Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OKROCICIEL]

Następne hasło: 2. OKROCIĆ »

1. OKROCIĆ (35) vb pf

Pierwsze o jasne, drugie pochylone.

Fleksja

inf	okrócić

praet
	sg		pl
3	m	okrócił	m pers	okrócili
3	f	okróciła	m an

imperativus
	sg
2	okróć

conditionalis
	sg
1	f	bych okróciła
2	m	byś okrócił
3	m	by okrócił

con praet
	sg
1	m	bych był okrócił

inf okrócić (18). ◊ fut 2 sg okrócisz (2). ◊ 3 sg okróci (2). ◊ 3 pl okrócą (1). ◊ praet 3 sg m okrócił (3). f okróciła (1). ◊ 3 pl m pers okrócili (2). ◊ imp 2 sg okróć (2). ◊ con 1 sg f bych okróciła (1). ◊ 2 sg m byś okrócił (1). ◊ 3 sg m by okrócił (1). ◊ con praet 1 sg m bych był okrócił (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Poskromić, obłaskawić zwierzę lub dzikiego, szalonego człowieka (21)
- Przen (12)
  - a) Uczynić posłusznym, uległym; zwyciężyć nieprzyjaciół (8)
  - b) Uspokoić uczucia (1)
2. Powściągnąć, pohamować złe skłonności, zamiary, czyny (14)

1. Poskromić, obłaskawić zwierzę lub dzikiego, szalonego człowieka; domare PolAnt, Vulg, Cn; domitare, edomare Cn [w tym: kogo (8), (co (żywotne) (6), co (Przeń) (4)] (21): BielKron 122v [2 r.]; Bucephałem/ w piſániu/ tákim tu tytuł dał/ Gdiż żaden tey beſtiey okrotzyć nie vmiał. WierKróc A2, A2v; ále ſię ná niem [na opętanym człowieku] łáncuchy rwáły/ á pętá tárgáły/ y niemogł go żaden okroćić. BudNT Mar 5/4; WujNT Mar 5/4.

okrocić czym (1): Poślem Gryfy/ co im pſtre namioty wywrocą/ Y ten źwierz nieſkrocony/ śiećiámi okrocą. BielSen 7.

W połączeniu szeregowym (1): nie tylko tho ſam ma vmieć/ ále drugiego náucżyć tym rzecżom ktorych ſpráwa Rycyrſká potrzebuie/ koniá chędogo mieć/ y dobrze ij wieść/ głáſkáć/ okroćić/ nogę mu cżęſto podnośić/ áby ſie powoli dał kowáć BielSpr 13v.

Zwrot: »sobie okrocić« (1): PAſterz dzikiego mężá vłápił był w leſie/ Ze go ſobie okroćił bárzo w krótkim cżeſie. RejFig Aa3.

Przen (12): Zyemię tę ktorąś ták wzruſſył rácż yą záś okroćić LubPs O5; RejZwierc 83.

okrocić czym (1): Słowem ſwoim ich wſzytki choroby okróćił KochPs 165.

a) Uczynić posłusznym, uległym; zwyciężyć nieprzyjaciół (8): (did) Pokorá. (–) [...] Abych cie okroćiłá ták bárzo płochego/ Cżłowieká vcżyniłá s ciebye ſtátecżnego BielKom F5v; SAmſon to dziwny mocarz/ był zá cżáſu ſwego Ze páſcżeki roźdzyerał/ v Lwá okrutnego. A potym go niewiáſtá márna okroćiłá RejZwierz 43; RejPos 2v; KochPs 123.

okrocić czym (3): BielKron 407; Niechay ná mię przygodá/ iáka chce/ przypádnie: Ty mnie porátuieſz ſnádnie. Ty gniéw nieprzijaćiół mych pięśćią ſwą okróćiſz/ A mnie wolną myśl przywróćiſz. KochPs 202; Nieprzijaćiele główné mieczem okróćili KochProp 6.

Szereg: »pożywać albo okrocić« (1): Lepiey ieſt nieprzyiaćielá pożywáć álbo okroćić fortelem niż ſie s nim wálnie potykáć BielSpr 35v.

b) Uspokoić uczucia (1): A ty/ poćiecho moiá/ iuż mi ſye nie wróćiſż Ná wieki/ áni moiéy teſknice okróćiſz. KochTr 5.

2. Powściągnąć, pohamować złe skłonności, zamiary, czyny; domare Vulg, Cn; cicurare Modrz [w tym: kogo (3), co (10)] (14): BielSat D; Owa od iádu myſli nie może okroćić. HistLan F4; RejZwierc 72; Iedno Alexándrowi Bucephał ſie podał/ Tákże też náſzey Polſztze okrotzyć by ſie dał. W ſwey ſrogośći Moſkiewſki WierKróc A2, A3; Iáwne ſą przykłady Sokráteſá zacnego Philoſophá/ y Stylponá Megáreycżyká/ o ktorych to piſzą/ że wielką pilnośćią/ á potężnym w vcżćiwych ſpráwách vśiłowániem y ſtátecżnośćią/ ono ſwoie dźikie przyrodzenie okroćili ModrzBaz 9; KochPs 145, 208; KochFr 96; Ale was [Parki] áni wdźięcżne ſtrony/ Ani zabawki vćieſzone Okroćić mogą KlonŻal D; O ktokolwiek będzie chćiał mordy niecnotliwé/ Y domowé okróćić náiázdy KochPieś 2; lecz ięzyká żaden z ludźi nie może okroćić WujNT Iac 3/8.

okrocić czym (2): Ale gdyby chcieli rozum ſwoy poimáć/ y ſłowem Bożym go okroćić/ namnieyby ſie im to dziwno nie widziáło. SarnUzn Ev; RejZwierc 12v.

Synonimy: 1. objeździć, poskromić; 2. pohamować.

Formacje współrdzenne cf 2.KROCIĆ.

Cf [OKROCENIE], OKROCONY

JDok