Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSTRZEGAĆ

Następne hasło: OSTRZEGAN »

OSTRZEGAĆ SIĘ (64) vb impf

sie (44), się (20).

o oraz a jasne, e pochylone.

Fleksja

indicativus
inf	ostrzégać się
praes
	sg	pl
3	ostrzégå się	ostrzégają się

fut
	sg
2	m	ostrzégać się będziesz

imperativus
	sg	pl
1		ostrzégåjmy się, ostrzégåjmyż się
2	ostrzégåj się, ostrzégåjże się	ostrzégåjcie się, ostrzégåjcież się
3	niech, niechåj ostrzégå się	niech się ostrzégają

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście się ostrzégali
3	m	by się ostrzégåł	m pers	by się ostrzégali

inf ostrzégać się (8). ◊ praes 3 sg ostrzégå się (1). ◊ 3 pl ostrzégają się (1). ◊ fut 2 sg m ostrzégać się będziesz (1). ◊ imp 2 sg ostrzégåj się, ostrzégåjże się (35). ◊ 3 sg niech, niechåj ostrzégå się (2). ◊ 1 pl ostrzégåjmy się, ostrzégåjmyż się (3). ◊ 2 pl ostrzégåjcie się, ostrzégåjcież się (8). ◊ 3 pl niech się ostrzégają (1). ◊ con 3 sg m by się ostrzégåł (1). ◊ 2 pl m pers byście się ostrzégali (1). ◊ 3 pl m pers by się ostrzégali (1). ◊ part praes act ostrzégając się (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w. s.v. ostrzedz się.

Znaczenia

1. Wystrzegać się czegoś, mieć się na baczności; mieć coś na uwadze (54)
2. Bać się, odczuwać lęk przed czymś (9)
3. Obserwować, pilnować kogoś (1)

1. Wystrzegać się czegoś, mieć się na baczności; mieć coś na uwadze; attendere Vulg, PolAnt; cavere, custodire, observare PolAnt (54): Mądryć gdy z śidłá wynidzie/ Po drugi ras wnię nie przyydzie: Lepiey ſie po tym oſtrzega/ Na prześpiecżnym mieyſcu lega. BierEz K3, P3v; RejWiz 77v; Náoſtátek miły ſynu oſtrzegay ſie vpominány będąc/ bo wiele kſiąg piſáć/ nie byłoby końcá nigdy BielKron 82; BielSpr 20; BudNT Luc 17/3; wnet [węgierscy panowie] Stephaná Woiewodę przez liſty y poſły ſwoie nápomináli/ áby ſię oſtrzegał/ gdyż Krol Polſki to woyſko nie ná Turki ále przećiw iemu ſámemu wiedzie StryjKron 672; BielRozm 2; Mieyćieſz ſię ná pieczy (marg) Oſtrzegayćieſz ſię. (–). Ieſliby twoy brát zgrzeſzył przećiw tobie/ ſtrofuy go: a ieſliby ſię vpámiętał/ odpuść mu. WujNT Luc 17/3.

ostrzegać się kogo, czego (17): Mądry cżłowiek ieden v nich był/ Ktory rozum śierząc ſtráćił. Tedy ći ktorzy rozum máią/ Tego ſie też oſtrzegáią: Wſtawſzy oglądaią ſie ná zad/ By rozum z głowy nie wypadł. BierEz D3v, N3; Wiatru z południa oſtrzegay ſie/ á przeciw południu okieⁿ nie otwieray FalZioł V 61v, V 52, 65v; Niechciey go náſládowáć w złośći w gniewie iego/ Bo ſie pilnie oſtrzegay zgorſſenia od niego. LubPs Kv; KrowObr 98v; Goski A2v; BielKron 398v; Trądu ſye trzebá oſtrzegáć SienLek 21, 20v; RejPos 131v, 232; RejZwierc 27; Oſtrzegayćie ſie [attendite Vulg Matth 7/15; Strzeżćie ſię WujNT] fáłſzywych Prorokow/ ktorzy do was przychodzą w odźieniu owcżym WujJud ktv; HistHel C2v; Prokopie bráćie/ oſtrzegay ſię wieru/ Bądź pilen ſteru. KlonFlis G2.

ostrzegać się od kogo, od czego (4): Ieſtli thego potrzeba zaſkurnią krew puſzcżay, Ale oſthrzegay ſie od zimna. FalZioł V 48v; Od nieprzyiaćieli thwych oddal ſie/ á od przyiaćieli thwych oſtrzegay ſie. Leop Eccli 6/13; RejPos 186v; Naprzod/ oſtrzegayćie ſię od kwáſu Fáryzeuſzow/ co ieſt obłudność. BudNT Luc 12/1.

ostrzegać się w czym (1): Ciężſzać ná was praca prziydzie/ Szukáć pożywienia indzie. Trzebáćiem śię w tym oſtrzegáć/ Acż ſpolnego wżdy miernie bráć. BierEz O4.

cum inf (2): Ale ſie w łazni myć albo w wannie/ albo nogi wodą ciepłą vmywać: oſtrzegay ſie. FalZioł V 65v; ále rzeczy dobrey zá złą oſądzác/ niech ſię każdy oſtrzega BudBib c3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (15), by (6)] (21): oſtrzegayczye ſyą [attendite autem vobis Vulg Luc 21/34; mieyćie ſię ná pieczy WujNT] aby nyebyly obczyązony ſercza uaſſe obzarſtwem a pyyanſthwem PatKaz III 146; Leop Eccli 13/10; BibRadz Gen 31/24, 29; Remá/ álbo zálegánie w nośie/ ieſli ſye częſto przygadza á długo trwa: oſtrzegáćſye áby Dycháwicá á ſkáżenie Płuc nieprzyſzło. SienLek 20, 19; Oſtrzegayże ſie lepak/ ieſli ſie omieſzkaſz/ by cie oná ſentencia Páńſka nie poráźiłá/ ktorą nápiſał Ian s. RejPos 61v, A5, 122v, 130; BielSat C, D3; Oſtrzegayćieſz ſię ſobie ábyśćie nie zápomnieli przymierza Iehowy Boga wáſzego BudBib Deut 4/23, Ex 34/12, Deut 8/11, 12/13, 19; BudNT 2.Petr 3/17; Ale ſye ſam oſtrzégay/ by twé krwáwé zbroie/ Gdy ſye ná nię zápátrzą pilno oczy twoie/ Z ręku twych nie wypádły PudłFr 69; BielRozm 15, 28; [Oſtrzegay ſie/ byś wiele niepił/ áby nam poſcieli niepoplugáwił. Wokabul 1539 E3, S4].

Szereg: »patrzeć a ostrzegać się« (1): Pátrzayże pilno á oſtrzegay ſie pilno/ ábyś iáko niećwicżony Rycerz/ they zbroie opák ná ſię nie wkłádał/ przedni plách ná zad/ á zádni naprzod. RejPos A5.

2. Bać się, odczuwać lęk przed czymś [w tym: w imp (7)] (9):

ostrzegać się czego (6): PatKaz I 15v; RejAp 33v; A oſtrzegay ſie tey ſentenciey/ ktorą niewiernym/ iákoś ſłyſzał/ powiedzyał: Iż wy muśicie pomrzeć w grzechoch ſwoich. RejPos 29v; oſtrzegayże ſie pilnie onego ſrogiego dekretu iego/ ktoryć vcżynił o onych dwu ſługach RejPos 181v, 68, 84v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (2), by (1)] (3): Oſtrzegayże ſie być ták nie powiedziano iáko thu ſłyſzyſz: Iż trudno ſie maſz wymowić z grzechu ſwoiego. RejPos 61v; A tu ſie oſtrzegay ábyć nie rzecżono iáko onemu bogacżowi: Iż iuż nie naydzieſz żadnego miłoſierdzia RejPos 82v, 159v.

3. Obserwować, pilnować kogoś [kogo] (1): Oto ia poſyłam ániołá przed tobą/ áby ćię ſtrzegł w drodze doprowádził ná mieyſce ktorem nágotował. Oſtrzegayże ſie go [observate a faciebus eius PolAnt Ex 23/20; tego ſie ſtrzeż BibRadz]/ á poſłuſzny bądź głoſowi iego: niegniewayże go CzechRozm 56.

Synonimy: 2. bać się, obawać się, lękać się.

Formacje współrdzenne cf STRZEC.