Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSTAWIAĆ SIĘ

Następne hasło: OSTAWIENIE »

OSTAWIĆ (77) vb pf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	ostawić

praet
	sg		pl
1	m	ostawił(e)m, -m ostawił	m pers	-smy ostawili
2	m	ostawiłeś, -ś ostawił	m pers
	f	-ś ostawiła	m an
	n		subst	-ście ostawiły
3	m	ostawił	m pers	ostawili
3	f	ostawiła	m an

plusq
	sg
3	m	ostawił był

imperativus
	sg
2	oståẃ

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś ostawił	m pers	byście ostawili
3	m	by ostawił	m pers	by ostawili
3	f	by ostawiła	m an

con praet
	sg
3	m	by był ostawił

inf ostawić (8). ◊ fut 1 sg ostawię (3). ◊ 2 sg ostawisz (2). ◊ 3 sg ostawi (5). ◊ 1 pl ostawi(e)my (1). ◊ 3 pl ostawią (2). ◊ praet 1 sg m ostawił(e)m, -m ostawił (3). ◊ 2 sg m ostawiłeś, -ś ostawił (3). f -ś ostawiła (1). ◊ 3 sg m ostawił (16). f ostawiła (4). ◊ 1 pl m pers -smy ostawili (2); -smy (1), -(s)my (1). ◊ 2 pl subst -ście ostawiły (1). ◊ 3 pl m pers ostawili (4). ◊ plusq 3 sg m ostawił był (1). ◊ imp 2 sg oståẃ (2); -ẃ (1), -(w) (1). ◊ con 2 sg m byś ostawił (1). ◊ 3 sg m by ostawił (1). f by ostawiła (2). ◊ 2 pl m pers byście ostawili (1). ◊ 3 pl m pers by ostawili (1). ◊ con praet 3 sg m by był ostawił (2). ◊ part praet act ostawiwszy (11).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Pozostawić coś komuś, dać, powierzyć (28)
- a. Pozostawić po sobie po śmierci (9)
- b. Dać kogoś na urząd (2)
2. Pozostawić w określonej sytuacji (25)
- a. Porzucić, opuścić (7)
  - α. Osierocić (2)
3. Nie zabrać ze sobą, pozostawić w określonym miejscu (12)
- a. Minąć (1)
4. Zachować, oszczędzić (6)
5. Spowodować, wywołać jako skutek (3)
6. Odstawić dziecko od piersi (3)

1. Pozostawić coś komuś, dać, powierzyć, relinquere Vulg [kogo, co] (28): myal [Krystus] u boga oczcza zaſluzycz mąką ſwą y ſzwyątoſzcz krzſtu oſtauycz na omyecze [!] tego grzechu PatKaz I 6v.

ostawić u kogo (2): A Ruſſnyczą v Moyſeſchka Zida oſtawill przeſz zaſthawy bo mu nycz na nye dacz nyechczial LibMal 1548/139, 1545/97.

ostawić komu (11): A wie [bóbr] iże to prze ſtroie [jest często gonion]/ Zęby vgryźie oboie. A tak ie łowcom oſtáwi/ A ſam ſie z gárłem wybáwi BierEz S3v; y ſto funtów ſrebra ku wſpomozenyu ych uboſtwa ym oſtauyl PatKaz III 153v; TarDuch C8v; A ſnadzieś nam wielkie znáki ku pámiętániu zoſtáwił dziwów ſwoich/ y oſtáwiłeś nam dziwny pokarm ku poćieſſe náſſey RejPs 166; SeklWyzn d4v; GliczKsiąż P2v; By był Pan zaſtępow nie oſtáwił nam naſienia: ſtálibyſmy ſie byli iáko Sodoma Leop Rom 9/29; SienLek 14v; RejAp 194; RejPos 47; WujNT Rom 9/29.

ostawić przy kim [= komu] (1): Bo wzadnem poſtonowięniu A ni dużnem [lege: dusznem] y ſumnieniu Nięoſtawił przyniem [głupi ksiądz przy kupcu] miary A prawie mu zwątlil wiary RejKup o4v.

ostawić gdzie (2): Y woyſkam ſwego dla obroni tego zamkv oſtawyl tham nyekyelko tiſſiiacz LibLeg 10/148; I chcze teraz niedznik ruſſycz Onych ſpraw czo Swieczj mieli Przi koſſczelech o ſtawili RejKup x3v.

a. Pozostawić po sobie po śmierci [kogo, co] (9): á ten vmárł w ziemi ſwiętey nie oſtáwiwſzy żadnego dziedźicá HistRzym 34v, 33.

ostawić komu (4): ZapWar 1548 nr 2667; nic więcey nie powinienby ociec dzieciąm ſwym po ſmierći oſtáwić [...] iedno tylko ćwicżenie á wychowánie dobre GliczKsiąż A3v; ten gdy vmárł/ oſtháwił kroleſtwo cżterzem ſynom BielKron 240v; WujJud 231.

Zwrot: »po sobie ostawić« [szyk zmienny] (3): A to w niwecż iż oſtawi złą ſlawę po ſobie Ktora nigdy nie vmiera chocia ciało w grobie RejJóz F4; Iedenſem był Zakon ſprawił Ktorym poſobie oſtawił RejKup cc2v; GliczKsiąż N8.

b. Dać kogoś na urząd [kogo kim] (2): a wſzitkiey walaskiey ziemy pyotrasmi woye^woda oſtawyly. LibLeg 10/65v, 6/190v.

ostawić komu (1): Ceſarz [...] oblyukl yednego Thurczyna wnaſze schathy y posthanovil go Hospodare^m [...] y oſthavywſzy nam thego Hospodara Stephana Voyewodą Thv my yego schanowaly yako pana LibLeg 6/190v.

2. Pozostawić w określonej sytuacji; dimittere, relinquere PolAnt, Vulg; derelinquere PolAnt [kogo, co] (25): Bacżątz to mariá/ proſila go aby ie ſamé nięoſtawił/ ale ią s ſobą wziąl OpecŻyw 14v; LibLeg 11/65v; Leop Luc 10/30.

ostawić komu (3): nie mogli inego nic pożyteczniejszego wynaleźć, jeno wolność każdemu swego rozumninia ostawić Diar 86, 38; á dla lepſzey pewnośći oſtáwił ſobie Ceſarz zamek y Komum áż do zupełney zapłáty. BielKron 206v.

ostawić kim (5): Goſpodyni ácż z ćięſzkośćią/ Oſtáwiłá one gośćią BierEz M3; Nieoſtawiętz wás ſirotami/ bo przydę zaſię k wám OpecŻyw 96v; GliczKsiąż O2; BibRadz *3; A chcąc wdzięcżną (rzecż) vcżynić Iudom Feliks/ oſtáwił Páwłá więzniem. BudNT Act 24/27.

ostawić na czym (1): a naczim thes maczie oſtawycz the rzecz, [...] o thim biſczie na^m daly znacz. LibLeg 10/92v.

ostawić przy kim (1): A tak niemaſs ſię czem bawić Iuż ye przinas [czartowi] raċ oſtawiċ RejKup z4v.

ostawić w czym (3): Ty wżdy ſwoię cżeść wybáwiſz: A mnie w tey rzecży oſtáwiſz BierEz E4. Cf »ostawić w mocy«.

Zwroty: »przy gardle ostawić« (1): Niewieśćie tę rzecż powiedział. Proſząc áby mu porádziłá/ Przy gárdle mię oſtáwiłá BierEz R.

»ostawić w mocy« [szyk zmienny] (2): Diar 30; y wſzem opowiedamy/ oſtáwiwſzy w mocy té rzeczy [emulgamus salvis aliis JanStat 885] SarnStat 1105.

»żywo ostawić« (1): I ták ie poráźił á pobił że żadnego ſnich żywo nieoſtáwił [nullas dimitteret ex eis reliquias] Leop Ios 11/8.

a. Porzucić, opuścić [kogo] (7): Bo oſtáwiłeś lud twoy/ dom Iáhákowow/ bo ſię nápełnili (báłwochwálſtwá więcey) BudBib Is 2/6, Ier 15/6.

ostawić w czym (2): ábyś mie ták nieoſtáwił nędznego w rozlicznych ſprzećiwnoſćiach moich. RejPs 58; Iehowá nie oſtáwi go w ręce iego/ y niedopuśći oſądzić go w ſądzeniu iego. BudBib Ps 36/34[33].

ostawić gdzie (1): vćiął nogę słudze ſwemu: á oſtáwiwſzy go tám w leſie iáchał do domu. HistRzym 88.

α. Osierocić; relinquere JanStat [kogo] (2): RejZwierz 91v; Gdy oyćiec zéydźie oſtáwiwſzy dźiatki ieſcze do lat niedochowáné SarnStat 583.

3. Nie zabrać ze sobą, pozostawić w określonym miejscu; dimittere HistAl, PolAnt; relinquere PolAnt [kogo, co] (12): LibLeg 11/76v; Nátychmiaſt Alexander odmieniwſzy ſie w ſzati kſiążęciá ſwego oſtáwił go ze dwiemá końmi HistAl F; cżemuśćie oſtawiły tego mężá: pozwićie go/ á będzie iesć chleb. BudBib Ex 2/20; A oni wnet oſtáwiwſzy łodź y oycá ſwego/ poſzli zá nim. BudNT Matth 4/22, Ioann 4/28.

ostawić gdzie [w tym: na czym (2), w czym (2), przed czym (1), „tam” (1)] (6): Kozá gdy precż wychodziłá/ Koźlę w chlewie oſtáwiłá: Każąc by nie wychadzáło BierEz N2, G4v, Lv; LibMal 1546/120v; oſtaẃ rádſzey dar twoy przed onym ołtharzem/ á wroć ſie/ y przeiednay pirwey brátá twoiego RejPos 178v; BudNT Tit 1/5.

a. Minąć [co] (1): A gdy ſię vkazał Cypr/ oſtáwiwſzy y po lewie [relinquentes eam ad sinistram] płynęliſmy do Syryey BudNT Act 21/3.

4. Zachować, oszczędzić [kogo, co] (6): Máł[e] wieſzą wielcy złodzieie: A gdyby ſpráwnie wieśili/ Máłoby Pánow oſtáwili. BierEz N4; PatKaz III 123v.

ostawić komu (4): Mnie pierwey zbaw zdrowia me^go: Oſtaw mi mężá żywego. BierEz P2v; Wyzwalamy kmiećie Rycerſtwá náſzego od wſzelákich podatkow/ tylko ſobie ná nich oſtáwiemy z káżdego łanu oſiádłego dwá groſzá UstPraw G2; OrzRozm Hv; wſzytek chleb ziadł/ ták że namnieyſzey odrobiny nie oſtáwił ſwym towárzyſzom. HistRzym 96v.

5. Spowodować, wywołać jako skutek [co] (3): ná ták okrutną y hániebną śmierć wydáćieś go raczył/ oſtáwiwſzy znáki godné pámięći ná iego naświętſzym ćiele SiebRozmyśl E2.

ostawić komu (1): Nie zemśćiſzli ſie/ ztobą póty mé mieſzkánié Będźie/ á tuć oſtáwię z płaczem nárzékánié. GosłCast 64.

Zwrot: »nie ostawić [w kim] kamień na kamieniu« = zburzyć (1): ijże cie ogarną nieprzyaciele twoij walem/ a nieoſtawią w tobie kamiéń na kamieniu OpecŻyw 72.

6. Odstawić dziecko od piersi [w tym: kogo (2)] (3): Depellere agnum matre, Oſtáwić. Mącz 287b.

Zwrot: »ostawić dziecię, dzieciątko« (1:1): Nie poydę áż oſtáwię dźiećiątko [donec ablactetur infans] BibRadz 1.Reg 1/22; A mamma disiungere, Oſtáwić dziećię. Mącz 178a.

Synonimy: 1.a. odkazać, 2.a. opuścić, 6. oddalić, odsadzić.

Formacje współrdzenne cf 1. STAĆ.

Cf OSTAWIENIE, OSTAWIONY