[zaloguj się]
[pdf]

OCUCIĆ SIĘ (78) vb pf

ocucić się (78), [oczucić się].

się (44), sie (34).

o jasne.

Fleksja
inf ocucić się
praet
sg
1 m ocuciłem się, -em się ocucił
3 m ocucił się
f ocuciła się
imperativus
sg pl
1 ocućmy się
2 ocuć się ocućcie się
3 niech się ocucą
conditionalis
sg pl
2 m byś się ocucił m pers byście się ocucili
3 m by się ocucił m pers

inf ocucić się (4). ◊ fut 1 sg ocucę się (1). ◊ 2 sg ocucisz się (1). ◊ 3 sg ocuci się (9). ◊ 2 pl ocucicie się (1). ◊ 3 pl ocucą się (8). ◊ praet 1 sg m ocuciłem się, -em się ocucił (2). ◊ 3 sg m ocucił się (11). f ocuciła się (1). ◊ imp 2 sg ocuć się (11). ◊ 1 pl ocućmy się (1). ◊ 2 pl ocućcie się (5). ◊ 3 pl niech się ocucą (1). ◊ con 2 sg m byś się ocucił (1). ◊ 3 sg m by się ocucił (3). ◊ 2 pl m pers byście się ocucili (1). ◊ part praet act ocuciwszy się (17).

Sł stp notuje, Cn s.v. ocucam się, Linde XVI w. s.v. ocknąć.

Obudzić się ze snu; evigilare PolAnt, Vulg; expergisci Mącz, PolAnt; excitari PolAnt, Cn; surgere Vulg, Cn; exsurgere Vulg (78): Bog [...] We śnie ſie mu ieſt vkazał: Rzekąc/ wſtań á k morzu ſie pośpieſz A támo wielki ſkarb náydzieſz. On iák ſie ſkoro ocućił/ Bieżąc tám ná zboyce łucżył BierEz I2v, L4, Q3v; MurzNT Luc 8/24; KrowObr 221; A gdy ſię ocućił Noe po onym winie ſwoim/ á dowiedźiał ſię o tym co iego namłodſzy ſyn iemu vczynił [rozgniewał się]. BibRadz Gen 9/24, Ps 16/15, 4.Esdr 12/3, Mar 4/39, Luc 8/24; kurowie poią kilko rázow przededniem/ áby ſie káżdy ocućił á bacżył gdzye leży BielKron 24; Expergiscor, Ocućić ſie/ Ze ſnu powſtáć. Mącz 111c, 194d; ták vſypiáią ony ktore máią rzázáć. A kiedy chceſz obudźić/ weźmi ſoku Opichowego [...]/ tymże mu nozdrze pomáż/ Ocućić ſye. SienLek 57; niemoże ſie nigdy oczućić w noczy/ áby nie ſłyſzáłá wymyſloney muzyki GórnDworz Bb4, S8v, T2v; HistRzym 65v; BudBib Is 29/8; wnocy vkazał mu ſię Pan Iezus weśnie [...]. ocućił ſię y płácżąc/ modlił ſię SkarŻyw 135, 99, 259, 347; WerGośc 251; Idy góry rozpádły wiérzch/ kámięnié zrzućił/ A ná ták niezwykły trzaſk Tritón ſie ocućił GórnTroas 17, 34; A on był ná zádźie łodźi ſpiąc ná wezgłowku: y obudźili go/ y mówili mu: Náuczycielu/ niedbaſz ty iż giniemy? A ocućiwſzy ſię zágroźił wiátrowi WujNT Mar 4/39, Luc 8/24, Act 16/27.

W przeciwstawieniach: »być snem obciążony (2), spać (2), zasnąć, zdrzymać się ... ocucić się« (6): A Piotr i ći ktorzy znim byli/ byli ſnem obciążeni/ A ocuciwſzy śię virzeli chfałe iego i dwu mężów znim ſtoiących. MurzNT Luc 9/32; Ocućił ſie Krol y záſię záſnął BielKron 16v; HistHel Cv; Spićieſz iuż náwet: ále ſie ocucćie CzechRozm 238; WujNT Luc 9/32; A ieſliże ſię zdrzymał: pewnie ſię ocući KlonWor 48.

Zwrot: »(jakoby) ocucić się ze snu« = excitari a somno PolAnt; exsurgere a somno Vulg (3): y powyadaly mu mowiąc/ Iozef ſin twoi żyw [...] vſlyſzawſſy to iakob iako by ocućiwſzy ſię śćiężkyego ſnu á wſzakoż niewierzył ym HistJóz Ev; BibRadz Matth 1/24; WujNT Matth 1/24.
Przen (40): Biada/ ktory mowi drewnu/ ocuć ſię/ wſtań/ y kámieniowi niememu [o wizerunkach Boga i świętych] KrowObr 111.
a) Opamiętać się, przestać grzeszyć lub trwać w bezczynności; vigilare PolAnt, Cri; animum erigere Mącz (17): Ocućcie ſie ſpráwiedliwi/ á nie grzeſzćie/ boć niekthorzy nie wiedzą o Bogu Leop 1.Cor 15/34; á zali ſię nie ocucą prędko ktorzy ćię nágábáć będą BibRadz Hab 2/7, Eccli 33/16; Animos erigite ad audiendum, Posłuchaycie pilnie/ Ocuccie ſie. Mącz 350c; Ocućże ſie tedy nędzniku ocuć/á niechciey więcey leżeć thák w tey niedbáłośći ſwoiey RejPos 180, 223v [2 r.]; A ták czás by ſie nam ocućić/ á themu okrutnikowi niewinny lud/ bráćią náſzą/ z rąk iego krwáwich [...] wyrwáć. KwiatOpis D; OrzJan 112; WujNT 1.Cor 15/34; [Wżdy ſię kiedy oczućmy/ á vczuymy iż miedzy námi ieſt [Chrystus] SkarKaz 22a (Linde)].

ocucić się z czego (5): Takieſz thy gdyſz ſie ocućiſz z grzechu/ á gdyż ſie naydzieſz krom łáſki y cnot/ słuſznie maſz płákáć. HistRzym 65v; Ewángelia [...] iáko trąbá/ ták w głos vkázuie Chryſtuſá ónego być: [...] áby śię ocućił świát z nieumieiętnośći á z gnuſnośći/ w któréy był BiałKat 21. Cf »ocucić się ze snu«.

W charakterystycznych połączeniach: ocucić się lepiej, prędko, skoro; ocucić się przykładem; czas się ocucić; ocucić się z gnuśności, z grzechu, z nieumiejętności.

Zwrot: »ocucić się (jak) ze snu« [szyk zmienny] (2): RejPosWstaw [212]; Ocućmy ſie iák ze ſnu/ á chćieymy dobrego Co by Koronie było ták pożytetznego. WierKróc A3.
Szeregi: »obaczyć się i ocucić« (1): Cżemu ſie wżdy kiedy nieobátzyćie/ y nieocućićie? KrowObr 159v.

»obudzić się i ocucić« (1): ták oto w ſwym wielkim niedbálſtwie zgnuśnieli/ y práwie ſtrętwieli/ á Pánie Boże day żeby ſię kiedy przykłádem náſzym obudźić y ocućić mogli BibRadz *5.

b) O Bogu: zacząć ingerować w ludzkie sprawy; evigilare Vulg, PolAnt (9): Powſtańże przecż długo ſpiſz o moy miły Pánie/ Ocuć ſie á nye pądź nas w wyecżne zányedbánye LubPs M2; KrowObr 80; BibRadz Ps 7/7, 58/6; BudBib Ps 58/5[6]; Lecż im to przedśię nie pomoże/ ocućił ſię bowiem pan/ y powſtał áby ſądźił źiemię NiemObr 65.

ocucić się k komu (1): Ieſli będzieſz cżyſty y w proſtoćie chodził/ wnet ocući ſie ktobie/ y vcżyni ſpokoyny przybythek ſpráwiedliwośći twoiey Leop Iob 8/6.

W porównaniu (2): LubPs S2; Ocućił ſye pan/ iáko gdy kto ſnem zmorzony Wyſpał wino wczoráyſze/ y wſtał wytrzéźwiony. KochPs 118.

c) Powrócić do życia, ożyć; suscitari PolAnt (12): Niech ſię ocucą / á niech wnidą narodowie w dolinie Iozáfáth/ ábowiem tám záſiędę na ſąd wſzythkich okolicznych narodow. BibRadz Ioel 3/12; BielKron 467v; GrzegŚm 8, 11, 13 [2 r.]; A mnodzy ktorzy ſpią wziemi (á w) prochu ocucą ſię/ ći do żywotá wiecżnego/ á ći ná vrągánie y ná odrzucenie wiecżne. BudBib Dan 12/2 [przekład tego samego tekstu BielKron, GrzegŚm (4)].

ocucić się z czego (1): wiele tych ktorzy leżą w prochu ocucą śię iedni ku wiecżnemu żywothowi/ á drudzy ná poháńbienie (marg) Daniel xij. Verſu ij, Sprochu śię ocżucą. [...] (–) GrzegŚm 8.

W przeciwstawieniach: »zasnąć (2), spać ... ocucić się« (3): LubPs L3; Y vpoię kśiążętá iego/ [...] że ſpáć będą ſen wiecżny/ á nie ocucą ſię BudBib Ier 51/57; Drugie tákże dziećię ná płácż y prośbę mátki ku żywotu modlitwą ſwoią przywroćił, mowiąc: idz corko á chwal P. Bogá: bo záſnęło dziećię to: ále ſię ocući nim do domu doydzieſz. SkarŻyw 311.

Zwrot: »ocucić się w Panie« = obudzić się po śmierci dopiero na Sąd Boży (1): A to było záwżdy ich złośćiwe mnimánye/ Ey yeſlić ſie powáli iścyeć nye powſtánye/ Ano wyęc ten co záſnye ocući ſie w Pánye [Verbum iniquum constituerunt adversum me: Nunquid qui dormit non adiciet ut resurgat? Vulg Ps 40/9; zali, który śpi, więcéj nie powstanie? WujBib]. LubPs L3.
Szereg: »ocucić się i powstać z martwych« (1): mowi: Ocuć ſię ktory ſpiſz/ y powſtań z martwych [Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis]/ á oświeći ćię Chriſtus. WujNT Eph 5/14.
d) Zacząć się ruszać (1): ná ten cżás iedna głowá ſpokoiem ſtoiąca/ ktorá byłá wpośrodku/ ocućiłá ſię BudBib 4.Esdr 11/29.

Synonimy: ocknąć, ocknąć się, przebudzić się.

Formacje współrdzenne cf OCUCIĆ.

Cf OCUCIĆ, OCUCONY

DD