[zaloguj się]
[pdf]

OPOŃCZA (27) sb f

opończa (24), jopończa (2), japończa (1), [opujcza]; japończa RejFig; opończa : jopończa MiechGlab (1:2).

Oba o jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N opończa, opujcz(a) jopończe
G opończ(e)j opończ
A opończą
I opończami
L japończy opończ(a)ch

sg N opończa (11), [opujcz(a)]. ◊ G opończ(e)j (1). ◊ A opończą (9). ◊ L japończy (1). ◊ pl N jopończe (2). ◊ G opończ (1). ◊ I opończami (1). ◊ L opończ(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Wierzchnie okrycie chroniące przed zimnem i deszczem; penula Bart Bydg, Mącz, Murm, Mymer1, Vulg, Calep, Cn; bardocucullus, lacerna Calep, Cn; vestis BartBydg (27): LibLeg 11/97; cicladem alias oponycza ZapMaz III T 1/420v; Penula eyn mantel den man ym regen treyt Oponcza Murm 152; Penula Regenmantel. Opończa. Mymer1 [312]; BartBydg 111, 135; ſzaty poſpolicie z grubey wełny białey miewaią á w oponcżach barzo ſie kochaią, kthore oni Ioponcze zową [Oponczé plurimum diligunt, in expressione huius nominis preponunt i, ioponczé et non oponczé nuncupantes]. MiechGlab 23; Leop 2Tim 4/13; Swięcona wodá. KRoṕże miły Prełacie/ tym Przmielowym kiyem/ Lecz tu idąc opończey/ będę potym pilen. Bo chociay s tą poſtáwą/ s tym kropidłem krocżyſz/ Wiem iż mi nie pomożeſz/ iedno iż mię zmocżyſz. RejZwierz 106v; Mącz 290b, 371d; Ktho widzi ſzpetną chmurę przed ſobą/ á nádziewa ſie prętkiey pluty/ wcżás ſobie opońcżą odwięzuie. RejZwierc 79v; A rownie gdy co poważnego chcą zácżąć thák im to przyſtoi/ iákoby głupi háwerz kiedyby chciał drewniáną motyką twárdą ſkáłę łámáć. [...] Albo kráwiec coby chciał s pápiru opońcżą vcżynić. RejZwierc 144v; Calep 124a, 576a, 773a; WujNT 2.Tim 4/13; [opujcza [...] dzika InwMieszcz 1558 nr 83].
Zwrot: »w japończy (rus.) chodzić; wdziać opończę; w opończę ubrany« (1;1;2): RejFig Cc7v; Penulatus, W opończą vbrány. Mącz 290b; Muśi iecháć/ bo iuż Rok záwity/ Wdział Opończą/ Páni Axámity. BielSjem 6; Calep 576a.
Wyrażenie: »jopończe tatarskie« (1): Ioponcże Tatarſkie MiechGlab **.
Szereg: »opończa albo płaszczyk« (1): Penula scortea, Skórzana opończa álbo płaſzczik. Mącz 290b.
W przen (1): Tákże też ty gdy widziſz iáką chmurę ná iákiey bieſiedzie/ á oná ſie ná thę nieſláchethną burzę/ ná gniew á ná zwádę zánośi/ odwięzuy wczás opończą/ álbo wczás rozwodź/ á ſam ſie hámuy/ á ná koniec rádſzey idź precz/ á nie dáy ſobie tey plugáwey plucie kápáć zá ſzyię. RejZwierc 80.
a. Czworoboczny kawał wełnianego materiału służący za okrycie (płaszcz wojskowy); sagum BartBydg (2): sagum, militare pallium contra intemperiem, oponcza BartBydg 135; (nagł) Iáko pijánice noc ze dniá ſobie cżynią. (–) A Drudzy cżáſem iuż ſie im zda krotki dzień/ więcz opońcżámi zábiwſzy okná tho ták áż do drugiego dniá piją. RejZwierc 61v.

Synonimy: kopieniak, płaszczyk.

IM