[zaloguj się]
[pdf]

ODMĘT (21) sb m

odmęt (20), odmąt (1) RejJóz.

o jasne.

Fleksja
sg
N odmęt
G odmętu
I odmętem
L odmęcie

sg N odmęt (1). ◊ G odmętu (2). ◊ I odmętem (1). ◊ L odmęcie (17).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Głęboka, często zmącona, wzburzona woda, głębia, toń, wir; perturbatio aquae Cn (21): ći ták czynią burząc/ áby czego w Rzeczypoſpolitéy doſtáli: iáko oni czynią/ którzy w odmęćie wodą miéſzáiąc/ łowią Węgorzá OrzQuin C2.
Zwroty: »chodzić jako (a. by) (ryba (a. ryby)) w odmęcie« = nie wiedzieć, co robić, być zdezorientowanym, nie wiedzieć, co się wokół dzieje [szyk zmienny] (6): RejJóz F3v, P2v; RejPos [108]v; ták iż ludźie práwie by w odmęćie chodzą/ niewiedząc co cżynić á ktoreyby náuki trzymáć śie mieli. KuczbKat a2; A tuś ſie iuż krotce náſłuchał ſkąd tho nam przychodzi/ iż chodzim wſzyſcy iáko ryby w odmęcie/ á nie możymy nigdy ználeść ſłuſznego porządku do ſpraw poććiwych y do poſthánowienia náſzego. RejZwierc 198, 194.

»stać by w odmęcie« = być nieprzytomnym, bliskim obłędu (1): Od ogniá/ który wemnie Muze roſpaliły/ Gdy o twoich przymiotách ták wielé mówiły. Poglądam/ to tám/ to ſám: ſtoię by w odmęcie PudłFr 72.

Wyrażenie: »jako (a. by) ryba w odmęcie« [szyk 2:1] (3): PRáwiechmy by w odmęcie/ zátrwożone ryby/ Goniemy ſie po ſwiátu/ weſpołek bezchyby. RejZwierz 125; RejPos 174v; CzechEp 153.
Przen (10):

odmęt czego (1): W odmęcie niecnót wichruią/ A kogo mogą zepſuią. GosłCast 53.

Zwrot: »odmętem mieszać« (1): Tá mi Queſtia pożytku nie uczyniłá ná przeſzłym Seymie/ więc mi tá druga ná tym przyſzłym vczyni: będę ták długo thym odmętęm miéſzał/ aże wżdy tego kiedy vłowię węgorzá OrzQuin C2v.
a) Chaos, zamieszanie, bałagan, skłócenie (5): Y tá Exekucya ninieyſza/ nic inégo nie ieſt/ iedno odmęt iákiś: w którym odmęćie/ iednym biorą/ drugim dáwáć będą OrzQuin C2v, D4.
Przysłowie: proſzę wſzech dla Páná Bogá/ ábyſmy tych węgorzów w tym odmęćie Rzeczypoſpolitéy łowić ná Seymiéch przeſtáli OrzQuin D3v, C4v.
b) Trudna, niebezpieczna sytuacja (3):
Zwroty: »w odmęcie pływać« (1): będziem w tym odmęćie pływáć/ aż ſie Pąn Bog nád námi zlituie. BielSpr cv.

»z odmętu wypłynąć« (2): BielSpr c; Práwá zá mocą idą/ Pan chudzinę gniećie: A wżdy ſie k temu wſzyſcy przychylić nie chcećie/ Iákobyśćie z odmętu tego wypłynęli BielSen 12.

Synonimy: głębia, głębina, głębokość, tonia, toń.

LWil