[zaloguj się]
[pdf]

OKRZCIĆ (104) vb pf

okrzcić (80), ochrzcić (16), ochrcić (5), okrcić (3); okrzcić OpecŻyw, MiechGlab, KromRozm II, KromRozm III, Leop (2), OrzRozm, BibRadz, RejAp, GórnDworz (2), HistRzym (3), RejPos (2), KarnNap, BielSjem, WujJud (4), CzechRozm, CzechEp, ArtKanc, GórnRozm, WujNT (18), PowodPr, GosłCast, KlonFlis, KlonWor; ochrzcić StryjKron (4), SkarKaz (2), SkarKazSej; ochrcić SeklKat (3), PaprUp; okrcić BiałKaz; okrzcić : ochrzcić : ochrcić : okrcić KrowObr (6:–:–:1), BielKron (24:–:–:1), (1:–:1), SkarŻyw (1:9).

o jasne.

Fleksja
inf okrzcić
praet
sg pl
1 m okrzciłem, -m okrzcił m pers
3 m okrzcił m pers okrzcili
f okrzciła m an
n okrzciło subst
plusq
sg
3 m był okrzcił
imperativus
sg pl
2 okrzci okrzcicie
conditionalis
sg
2 m byś okrzcił
3 m by ochrzcił
impersonalis
praet okrzcz(o)no
con by okrzczono
participia
part praet act okrzciwszy

inf okrzcić (23). ◊ fut 2 sg okrzcisz (1). ◊ 3 sg okrzci (4). ◊ [3 pl okrzczą.] ◊ praet 1 sg m okrzciłem, -m okrzcił (4). ◊ 3 sg m okrzcił (46). f okrzciła (1). n okrzciło (1). ◊ 3 pl m pers okrzcili (3). ◊ plusq 3 sg m był okrzcił (4). ◊ imp 2 sg okrzci (3). ◊ 2 pl okrzcicie (1). ◊ con 2 sg m byś okrzcił (1). ◊ 3 sg m by ochrzcił (2). ◊ impers praet okrzcz(o)no (4). ◊ con by okrzczono (1). ◊ part praet act okrzciwszy (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Udzielić sakramentu chrztu przyjmując do społeczności chrześcijan; baptizare Miech, PolAnt, Vulg [w tym: kogo (77)] (82): Tamże ſam krol Władziſław [...] napirwey ich pacierza potim kreda naucżył y okrzcić rozkazał. MiechGlab [90]; SeklKat V2; KromRozm II x2v; rzetze Murzyn do Filippá. O wo [lege: owo] Wodá/ tzemu mię nieokrzćiſz? KrowObr 83v, 83v [2 r.]; BibRadz Act 8/38; OrzRozm D2v; potym [Skanderbeg] okrćić dał Ameſę poturcżonego y wiele innych BielKron 243v; iż roku od Kryſthuſá 1549. tyſiąc ſiedḿ ſet y pięć nowo národzonych dziatek okrzcżono BielKron 288, 139, 143v, 144 [2 r.], 145v, 150v (19); A wźiąwſzy ie [opat znalezione dziecię] [...] okrzćił ie/ á dał iemu imię ſwoie Grzegorz HistRzym 33v, 32, 127v; RejPos 282, 284; Cżaſu potrzeby/ to ieſt/ gdyby dźiećiątko chore bárzo było/ y niewiáſtá okrzćić może: y owſzem y Zyd/ y niewierny WujJud 169v, 169v marg, Mm7, Nn7v; BiałKaz G2; CzechRozm 73; KarnNap A4v; gdy ſię ſłuſzby báłwochwálſkiey zárzekł/ ochrzćił go y inne znim ludzie przednieyſze SkarŻyw 230, 99, 147, [236], 362, 429 [2 r.] (10); tum przyiácháłá/ ábych ſie wiáry wáſzey Chrzeſćiáńſkiey náuczyłá/ [...] ochrzći mię. StryjKron 125, 125 [2 r.J, 350; CzechEp 14; Idźćie po wſzyſtkim świećie/ w męce mey zbáwienie vkázuyćie/ kto vwierzy, tego okrzćićie. ArtKanc G14; Od Bogá przez widzenie nápomniony/ pierwſzy ze wſzytkich pierwſzego Pogániná Korneliuſzá Rotmiſtrzá okrzćiwſzy/ Pogánom wrotá do kośćiołá otwarza. WujNT 510, 318 [2 r.], 323, Act 8 arg [2 r.], 38, s. 431 [2 r.] (14); SkarKaz 515a.

okrzcić czym (1): S Krześćiáńſkiey wiáry [...] wzyął [Mahumet] wodny krzeſt tu ocżyścieniu grzechow/ bo go był Sergius okrzćił proſtą wodą BielKron 165.

Zwroty: »okrzcić w imię Pana Jezusa Chrystusa« (1): Y kazał ie okrzćić w imię Páná Iezuſá Chryſtuſá Leop ZZ3v marg.

»na krześcijańską wiarę okrzcić« (2): wiele ná Krześćijáńſką wiárę okrzćił dzikich ludźi BielKron 449, 144v.

Szereg: »okrzcić i nawrocić« [szyk 1:1] (2): [Filip] Sámárytany náwroćił y okrzćił KromRozm III H8v; BielKron 156.
Przen (4):
Zwrot: »okrzcić Duchem Świętym« = baptizare in spiritu sancto Vulg [szyk zmienny] (4): Ia was Wodą krztzę/ ále on/ ktoremum ia nieieſt godzien vpadwſzy rzemyká rozwięzáć v trzewikow iego/ was okrzći Duchem Swiętym. KrowObr 83v; WujNT Matth 3/11, s. 13; Iam ćiebie w żywoćie mátki twoiey Duchem ś. ochrzćił: á ty mnie teraz tą wodą chrzćić maz. SkarKaz 515a.
a. Nadać imię na chrzcie (2):
Zwrot: »imieniem [czyim] ochrcić« (1): Sinatzka ſwego imieniem przodków ſwoich Oitza y Brata Krolow Polſkich ochrcic dala PaprUp Dv.
Szereg: »mianować i ochrcić« (1): Ale gdi gwałtowna potrzeba ieſt [...] ochrcenia ze by dziecie miało vmrzec [...]. Tedy ie leda kto moe [!] mianowac/ y ochrcyc SeklKat V v.
2. Dokonać aktu oczyszczenia z grzechów przez zanurzenie w rzece Jordan (o Janie Chrzcicielu i w związku z jego działalnością); baptizare Vulg [kogo] (9): rzekl iemu pokornie Iezus. Proſſę cie mily Ianie okrzci mie z ijnymi. OpecŻyw 36; KrowObr 46, 49, 83v; Leop Mar 1 arg; [Krystus] vkazał nową drogę ku ocżyśćieniu pirwſzego grzechu przez wodny krzeſt/ gdy ſie kazał Ianowi ſwiętemu w Iordanie okrzćić. BielKron 138v, 264v; WujNT Matth 3 arg.
Zwrot: »okrzcić krztem Janowym« (1): lud wſzytek y Celnicy/ wyſławiáli ſpráwiedliwego Bogá/ dawſzy ſię okrzćić krztem Ianowym [baptizati baptismo Ioannis]. WujNT Luc 7/29.
3. Poświęcić obiekt sakralny nadając mu nazwę [co] (1): Iakie ſzalenſtwo/ [...] yż proſti kaplan moze ochrcić dziecie/ [...] á dzwonu ochrcic/ albo koſcioł poſwięcic nie może SeklKat V2.
4. Nadać imię lub nazwę; imponere a. indere alicui nomen vel cognomen Mącz [kogo, co] (12): Nomen alicui indere, Okrzćić kogo przezwać álbo dáć komu ymię. Mącz 92c, 311a; gdzieby ſłowa Polſkiego nie było ná tę rzecż ktorąby Polak okrzćić miał/ ábo w przetłumácżániu z iednego ięzyká ná drugi potrzebowałby cudzego ſłowá/ nie telko tego nie gánię/ [...] GórnDworz F2v, X2v.

okrzcić czym [jaką nazwą] (3): BielSjem 5; A kiedy wodá [...] nowy Wárt ſobie cżyni/ pod ſáme Oſtrowy/ Wánną to okrzćił zdawná doświádcżony/ Sternik vcżony. KlonFlis F2v; KlonWor 76.

okrzcić czym („słowem”) (1): Ato tych iednym ſłowem [scartabella] okrzćili/ ktorży ſię dla fátig woiennych do miaſt/ iákom powiedźiał kryli. GórnRozm B2v.

Przen (4):
a) Określić jakimś wyrazem; wyrazić się jakoś o kimś a. o czymś (4): Ale tu Duch ſwięty nie zámieſzkał okrzćić tego dymu nieſláchetnego á ſzkodliwego/ bo gi miánował iż ſie vkazał iáko s piecá wielkiego ogniſtego. RejAp 77v; iáko to dawno práwo okrzćiło z Ewángeliey/ gdy Faryzeuſz [...] tych ktorzy dźieśięćin nie dawáli názwał nieſprawiedliwymi y drapieżcámi. PowodPr 23; GosłCast 68.
Szereg: »ochrzcić i nazwać« (1): Páńſkich znáć/ iż kroleſtwá onego y Rzeczypoſpo: świeckiey fundámentem chćiał P. Bog mieć religią ábo kápłáńſtwo/ gdy ie ták ochrzćił y názwał: iż gdyby kto ſpytał: iáko to kroleſtwo zowią? odpowiedźiećby káżdy mogł: Kápłáńſkie. SkarKazSej 677b.
b) [Wymienić z imienia:
Zwrot: »nie okrzcić własnym imieniem ani przezwiskiem«: yſ ych thv nyeokrczyl wlaſznymy ymyony any przeſzwyſki [...], nakthorego pyothra albo pawla albo iacvba zalvye yedno zalowal nawſſythky prvſſynowycze oth wroth dowroth pyothry yacvby pawly ZapWpol luźna karta nr 1].
5. [Dokonać obrzędu poświęcenia wody [co]: zaraz po Trzech Królach, kiedy wodę już okrzczą wedle dawnego kościelnego zwyczaju, wychodzą niektóre okręty [z Wenecji] RadzPodróż 11].

Synonimy: 4. mianować, nazwać.

Formacje współrdzenne cf KRZCIĆ.

Cf OKRZCZENIE, OKRZCZONY

JZ