Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZMIERZONY

Następne hasło: ROZMIERZYĆ SIĘ »

ROZMIERZYĆ (42) vb pf

o jasne; w imp -érz (1); w pozostałych formach e jasne.

Fleksja

inf	rozmierzyć

praet
	sg		pl
3	m	rozmierzył	m pers	rozmierzyli
3	f	rozmierzyła	m an

imperativus
	sg
2	rozmiérz

conditionalis
	sg
3	m	by rozmierzył

con praet
	sg
3	m	by był rozmierzył

impersonalis
praet		rozmierz(o)no
participia
part praet act		rozmierzywszy

inf rozmierzyć (9). ◊ fut 1 sg rozmierzę (2). ◊ 2 sg rozmierzysz (2). ◊ 3 sg rozmierzy (1). ◊ praet 3 sg m rozmierzył (18). f rozmierzyła (2). ◊ 3 pl m pers rozmierzyli (1). ◊ imp 2 sg rozmiérz (3); -érz (1), -(e)rz (2). ◊ con 3 sg m by rozmierzył (1). ◊ con praet 3 sg m by był rozmierzył (1). ◊ impers praet rozmierz(o)no (1). ◊ part praet act rozmierzywszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

Dokonać pomiaru (pomiarów), zmierzyć; wyznaczyć (42)
- Przen (1)
- α. O czasie (5)
- a. Zmierzyć powierzchnię (zwykle gruntu), długość lub odległość (zwykle w terenie) (28)
  - α. Ustanowić, wyznaczyć (zwykle miejsce a. terytorium przez dokonanie pomiaru) (8)
    - Przen (3)
- b. Odmierzyć części do podziału, podzielić (4)
  - α. O czasie (1)
- c. Policzyć, odliczyć (2)

Dokonać pomiaru (pomiarów), zmierzyć; wyznaczyć; mensurare, metiri Vulg, PolAnt; dimetiri Vulg [w tym: co (37)] (42): thedy ma [ziemię] woźić ná Groblą/ piérwéy Grundfeſt vczyniwſzy/ zakład rozmierzywſzy/ witkę mu iáko Groblą ma być wyſoka poſtáwiwſzy Strum F3.

Przen (1):

Zwrot: »piędzią rozmierzyć« (1): Ale możeſz temu pewnie wierzyć/ Byś też to miał y piędzią rozmierzyć/ Boć iuż nie dziś tá nowiná ſłynie/ Iż złego złe nigdy nie ominie. RejAp Cc8v.

α. O czasie (5):

Zwroty: »rozmierzyć czas(y) [czym]« = mensurare tempora Vulg; metiri tempus PolAnt (4): ábowiem ná wadze ważył ſwiát/ á miárą rozmierzył cżáſy/ y licżbą zlicżył cżáſy/ á nie poruſſył/ áni wzbudził/ áżeby ſie wypełnilá przerzecżona miára? Leop 4.Esdr 4/37; TEdy on mnie odpowiedźiał tymi ſłowy/ Rozmierzże cżás ſámym cżáſem BibRadz 4.Esdr 9/1; BudBib 4.Esdr 4/36, 9/1.

»rozmierzyć kres wieku [czyjego]« = wyznaczyć komuś czas śmierci (1): Náſyconym ſmutku/ nie znáiąc dobrego/ Y/ by rozmierzyć chćiał/ Pan/ kres wieku mego/ [...] Snaby rychley łáſkę vcżynił nádemną. GrabowSet B2v.

»miarą (a. pomiarem) rozmierzyć« = mensura mensurare Vulg (2): Leop 4.Esdr 4/37; boć on iuſz odwazył ná wadze wieki A pomiárem rozmierzył cżáſy rozlicżył wieki ktore ſię nie zátrząſną áni wzruſzą/ áſz ſię wypełni oná miárá. BudBib 4.Esdr 4/36.

a. Zmierzyć powierzchnię (zwykle gruntu), długość lub odległość (zwykle w terenie) (28): Krol Náktánab [...] Vkazáwſzy mieyſce [w którym miała być wybudowana wieża] ſtánął/ Coby Ezop k temu pocżął. On cżterzy kąty rozmierzył BierEz G2; Potym mię wwiodł do ſieni wewnętrzney przez południową branę/ y rozmierzył theż południową branę wedle inych pomiáru. BibRadz Ez 40/28; Y Wwiodł mię do kośćiołá á rozmierzył odrzwia BibRadz Ez 41/1, Ps 59/8, Ez 40/32, 47.

rozmierzyć na ile (5): Wwiodł mię potym do przyſionku domu/ á rozmierzył przodek przyſionká ná piąći łokiet tám/ á ná piąci łokći ſám BibRadz Ez 40/48, Ez 40/47, 41/2; RejAp 183. Cf rozmierzyć czym na ile.

rozmierzyć czym na ile (1): A rozmierzył miáſto oną trzćiną złotą ná dwánaſcie tyſięcy ſtay RejAp 183.

rozmierzyć skąd dokąd (1): [BielKron 1551 15 cf W połączeniu szeregowym]. Cf rozmierzyć skąd dokąd ile.

rozmierzyć skąd dokąd ile (1): A braná byłá w ſieni we wnętrzney ku południu/ y rozmierzył od brany do brany ku południu ſto łokiet. BibRadz Ez 40/27.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): áby [podkop] tráfił práwie pod mur álbo pod párkan: muśi mieć ná tho práwie miárę/ to ieſt/ rozmierzyć iáko dáleko od tego mieyſcá gdzie pocżnieſz kopáć do muru álbo párkánu BielSpr 62v.

[W połączeniu szeregowym: ZYemya [...]/ ktora [lege: ktorą] ludzye vcżeni w naukach gwyazdárſkich [...] rozmyerzyli/ rozdzyelili/ wypiſáli na ſſerz y ná dłuż/ od morzá do morzá BielKron 1551 15.]

Zwroty: »cerklem rozmierzyć« (1): A miedzy vſzkámi weſrzodku/ ma być przebita dźiurká dla záwieſzenia Bleyczyka: tákże théż Cérklem rozmierzyſz áby dziurká práwie we ſrzodku byłá vczynióná Strum C.

»rozmierzyć na dłużą, a w szerzą (a. [na szerz i na dłuż]) ([ile])« (1): Thąż miárą rozmierzyſz ná dłużą dwádzieśćiá y pięć thyſięcy/ á w ſzerzą [mensurabis longitudinem … et latitudinem] dźieſięć thyſięcy BibRadz Ez 45/3; [BielKron 1551 15].

»miarą rozmierzyć« = mensura mensurare PolAnt [szyk zmienny] (3): BibRadz Ez 45/3; A Ten co zemną mowił/ miał miárę złotą ku trzćinie podobną/ áby ią był rozmierzył miáſto/ y brany iego/ y mury iego. RejAp 183, 183.

»pola rozmierzyć« (1): ODewśić pánie dobrze/ polá rozmierzono/ Ale tám ku gránicam/ bárzo rozſzyrzono. RejZwierz 138.

»rozmierzyć wkoło« (1): A gdy dokonał wymierzánia domu wnętrznego/ wywiodł mię drogą z brony ktora pátrzáłá ku drodze od wſchodu ſlońcá/ y rozmierzył ią zewſſąd wkoło [mensus est … per medium]. Leop Ez 42/15.

»ziemię rozmierzyć« (1): Miechowitá Moſkiewſką źiemię thák rozmierzył/ z Wilná do Smoleńſká ſto mil/ s Smoleńſká do Moſkwy ſto mil [...]. A thák będźie wſzytkiey źiemie Moſkiewſkiey od zachodu do wſchodu pięć ſet mil BielKron 436.

Szereg: »rozdzielić i rozmierzyć« (1): Rozweſelę ſie y rozdzielę Sychimę: y pagorki przybytkow rozmierzę [dividam … et … dimetiar]. Leop Ps 107/8.

α. Ustanowić, wyznaczyć (zwykle miejsce a. terytorium przez dokonanie pomiaru) (8): Ręká też moiá vgruntowáłá źiemię/ á práwicá moiá rozmierzyłá Niebioſá Leop Is 48/13; Ktory [Pan] wie przepáśći y vchody ich/ ktory rozmierzył morze y plác iego. BudBib 4.Esdr 16/58.

Zwroty: »rozmierzyć granice« (1): Vpokoiwſzy ſie ſnimi [z Rusią]/ rozmierzył ſobie [król Bolesław] gránice ſnimi po Nieſtr BielKron 345.

»szyrsze miejsce rozmierzyć« = zrobić więcej miejsca (1): Otoż mie teraz do tych przednieyſzych poſłano/ Abych ie vpominał/ co mi roſkazano. Aby Páná prośili/ áby ſzyrſze mieyſce/ Racżył dla tych rozmierzyć/ co tám [do piekła] idą ieſzcże. RejWiz 164v.

»rozmierzyć piędzią« (1): Y ręká też moiá záłożyłá źiemię/ á práwicá moiá rozmierzyłá niebá piędźią [palmo mensa est] BibRadz Is 48/13.

Przen (3):

Zwrot: »rozmierzyć Kościoł (Pański)« (3): Tu iuż dáley ſłyſzymy iáko Apoſtołowi roſkázuie/ áby rozmierzył/ opátrzył Koſcioł ſwięty iego RejAp 89v, 89v marg, Ee4v.

b. Odmierzyć części do podziału, podzielić (4):

rozmierzyć kogo (1): Potym cię tym pomiárem ták vkolęduią/ Co maſz dáć ná káżdy rok/ pewnieć oſzácuią. Nie trzebá nam pomiárow/ rozmierzy nas cnotá [tj. bez pomiarów dokonamy rozmierzenia majątków] RejZwierc 251.

[rozmierzyć komu na co: LustrPom 38cf »rozmierzyć na morgi«.]

rozmierzyć na co (2): Vrzędnik ma ſpiſáć porządek vſtáwicżny około ſzkut/ y ſpráwowáć rządnie/ y ma rozmierzyć ſtráwę ná ieden dźień GostGosp 100.Cf [rozmierzyć komu na co]; Zwroty.

Zwroty: [»rozmierzyć na morgi«: z których [ról miejskich] część przyłączył na folwark [...], a część mieszczanom rozmierzył na morgi LustrPom 38.]

»rozmierzyć na sztuki« (1): Rozmiérz ſobie ónę Groblą tego ſtáwu ná ſztuki/ á ſztuká nieśie cztéry laſki Strum D2v.

»ziemię rozmierzyć« (1): Ludzie vcżeni w gwiazdárſkich náukách/ źiemię doſthatecżnie wypiſali y rozmierzyli [...] przez znáki Cirkułow/ Párállelow/ Klimatow/ Kolurow BielKron 263.

Szereg: »wypisać i rozmierzyć« (1): BielKron 263 cf »ziemię rozmierzyć«.

α. O czasie (1):

Zwrot: »rok rozmierzyć na [ile] dni« (1): Ten [Tales] Grekow náucżył napirwey wiedzyeć bieg ſłonecżny y mieſięcżny/ y záćmienie ich/ y rok rozmierzył ná 360 dni BielKron 121v.

c. Policzyć, odliczyć (2): Albo ſie náucży z Arytmetyki iáko czudze tyſiące rozmierzáć/ á ſwoiey trochy rozmierzyć nie vmie RejZwierc 14.

Szereg: »liczyć i rozmierzyć« (1): W Poniedźiáłek pierwſzy dźień robić/ á nie pić. Stáiá záśiane/ ták oźiminą iáko iárzyną/ licżyć y rozmierzyć może GostGosp 160.

Synonimy: b. podzielić; c. odliczyć, policzyć.

Formacje współrdzenne cf 1. MIERZYĆ.

Cf ROZMIERZENIE, ROZMIERZONY