Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. [PACH]

Następne hasło: [PACHACICA] »

PACHA (19) sb f

på- (9), pa- (1) Murm; końcowe a prawdopodobnie jasne (tak Cn).

Fleksja

	sg	pl
N	påcha	påchy
G	påchy	påch
A	påchę	påchy
I	påchą, påchu	påchami, påchy

sg N påcha (1). ◊ G påchy (1). ◊ A påchę (3). ◊ I påchą (3), [påchu]. ◊ pl N påchy (1). ◊ [G påch.] ◊ A påchy (2). ◊ I påchami (7), påchy (1) Calep; -ami (5), -(a)mi (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII(XVIII) – XVIII w.; poza tym XVII i XIX w. w innych znaczeniach.

Znaczenia

1. Wgłębienie pod stawem ramiennym między wewnętrzną stroną ramienia a bokiem klatki piersiowej (17)
2. Pazucha, zanadrze (1)
3. Prawdopodobnie jakiś element architektoniczny w postaci wgłębienia lub żłobkowania (1)
4. [Pachwina]
5. [Odnoga rzeki lub jeziora]

1. Wgłębienie pod stawem ramiennym między wewnętrzną stroną ramienia a bokiem klatki piersiowej; axilla Mymer¹, Mącz, Cn; ascella BartBydg, Miech; ala Mącz, Cn; brachium Mącz (17): Mymer¹ 21; BartBydg 15b; gdy ſobie tym [czernidłem z koperwasem] pachy náćieráć będźie/ pewnie téy przykréy párkowéy woniéy od ſyebie zbędźie SienLek 136v.

Wyrażenie: »pachy rąk« (1): podłoż te ſtáre płáty y podrápáne á zgniłe pod pachy rąk twoich [sub cubito manuum tuarum] Leop Ier 38/12.

Wyrażenia przyimkowe: »pod pachę« = sub ascella Miech (3): gdy lewą rękę podnioſl aby tatarzyna vderzył tedy go drugi tatharzyn pod pachę oſzcżepem przebodł MiechGlab 12; GroicPorz iiv; ſztychem vmieli pod tarcż tráfiáć/ [...] rohátyną pod pachę vgádzáć BielSpr 26.

»pod pachami (pachy), pod pachą ([pachu])« = sub alis vel axillis, subter brachium Mącz (10): Murm 99; Włoſom pod pachą roſć niedopuſzcża. FalZioł IV 15a; [białe głowy] nie miewaią cżęſtich bolącżek pod pachą, albo gdzie indzie. GlabGad B, A8v, O5; Mącz 6c, 499b; SienLek 136v; pálić ią bláchámi żeláznymi po bokách/ y pod pachámi roſkazał. SkarŻyw 151; Hircus – Kozieł. Smrod podpąchi. Calep 484b; [Si apostema apparuerit sub asscella alias pod pachu GlosyKórn II 180].

2. Pazucha, zanadrze (1):

Wyrażenie przyimkowe: »pod pachą« (1): Miał ſwey náuki piſmo zá pazuchą przy ſobie/ y przyſięgał iſz ták trzyma iáko nápiſał: rozumieiąc/ ták iáko ſam pod pachą v mnie ſtoi SkarŻyw 389.

3. Prawdopodobnie jakiś element architektoniczny w postaci wgłębienia lub żłobkowania (1):

Wyrażenie przyimkowe: »do pachy« [określenie wysokości] (1): Y widziałem wyſokość onego domu w około w około/ (y) fundámenty pobocżnic/ ktore nápełniáły trzćinę (to ieſt) ſześć łokiet do pachy [sex cubitorum axillae (marg) magnorum erant (–)]. BudBib Ez 41/8.

4. [Pachwina: więc brodźi [Polifemus] Srodkiem morzá/ á pach mu wodá nie dochodźi [necdum fluctus latera ardua tinxit III 665]. VergKoch 87 (Linde).]

5. [Odnoga rzeki lub jeziora: Dembnicza staw na boru radomskim, [...] grobla jest wzdłuż i z pachami 3 staj LustrWpol II 112; RadzPodróż 140.

pacha czego: O godzinie 22 wjachaliśmy w ostatnią pachę rzeki Nilu RadzPodróż 135.]

Synonimy: 1. pazucha; 2. pazucha, zanadrze; 5. łacha, odnoga.

Cf PODPASZE, PODPASZEK

LWil