[zaloguj się]
[pdf]

OBAWAĆ SIĘ (162) vb impf

sie (137), się (25).

o jasne: -bå- (111), -ba- (41); -bå- LubPs (5), Leop (6), LeszczRzecz (2), BibRadz (2), SarnUzn, LeovPrzep, RejPos (6), RejZwierc, BudBib (2), BudNT (2), KochWz, KochPam, Phil (2), PudłDydo; -ba- Calag; -bå- : -ba- BielKron (24:5), Mącz (43:19), BielSpr (1:2), CzechRozm (4:7), ModrzBaz (4:6), CzechEp (2:1); drugie a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf obåwać się
indicativus
praes
sg pl
1 obåwåm się obåwåmy się
2 obåwåsz się
3 obåwå się obåwają się
praet
sg pl
1 m -m, -em się obåwåł, obåwåłem się m pers
3 m obåwåł się m pers obåwali się
f obåwała się m an
n subst obåwały się
fut
sg
2 m będziesz się obåwåł
3 m będzie się obåwåł
imperativus
sg pl
2 obåwaj się obåwåjcie się
conditionalis
sg pl
1 m bym się obåwåł, bych się obåwåł, obåwåłbych się m pers
3 m m pers obåwaliby się
con praet
sg
3 m by się był obåwåł

inf obåwać się (44). ◊ praes 1 sg obåwåm się (31). ◊ 2 sg obåwåsz się (2). ◊ 3 sg obåwå się (6). ◊ 1 pl obåwåmy się (4). ◊ 3 pl obåwają się (6). ◊ praet 1 sg m -m, -em się obåwåł, obåwåłem się (4). ◊ 3 sg m obåwåł się (16). f obåwała się (1). ◊ 3 pl m pers obåwali się (10). subst obåwały się (1). ◊ fut 2 sg m będziesz się obåwåł (1). ◊ 3 sg m będzie się obåwåł (1). ◊ imp 2 sg obåwaj się (2). ◊ 2 pl obåwåjcie się (1). ◊ con 1 sg m bym się obåwåł (3), bych się obåwåł, obåwåłbych się (2); bym BudNT, CzechEp; bym : bych Mącz (1:2). ◊ 3 pl m pers obåwaliby się (1). ◊ con praet 3 sg m by się był obåwåł (1). ◊ part praes act obåwając się (25).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. s.v. obawiać się.

1. Spodziewać się czegoś złego, myśleć, że może zdarzyć się coś, co się uważa za złe, niepomyślne; timere Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz; metuere, vereri Mącz, Modrz; dubitare, haerere, laborare, praesumere, suspicari, titubare Mącz (108): Haereo, Wątpię/ obawam ſie/ áni mie tám/ áni mie ſam Mącz 152a; Suspicor, Obawam ſie/ Boyę ſie/ nádziewam ſie. Mącz 406c; Titubo [...] Metapho, cum ad animum transfertur significat. Wątpię/ obawam/ boyę ſie/ nie yeſtem ſtały Mącz 456c, 48d, 72b, 113c, 406d.

obawać się czego, kogo (35:1): na ktorąkolwiek stronę mislią ſwoyą sye obroczymi wſzedi trudnosczy y niebeſpeczenstwa Krolowey yey M. sye obawami. LibLeg 11/41; LudWieś A4v; DiarDop 103; Przetoż y ia wybiorę ná igrzyſká ich: y cżego ſie obawali [quae timebant]/ to przywiodę ná nie Leop Is 66/4; Tákich [jak w Jeruzalem] ſie też y nam plag trzebá obáwáć/ ponieważ też y v nas tákich grzechow doſyć ſie náyduie BielKron 91v, 116v, 244, 353v; Timebant insidias alioquin persequuti fuissent longius hostem, Obáwali ſie zdrády/ gdyby nie to puściliby ſie byli dáley zá nieprziyacielem. Mącz 379d; Attingere rem aliquam suspicione, Tego doyść á doznáć czego ſie kto obawał. Mącz 439d, 151b, 167a, 207c [2 r.], 220b, 239b (13); RejPos 8v; BielSpr 27; CzechRozm 191v, 208v; Szcżęśliwe Miáſto/ ktore mieſzkáiąc w pokoiu/ Obawa śię przygody [bella futura timet]/ á myśli o boiu. ModrzBaz 22; Dla cżego więcey ſię trzebá obáwáć [magis metuenda est] nagłego iákiego gwałtu z niebá ModrzBaz 81, 91v, 93v, 126; [ksiądz] Rozgrzeſza y chorego/ [...] tuſząc mu iż poń przyidą wſzyſcy święći z niebá/ á iż mu ſię mąk żadnych obáwiáć [errata zmienia: obáwáć] nie trzebá. CzechEp 363. Cf obawać się czego od kogo; czego w czym.

obawać się czego od kogo (2): A me insidias metuunt Obawáyą ſie o demnie nieyákiey zdrády. Mącz 220b; Apud populum questus quod de se tali aliquid timuissent, Skárżił ſie przed poſpolitym człowiekiem yż ſie czego tákowego od niego obawáli. Mącz 340b.

obawać się czego w czym (3): DiarDop 110; Subest suspicio, Ieſt nieyákie podeyźrzenie/ obawáyą ſie nieyákiey w tym chytrośći álbo zdrady. Mącz 431c; tedyby ſie y w małżeńſtwie Iozefowym z Máryą namniey nie potrzebá było obáwáć ſpługáwienia [!] iákiego CzechRozm 163.

obawać się kogo, ze zdaniem dopełnieniowym [by] (2): Witembercżánie/ ácż widzieli páná poimánego/ wżdy niechćieli miáſtá otworzyć Ceſarzowi áżby ich pan kazał/ bo ſie obawáli żołnierzow/ by im tákich ſzkod niecżynili/ iáko widzieli z miáſtá BielKron 229v, 324v.

obawać się o co (1): Wenetowie y Kśiążę Medioláńſkie/ y Florenczycy s Papieżem walczyli/ od ktorych ták iuż był śćiśnion/ iż ſye obawał o zdrowie/ y páńſtwo ſwoie wſzytko. LeovPrzep A4.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (15); (a)by, żeby +nie (58), z zaimkiem pytajnym (2)] (63): RejPs 179v; obawam ſie miła bracia by ſie gdzie zaſię Morowe powietrze tego to mieſiącza niepokazało LudWieś B2v; Diar 65; DiarDop 108, 114; Alem ſie thego więcey moy pánie obawał/ Abych ni w cżym chwały twey cżłeku nie oddawał LubPs hh4v; LeszczRzecz A2v, A3; BibRadz I 3c marg; [Weturyja do Koryjolana] Doſycieś ſie pomśćił Márcy ſynu moy nád Rzymiány krzywdy ſwoiey [...] Trzebáć ſie obawáć zaprawdę áby ná ſię bogow nie poruſzył niemiłoſierdzyem ſwoim BielKron 110, 10, 21v, 172, 173, 179 (13); Existimationem omnium vereri, Obáwáć sie co każdy z osobná myślić álbo mówić będzie. Mącz 111b; Timeo mihi, Obawam ſie z ſwey ſtrony áby mie co nie fortunnego nie podkáło. Mącz 455d; Timeo ne mea malefacta antiqua nunc senex inveniat omnia. Obawam ſie áby ſie ſtáre moye niecnoty teraz ſtárcowi nie wyyáwiły. Mącz 482d, 29a, 36a, c, 115a, 128a (22); SarnUzn H6; RejPos 3, 26 [2 r.], 101, 215v; RejZwierc 175v; BielSpr 7v; BudBib 1.Mach 1/30; CzechRozm 205, 209v; Záiſte trzebá ſię tego obáwáć [Verendum profecto]/ áby w kro tce nieprzyſzedł cżás/ gdyby nas tákże wzaiem ſam Bog wzgárdźił ModrzBaz 142v, 77, 139; CzechEp 364; Phil C2v; PudłDydo B2. Cf obawać się kogo, ze zdaniem dopełnieniowym.

W charakterystycznych połączeniach: obawać się chytrości (2), drogości, gwałtu, kluczki, mąk, mocy, niebezpieczeństwa (2), niebespieczności, niepokoju, okrucieństwa, plag, przemienności, przygody, skandalum, splugawienia, sprzeciwieństwa, trudności, wojny (2), wtargnienia nieprzyjacioł, zamieszania, zdrady (3); obawać się barzo, nie darmo, pilnie; namniej się nie obawać (2); obawać się sadzić; obawać się o państwo, o zdrowie.

Fraza: »obawać się (po)trzeba« [w tym: czego (12), kogo (1), ze zdaniem dopełnieniowym (10), komu (8)] [szyk zmienny] (25): LudWieś A4v; DiarDop 108; LeszczRzecz A3; trzebá ſie obawáć/ áby to wſzem nam złym ſie kiedy nie odpłáćiło. BielKron 173; Co ſie nam ſtanie/ wam ſie też tego trzeba obawáć. BielKron 359v, 91v, 110, 244, 332v, 353v; Bellum imminet a Tarquiniis, Potrzebá ſie obáwáć woyny z ſtrony Tárkwiniuſów. Mącz 207c, 239b; SarnUzn H6; A pilnie ſie tego trzebá obawáć/ [...] iáko onemu Saulowi z Dawidem/ áby nas zá niewdzyęcżność dárow á dobrodzyeyſtwá ſwoiego/ [...] nie zrzućił iáko Saula z mieyſcá iego RejPos 215v; ieſli rzeká ma brzeg niſki/ obáwáć ſie trzebá by nie wylałá w powodź BielSpr 7v; Tedyć y w tym/ namniey ſie tego obáwáć niebędźie potrzebá/ żebyś miárę przebráć miał CzechRozm 209v, 163, 191v; ModrzBaz 77, 81, 93v, 126, 139, 142v; CzechEp 363.
Zwrot: »nic, niczego się nie obawać; nie trzeba się nic obawać [czego]« (2:1;1): Non metuo ne mihi desit sermo abs te, Nic ſie nie obawam ábyć ná rzeczy dla mnie nie ſchodźiło. Mącz 429d; In utramque aurem dormire, Niocz ſie nie ſtáráć álbo niczego ſie nie obáwáć. Mącz 167a, 397c; Ia zaś ták rozumiem/ wierzę y wyznawam/ iż ſie nie trzebá nic obawáć żadnego niebeſpiecżeńſtwá CzechRozm 208v.
Szereg: »obawać się albo mniemać« (1): Putat sibi imminere periculum, Obawa ſie nieyákiey niebeſpiecznośći/ álbo mniema że mu z tego co złego vroście. Mącz 207c.
2. Bać się; czuć strach; timere Vulg; horrere, pavere, respicere, subtimere Mącz (48): Subtimeo, Przibawam ſie nieyáką trochę. Obawam ſie. Mącz 456b.

obawać się kogo, czego (31): obawáiąc ſie ſtráſzliwego ſądu Bożego nád ſobą/ [...] Prośi á vcieka ſie k niemu s tą żałoſną á ſerdecżną modlitwą LubPs A3v, R, V; BibRadz Ioann 7 arg; Krol im [Czechom] powiedział/ iż niemász nic cżegoby ſie mieli obawáć. BielKron 229; ná ktory [sjem] máła Polſka zwłaſzcżá Krákowſka źiemiá nie chćiáłá poſłow poſłáć/ áż zá gleytem: obawáiąc ſie Krolá BielKron 392v, 128v, 221v, 230v, 240v, 250v (9); Diem noctemquae horrere aliquid, Vſtáwicznie ſie czego obáwáć. Mącz 88b, 59b, 291d, 406c; BielSpr 59v; A przeto ći ktorzy ſą pobożni w Chriſtuſie/ ćieleſney ſie zwierzchnośći nie obawáiąc [errata zmienia: nieobawáią] CzechRozm 249, 65v, 88v, 191v, 208v, **8; CzechEp 384; KochWz 137; Ludźie mamy nád ſobą/ á nie wiedźiéć kogo/ Co ieſli co Szwéd vmié/ wątpliwa/ nam błogo. Ieſliż téż Duńczyk/ czego ſye bárźiéy obawam/ Bez trudnośći nie będźiem KochPam 86; Phil C3. Cf obawać się kogo, czego w czym.

obawać się kogo, czego w czym (2): A gdy ſie obawał [Jakob] oycá w obacżeniu/ obſzyłá mu Rebeká mátká ręce koźlęcemi ſkorámi/ iáko były v Ezau koſmáte BielKron 14; iáko Páweł ś. mowi/ [...] Wſzákże tego [zakonu Mojżeszowego] nie dlatego wierni przeſtrzegáć máią/ iż to ieſt w zakonie nápiſano iákoby ſie w tym przeklęctwá zakonnego obáwáiąc/ [...] Ale z miłości Bożey CzechRozm 96.

cum inf (10): Bo ſye obawał [Izaak] wyznáć [Timuerat enim confiteri] żeby mu byłá [Rebeka] oddaná wmałżeńſkie ſthadło Leop Gen 26/7, 4.Reg 25/24, 1.Mach 5/41; Mącz 71c, 164c, 230b, 385a; y tobie ſię vprzykrzyć Cżytelniku obawam. BudBib b2v; BudNT przedm b2v; ModrzBaz 17 kust.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: tego (1); aby, co] (2): Id paves ne ducastu illam, Tego ſie obaważ ábyś yey nie poyął. Mącz 284d; tedybyś ſie tego co mowiſz obáwáć/ y to też co mowiſz/ mowić mogł. CzechRozm 65v.

W charakterystycznych połączeniach: obawać się Boga, cesarza (2), karania, krola, mocy, ojca, przeklęctwa, przestrachu, sądu, strzelby, śmierci (2), zwierzchności; obawać się barziej (2), ustawicznie; obawać się dojść, ganić, przedłużyć, puścić, służyć, uczynić krzywdy, uprzykrzyć, wodzić za nos, wyznawać.

Zwrot: »nic się nie obawać« [w tym: kogo, czego (2)] [szyk zmienny] (3): Nihil tibi periculi est a me, Nic ſie mnie nie obaway. Mącz 291d, 338c; Bo yuż oni [sprośne złośniki] ſmyerći tu nic ſie nye obawáli/ Y żadnych złych przypádkow ni w cżym nie vznawáli LubPs R.
Szeregi: »lękać a obawać się« (1): Assequi suspicione consilium alterius, Lękáyąc á obawáyąć ſie dóyść cziyego przedſię wzięcia. Mącz 385a.

»nie wstydać się ani obawać« (2): [o Adamie] Bogá ſie niewolnicżym ſpoſobem nie wſtydał: áni obáwał CzechRozm 88v; ModrzBaz 17.

a. Czuć przed kim respekt, mieć do kogo szacunek; timere Vulg; vereri Mącz; metuere PolAnt; revereri Modrz (6): Vereor, obáwáć ſie/ ſrómáć wſtydáć ſie. Mącz 484d.

obawać się kogo (5): Otoż ták káżdy cżłek będzye tu błogoſłáwyony/ Kthory ſie obawa Páná záwżdy ná wſſe ſtrony LubPs cc6v; Vpodobánie á kochánie Páńſkie ieſth nád tymi co ſie go obawáią [super timentes eum] Leop Ps 146/11, Prov 14/2; BudNT Mar 6/21[20]; ModrzBaz 11.

Szereg: »wstydać się i obawać« (1): rodźicy niechay śię ſtáráią/ áby igry dźiećinne były vcżćiwe/ co łácniey przyidźie/ ieſli [...] kogo ſtátecżnego á dobrego przi nich będa chćieli mieć/ ktoregoby dźieći w vcżćiwośći miáły/ wſtydáły śię go y obawáły [quem pueri revereantur] ModrzBaz 11.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Vereor enim cuiusquemodi est. Obawam ſie yákyſzkolwiek yeſt. Mącz 71a; Ponere aliquid in metu, Obáwáć ſie. Mącz 309c; Relinquitur suspicio, Ták ſie obawáyą Mącz 406d, 220b; Obáwáć śię. Vereri. Metuere. Calag 454b; Subvereor – Obawam ſie. Calep 1023a.

Synonimy: 1. nadziewać się; 2. bać się, lękać się, strachać się, strachować się, straszyć się, trwożyć się, trząść się.

Formacje współrdzenne cf BAĆ SIĘ.

Cf OBAWAJĄCY SIĘ, OBAWANIE, 1. OBAWIAĆ SIĘ

AS