRadz I 436b marg; iż Pan Bog [...] dáleko więtſzą rádośćią y vćiechą wnętrzną náſyca y ochładza/ wybránych ſwoich ſercá/ á niżeli gdyby wſzyſtkiego świátá ſkárby y roſkoſzy mieli. WysKaz 8.

»[czym] ochładzać umysł« (1): Też niebedzie rzecż niepoććiwa ſpiewanim y arfam [!]/ organami/ albo lutnią ochładzać vmysł KwiatKsiąż P2v.

Szeregi: »cieszyć i ochładzać« (1): Bo nie ſąſmy z łáſki Bożey báłwochwálcy/ ktorzy [...] złotemi śrebrnymi/ kámiennymi/ drzewiánymi báłwány ſmyſły ſwoie grube ćieleſne ćieſzą/ y ochładzáią NiemObr 92.

»odwilżać i ochładzać« (1): głębokie wody ſą łáſká y prawdá obietnic Páńſkich/ ktore odwilżáią y ochładzáią ſercá prágnące y wyſchłe BibRadz I 436b marg.

»polewać i ochładzać« (1): Ná ktorym [urzędzie kapłańskim] rzeką náuki ſwey/ y ſłodkiey wymowy ſwoiey/ cżęſtym kazánim lud Boży polewáć y ochładzáć/ y zbáwienie ludzkie rozmnáżáć pocżął SkarŻyw 86.

Synonim: 1. oziębiać.

Formacje współrdzenne cf CHŁODZIĆ.

Cf OCHŁADZAJĄCY, OCHŁADZANIE