[zaloguj się]
[pdf]

ODNOGA (38) sb f

Oba o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N odnoga odnogi odnodze
G odnogi
A odnogę odnogi odnodze
I odnogą odnogami
L odnodze odnogach

sg N odnoga (10). ◊ G odnogi (2). ◊ A odnogę (8). ◊ I odnogą (4). ◊ [L odnodze.] ◊ pl N odnogi (3). ◊ A odnogi (6). ◊ I odnogami (3). ◊ L odnogach (1). ◊ du N (cum nm) odnodze (1) BibRadz I 2a marg. ◊ [A (cum nm) odnodze.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Wyodrębniona, podłużna część jakiejś większej całości, sprawiająca wrażenie samodzielnej jednostki (38):
a. Odgałęzienie rzeki; kanał sztucznie utworzony; caput (fluminis) PolAnt, Mącz; brachium (flummis) Mącz, Cn; diverticulum fluminis, divortium Cn (17): Y iáko ony rzeki ktore z Ráiu płyną/ Dziwnemi odnogámi záſię w morzu giną. RejWiz 45; Euphrátes y Tigris z połu ſię ſchodzą/ ktore máluczko nád tym mieyſcem gdzie ſię sćiekáią/ z oſobná ſwe rzeczyſká y początek maią/ ktore ſą iáko dwie odnodze BibRadz I 2a marg; BielKron 178v; Capita fluminis, pro ostiis, Odnogi/ álbo/ wychody wód/ któremi w morze wodá z rzék wychodźi. Mącz 37c; BudBib I 124d marg; KochPs 69; nie vmrę/ áni mię czarnémi Styx nieweſoła zámknie odnogámi ſwémi. KochPieś 54; GrochKal 21.

odnoga czego (2): Mącz 272c; A przetho iáko wielka rzeká/ im ſie ná więczey cżęśći dzieli/ tym mnieyſza ieſt káżda iey odnogá GórnDworz Cc2v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy rzeki (4): Mącz 26d; gdym ſie przewiozł przez Kurſkie Morze y odnogę Niemnową v Kloipedy StryjKron 72; Láchą názwano owę drugą drogę/ Wiślną odnogę. KlonFlis F2, H4.

Zwrot: »dzielić się na odnogi; na odnogi rozdzielon« (1;1): I płynęłá rzeká z Eden dla odwilżánia ſádu/ á z támtąd dźieliłá ſię ná cztery odnogi [dividi in quattuor capita]. BibRadz Gen 2/10, I 2a marg.
Przen (1): Ten dźiw morzki pod Skopem ieſt/ y pod Rybámi/ Nád byſtrymi niebieſkich [lege: niebieskiej] odnogi [tj. Erydanu] drógámi. KochPhaen 14.
b. Zatoka, zwłaszcza morska, zalew; sinus Vulg, PolAnt, Cn; aestuarium Mącz, Calep, Cn; brachium maris Mącz, Cn (15): Leop Act 27/39; vyzreli niektorą odnogę máiącą brzeg/ ná kthorą myſlili/ ieſliby mogli wpráwić okręt. BibRadz Act 27/39; ku wſchodu ſłońcá Nerwá rzeká w te odnogę wpadáiąca KwiatOpis A4, A4v; WujNT Act 27/39; [gdzie z tego jeziora odnoga wyszła wezwana Wiescza LustrWpol I 276].

W porównaniu (1): W Téy przyśiędze Królewſkiéy zámykáią ſie cztérzy Artykuły co przednieyſzé, Wiárá, Pokóy, Obroná, Spráwiedliwość, do których ſie wſzyſtkié inné iáko rzéki do odnogi morſkiéy śćiągáią. SarnStat 24.

Wyrażenie: »odnoga morska, [jakiego] morza« [szyk 7:2] (6:3): ty kroleſtwá [angielskie i szkockie] iedno od drugiego dzieli odnogá morſka. BielKron 277, 278, 294; Mącz 26d, 139c; WIrlándya miedzy wſchodem Słońcá/ á pułnocną plagą leży/ od pułnocy odnogá Báltyckiego morzá [...] otocżywa ią. KwiatOpis A4, Dv; A to zebránie Włochow przyżeglowáło tu Morzem/ z Wodzem Twoim Libonem/ y wyſiedli nád odnogą Wenedyckiego Morzá ná brzeg StryjKron 41; Calep 37b; [LustrPom 220].
c. Cieśnina morska (2): W ono Wybrzeże co ie on wiek dawny Bálteyſkiem zowie/ gdźie ieſt Lubek ſławny: Abo ná práwo gdźie idźie odnoga do Kopenhagá. KlonFlis D.
Wyrażenie: »odnoga morska« (1): Euripus, Wąski ſtrumień álbo odnogá morska yáka yeſt miedzi Włoską á Siciliyską ziemią. Mącz 109c; [Tuż przed Konſtántynopolem/ przeiácháliſmy dwie odnodze morſkie moſtem. BusLic 11].
d. Odgałęzienie żyły [czego] (1): Ieſtliby pod koſtką zapheny nie mogł zaciąć/ thedy odnogę iey kthorą naydzieſz miedzy małem palczem v nogi á miedy [!] wtorim/ y nad koſtką możeſz zaphenę zacinać. FalZioł V 67v.
e. Młody pęd gałązka, odrośl (2): Cymae (cimae), odnogy, odmlotky na gląbye BartBydg 27b; widzyałem przed ſobą z máćice winney trzy odnogi wyrość y zákwitnąć BielKron 16v.
f. Stercząca część skały, występ skalny (1): Acżći Sżen właſnie ząb znácży/ ále teſz ták zową odnogę ſkálną/ ktora ſię ku gorze wydawa iáko ząb iáki. BudBib I 152a marg.

Synonimy: a. pacha; c. ciasność; e. gałąź, latorośl, odmłodka, odrosłek, odrośl, pręt, rozga, szczep.

LWil