Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OPALON

Następne hasło: [OPALPA] »

OPALONY (13) part praet pass pf

Pierwsze o jasne, a pochylone, drugie o w formach niezłożonych pochylone, w złożonych jasne.

Fleksja

sg
m	N	opalony, opålón	f	N	opålonå	n	N	opålono
	G			G			G	opålon(e)go

pl
N	subst	opålon(e)

sg m N opalony (6), opålón (1); (attrib) opålony (3), (praed) opålón (1). ◊ f N opålonå (3). ◊ n N opålono (1). ◊ G opålon(e)go (1). ◊ pl N subst opålon(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: opalony od czego (1), opalony przez co (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. opalić.

Znaczenia

1. Poddany działaniu ognia lecz tylko częściowo spalony (10)
- a. Poparzony ogniem (1)
2. Strawiony przez ogień; spalony (1)
3. Poddany działaniu promieni słonecznych lub gorącu; wysuszony, ogorzały (2)

1. Poddany działaniu ognia lecz tylko częściowo spalony; ambustus Calep, Cn; ambesus flammis, semiustus Cn (10): Fulguratum, Co od pyorunu zábitego álbo opalonego yeſt. Mącz 139a; KochFr 110; Ambuſtus – Oppalony, nadpalony. Calep 60a.

Wyrażenia: »kij, [koł] opalony« = sudis Mącz, Calep [= kij, pal ostro zaciosany, także prymitywna broń] [szyk 2:1] (3): Dobry opaloni mocny/ ki może też być kól álbo pal zwan. Mącz 427a; Calep 1025b; Broń záś łuk proſty/ ſzáblá ledwo v Hetmáná/ włocznia/ kiy opalony/ proce kręcone/ ſiodłá z dębu bez náſłániá StryjKron 265; [Sudes Zaunſtek Zerdź/ ábo Koł opalony ArtNom G4].

»na poły opalon(y)« (2): Semiustulandus, Któri ma być ná poły opalón/ nád płomieniem ożón. Mącz 382a, 382a.

Szereg: »opalon, ożżon« (1): Praeustum, Náprzód opalono, ożżono. Mącz 509a.

a. Poparzony ogniem (1): Ani miecz/ áni ogiéń/ áni żadné męki/ Mogłyby mię zátrzymáć: gwałtem/ á przez dźięki/ Y przez miecz/ y przez płomień dárłábym ſie k ſwému Ránna/ y opalona/ ſynowi miłému GórnTroas 41.

2. Strawiony przez ogień; spalony (1): Kędy ſie tráfi iżby puſtki [tj. miejsca nie zasiedlone] zosſtáły/ tego ſtrzedz áby nie gniły/ áni opalone były: bo łácwiey oſádźić/ álbo przykryć/ álbo rozebráć/ niż znowu śiedlić. GostGosp 26.

3. Poddany działaniu promieni słonecznych lub gorącu; wysuszony, ogorzały; insolatus, torridus Mącz; sole torridus Cn (2):

Zwroty: »na słońcu opalony« (1): Insolatus, Ná słońcu vſchły opalony/ ogorzáły. Mącz 398d.

»opalona twarz« (1): Torrida facies. Opalona/ ogorzáła twarz. Mącz 459d.

Synonimy: 1. nadprażony; 3. ogorzały.

Cf OPALIĆ