[zaloguj się]
[pdf]

BAĆ SIĘ (2465) vb impf

bać się (2461), bać (5) RejKup (43 : 1) – : p8v, LibLeg (6 : 1) – : 11/43, LeovPrzep (4 : 2) – : bv, b2, MWilkHist (12 : 1) – : G4.

się (1410), się (996), si(e) (65).

W inf båć się (280), bać się (12) [zapewne błędy], ◊ W praet båł (193), båł- (234), bał (5), bał- (13) [zapewne błędy], bojåł (6), bojåł- (1), bojał- (2); bojał- StryjKron, bojåł- : bojał- SkarŻyw (1 : 1). ◊ W imp bój się, bój- się (19), boj się, boj- się (7); bój się, bój- się (12) Mącz (5), OrzQuin (2), Strum, KochMRot, ZawJeft, KochFrag, JanNKarGórn; boj się (1) SienLek; bój się, bój- się : boj się, boj- się KochPs (1 : 1), OpecŻyw (5 : 4), MurzNT (1 : 1). ◊ W impers. båno się (6).

Fleksja
inf båć się
indicativus
praes
sg pl
1 boję się boimy się, bojemy się, boim się, bojem się, bojęmy się
2 boisz się, boi się boicie się
3 boi się boją się
praet
sg pl
1 m båłem się, -m się båł m pers bålismy się, -smy się båli, -chmy się båli
f båłam się, -m się båła m an
2 m båłeś się, -ś się båł m pers båliście się, -ście się båli
f -ś się båła, się båła m an
3 m båł się, jest się båł, bojåł się m pers båli się
f båła się, bojała się m an
n båło się subst båły się
fut
sg pl
1 m båć się będę, będę się båł m pers będziem się båć, będziemy się båć
2 m będziesz się båł, będziesz się båć m pers będziecie się båć, båć się będziecie
f będziesz się båła m an
3 m będzie się båł, båć się będzie m pers będą się båć, båć się będą, będą się båli, będą się båły
n będzie się båło, båć się będzie subst będą się båły
imperativus
sg pl du
1 bójmy się, b(o)jmy się b(o)jw(a) się
2 bój się, bój się, boj się, b(o)j się bójcie się, bojcie się, b(o)jcie się
3 niech, niechaj, niechać się boi, b(o)j się niechaj, niech się boją
conditionalis
sg pl
1 m bych się båł, båłbych się m pers bysmy się båli, bychmy się båli, bålibychmy się
f bych się båła m an
2 m byś się båł, båłbyś się, by się båł, bojåłbyś się m pers -byście się båli
3 m -by się båł m pers -by się båli, båliby się
f -by się båła m an
n -by się båło, -by się bojało subst -by się båły
con praet
pl
3 m pers -by byli się båli
impersonalis
praet båno się
imp ma się być båno
con -by się båno
participia
part praes act bojąc się, bojęcy się

inf båć się (291). ◊ praes 1 sg boję się (200). ◊ 2 sg boisz się (52), boi się (1) BudBib Is 57/11. ◊ 3 sg boi się (309). ◊ 1 pl boimy się (46), bojemy się (10), boim się (7), bojem się (3), bojęmy się (1); boimy się (39), bojémy się OpecŻyw, KochMRot, boj(e)my się Diar, OrzList, SkarJedn, KmitaSpit, boim się KochPs (2), GosłCast, boj(e)m się SkarŻyw (2), boimy się: boim się LubPs (1 : 1), BudBib (1 : 1), BudNT (1 : 1), boj(e)my się : boimy się GórnRozm (1 : 1), ActReg (1 : 1), WujNT (1 : 1), boim się: boj(e)m się SkarKaz (1 : 1), boj(e)my się: bojęmy się NiemObr (1 : 1). ◊ 2 pl boicie się (29). ◊ 3 pl boją się (211). ◊ praet 1 sg m båłem się, -m się båł (21). f båłam się (2), -m się båła (2); -am (2), -(a) (2). ◊ 2 sg m båłeś się, -ś się båł (7). f -ś się båła (2), się båła (1) BudBib Is 57/11. ◊ 3 sg m båł się (126), jest się båł (1), bojåł się (6); båł się : jest się båł BierEz (3 : 1), bojåł się StryjKron, KochJez; båł się: bojåł się SkarJedn (1 : 1), SkarŻyw (19 : 3). f båła się (14), bojała się (1); båła się : bojała się SkarŻyw (4 : 1). n båło się (7). ◊ 1 pl m pers bålismy się; -smy się båli (3) OrzJan, WujNT, GosłCast, -chmy się båli (1) BibRadz. ◊ 2 pl m pers båliście się, -ście się båli (2). ◊ 3 pl m pers båli się (115). subst båły się (17). ◊ fut 1 sg m båć się będę (8) BibRadz, KuczbKat, BudNT, KochPs, SkarŻyw, LatHar, SzarzRyt (2), będę się båł (5) TarDuch, WróbŻołt (3), LubPs, WujNT. ◊ 2 sg m będziesz się båł (10), będziesz się båć (2); będziesz się båł KrowObr (2), BielKron (3), RejAp (2), CzechRozm, będziesz się båć ModrzBaz, będziesz się båł: będziesz się båć Leop (2 : 1). ◊ 3 sg m będzie się båł (7) RejWiz, Leop, RejZwierz, RejAp, RejPos, RejZwierc, KołakSzczęśl, båć się będzie (5) BibRadz, CzechRozm, SkarŻyw, ReszPrz, WujNT. f będziesz się båła (1). n będzie się båło (2) BielKron, WerKaz, båć się będzie (1) SkarKazSej. ◊ 1 pl m pers będziem się båć (1) Leop, będziemy się båć (1) KołakSzczęśl. ◊ 2 pl m pers będziecie się båć (1) GroicPorz, båć się będziecie (1) BudBib. ◊ 3 pl m pers będą się båć (9), båć się będą (7), będą się båli (1) KochPs, będą się båły (1) LatHar; będą się båć (6) FalZioł, Leop (3), BielKron, RejPos, båć się będą (3) KuczbKat, BudBib, SkarKazSej, będą się båć : båć się będą LubPs (2 : 1), BibRadz (1 : 3). subst będą się båły (1) KochPs. ◊ imp 2 sg bój się (228); bój się (13), boj się (4), b(o)j się (211); bój się Mącz (5), Strum, KochPs, ZawJeft, KochFrag, JanNKarGórn, boj się SienLek, bój się : boj się OpecŻyw (2 : 2), MurzNT (1 : 1). ◊ 3 sg niech, niechaj, niechać się boi (17), b(o)j się (4); b(o)j się TarDuch A3v, niech, niechaj, niechać się boi : b(o)j się RejKup (1 : 1) -:Hv, Leop (1 : 1) -:Lev 25/17, MWilkHist (1 : 1) -:F2. ◊ 1 pl bójmy się (1), b(o)jmy się (14). ◊2 pl bójcie się (5), bojcie się (3), b(o)jcie się (116); bójcie się OrzQuin, KochMRot, bojcie się KochPs, bójcie się : bojcie się OpecŻyw (3 : 2). ◊ 3 pl niechaj, niech się boją (4). ◊ 1 du b(o)jw(a) się (1) RejKup i3. ◊ con 1 sg m bych się båł, båłbych się (13). f bych się båła (1). ◊2 sg m byś się båł, båłbyś się (10), by się båł (2) BielŻyw 107, BielKron 319v, bojåłbyś się (1) SkarŻyw. ◊ 3 sg m -by się båł (46). f -by się båła (9). n -by się båło (5), -by się bojało (1) StryjKron. ◊ 1 pl bysmy się båli (11) SeklKat (2), BielKron, LeovPrz, CzechRozm, SkarŻyw, ArtKanc (2), LatHar, SkarKaz (2), bychmy się båli, bålibychmy się (9) MurzHist, RejPs (3), RejRozpr, Leop, RejPos (3). ◊ 2 pl m pers -byście się båli (3). ◊ 3 pl m pers -by się båli, båliby się (50). subst -by się båły (1). ◊ con praet 3 pl m pers -by byli się båli (1). ◊ impers ma się być båno (2). ◊ impers praet båno się (1). ◊ impers con -by się båno (4). ◊ part praes act bojąc się (346), bojęcy się (cum m) (3) OpecŻyw 90, 94, 130.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Doznawać uczucia strachu, lęku, trwogi, być przerażonym; przewidywać coś niepomyślnego, obawiać się, niepokoić się; unikać, wystrzegać się, nie chcieć, wzdragać się; czuć wstręt; timere Mącz, Calag, Calep, Cn; formidare, metuere, vereri Mącz, Calep, Cn; pertimescere Mącz, Calep; horrere, horrescere, metum capere, in metu esse, pavere, tremere, trepidare, magno timore esse Mącz, Cn; pavitare, permetuere, praeformidare, praetimere Calep, Cn; cadit illi animus, horrorem habere, metus me habet, metu teneri, pertimere, vereri, titubare Mącz; afformidare, cavere, horrescere, horrore perfundi, exanimari metu, excitat me metus tui, habere metum, lymphari, madere metu, tentari metu, pavescere, perhorrescere, praemetuere, pulsat corda pavor, reformidare, subtimere, terreri, timore percelli, tremere animo, tremefieri Cn (1867): BierEz A2v, B2v, Nv [2 r.], O, O3v, Q3v OpecŻyw 24, 54 [2 r.], 101, 165, 169 (12); PatKaz II 59; PatKaz III 105; HistJóz D, D4, Ev, E4, E4v; TarDuch D7; BielŻyw 60, 75 [2 r.], 77, 106, 155; BierRozm 23; March2 V8; WróbŻołt R3 [3 r.], Sv; LibLeg 10/96; RejŁas 411; RejPsnlb 6; RejRozpr D1v, D3v, F; RejJóz C6; RejKup d5, h2, i3, v2v, bb3v (11); iáko skoro pocżęli wołáć/ oni ludzie leſni bárzo mocni ięli ſie báć/ przetho iż nie byli zwykli ſlucháć głoſow ludzkich áni ich rozumieć HistAl K6, Cv, E2, L7v, M2v; MurzNT Luc 1/13, 12/32; KromRozm II ſv, tv; GliczKsiąż P4; LubPs N2; GroicPorz h, hh4, pp4; KrowObr 21, 216; RejWiz 24v, 95v, 139v, 143, 166v, Cc5; Będzie błyſkáć/ y ktoż ſie niebędzie bał? Będzie grzmiał/ á ktho ſie niebędzie lękał? Leop 4.Esdr 16/10, Gen 21/17, 26/24, Ex 14/10, Ps 51/8, Hebr 11/7 (19); RejZwierz 8v, 38, 48v; BibRadzGen 18/15, Ex 14/13, Deut 31/8, 1.Reg 31/4, Eccli 22/25 [27] (29); bo cię powiodą do Bábilonu zá gárdło/ á ty ſie będzyeſz bał. BielKron 95, 45, 66, 92, 114, 380v (42); KochSat C; Trepido, Boyę ſie/ drżę/ trzęſę ſie od ſtráchu. Mącz 463b, 18d, 158b, 158c, 456c, 485a (24); Prot B2v, C4, D2; SienLek 21; RejAp 15, 15v [3 r.], 16 [2 r.], 36v, 179 (10); BielSat N3v; GórnDworz K4v, Q6v [2 r.], R8v, Y3v; HistRzym 66v, 72v, 81, 81v, 90, [118]; RejPos ktv, 3, 75, 81v, 272 [2 r.] (8); RejZwierc 80, 80v, 175v, 222, 238v; ábyś ſie nie dał potykáć przodkiem nieukom/ álbo tym ktorzyby ſie bali BielSpr 116; WujJud 29; RejPosWstaw [413]v; BudBibIudic 4/18, 1.Reg 23/3, 1.Par 22/13, Tob 4/22, Prov 14/16 (17); y náleźli cżłowieká śiedzącego/ od ktorego cżárći wyſzli/ [...] przy nogach Ieſuſowych/ y bali ſię. BudNT Luc 8/35, Matth 17/8, Mar 16/8, Luc 12/7, Act 18/9, 27/24, Ap 1/17; CzechRozm 202; PaprPan I4v, R4; ModrzBaz 7; Iákobyś iuż ná oko/ dobry Antenorze/ Nieprzyiaćielá widział/ ták ſię/ widzę/ boiſz. KochOdpr D, D, D2v; Calag 210b; KochPs 18, 33, 72, 78, 79, 88 [2 r.]; SkarŻyw 101, 171, 187 [2 r.], 212, 597 [2 r.] (28); Cżemuśćie ſię polękáły? [...] Nieſmęććie ſię/ ni boyćie MWilkHist Hv, H [2 r.], H4v [2 r.], I, K3v [2 r.]; KochJez A3v, B; NiemObr 100, 162; GórnRozm I2v; KochSz B, B4v; ReszPrz 6; WerGośc 266; BielSen 10; BielSjem 40; KochPieś 19; KochSob 67; ArtKanc A5, A8v, F15, Q5, R18v; boicie ſie, boijcie/ ieſlibiſcie tego zaniedbali PaprUp L2v, L2v; ZawJeft 14, 22, 23; ActReg 14; Calep 430b, 659b, 754b, 785a, 793a (10); GórnTroas 32 [2 r.], 37, 38; GrabowSet D4; KochFrag 23, 45; OrzJan 31, 38, 45; LatHar 206, 528, 686; KołakSzczęśl B3v; WujNT Matth 17/6, Mar 10/32, 16/8, Luc 9/34, Rom 13/4 (34); WysKaz 3, 36; Gdy tonęli Apoſtołowie tylo im rzekł Pan: Nie boyćie ſię: ſerce ſię im vpádłe nápráwiło. SkarKaz 550b, 3v, 7b, 44a, 44b, 351a (9); lecz prze bog, nieſłuchali kto nas? (–) Nic. pilnuię ia tego. moẃ śmiele, nieboy ſię. CiekPotr 10, 10, 89, 90; CzahTr [D2]a, D2b; GosłCast 39, 69.

bać się kogo, czego (866): Czego ſye zły człowiek boi/ to rádo przychodzi nań. March1 A4, A3v; BierEz A4v [2 r.], B2, K2, O, Qv (22); Ale chcemyli ſie nie bátz wypędzeniá/ wiaruymy ſie wielkiégo ſwietſkiégo broienią OpecŻyw 58, [61], 63v, 66, 74, 82v (12); TarDuch D7v; maſz lekarſkie picie/ ktorego gdy ſie poranu trunek napijeſz, przez czały kxiężycz paraliżu ſie nieboy. FalZioł I 77a; Znamię tych ludzi ktorzi ſą zarażeni iadem wſciekłego pſa abowiem poſpolicie taczy ludzie wody ſie boiją FalZioł V 88v, IV 2d, 8c, 10c, V 13c, 46v (13); BielŻyw 10, 22, 134, 151, 169; GlabGad N2v; MiechGlab 4, 18, 34, 54, 63 (7); BierRozm 7, 17, 23; March3 V4 [idem March1 A4], V2v; Ale y zaſię ia wyſokiey pychy ich [...] będę ſie bał WróbŻołt 55/4, C5v, Ps 22/4, R3, R8v; MetrKor 61/35; ysz nam nie wierziczie a boycziesye sdradi LibLeg 11/45, 43, 45; RejRozpr K1; LudWieś B5v; RejJóz C8 [2 r.], D2v, D8, F4v; SeklKat Z3, Z3v; RejRozm 400 [2 r.]; RejKup c3, h3, p6, t7v, z3v, (19); HistAl D2, D7v, D8v, K6v, N5v (7); MurzHist M2, P4v, Q; MurzNT Matth 21/46; Diar 68, 71; BielKom D4; GliczKsiąż P2v; LubPs N5v, O2 [3 r.], O2v, Y4v, cc; GroicPorz pp4; KrowObr 1v, 121, 224v; Albo ono dzyeciątko/ co ná pyaſku gráło/ A ſrogyego ſie wężá nikąſká nie bało RejWiz 130, 58v, 114v, 124v, 158, 180 (13); LeopDeut 2/4, Prov 14/16, Sap 18/25, Ier 22/25, Dan 10/19 (24); OrzList d2v; UstPraw D4; RejFig Aa6, Cc6v [2 r.], Dd4, Dd5; Nie boi ſie przymowek RejZwierz 100, 33v, 77v, 83, 125v, 127v (11); Co gdy widźiał Saul/ iż ták mądrze ſobie Dawid poczynał/ thedy ſie go bárzo bał. BibRadz 1.Reg 18/15, Deut 9/19, Iudic 6/27, 1.Reg 31/3, Matth 10/26, Ap 2/10 (26); OrzRozm L2, Q3; BielKron 82, 141, 154, 248, 336 (84); GrzegRóżn G3v; A Rycérſkié Rzemięſło którym Polſká ſtałá/ Ták że ſye Nieprzyiaćioł ſwych nigdy nie bałá KochZg A3v; KwiatKsiąż B2v, C3, E4v; Mącz 41d, 134c, 246c, 484d, [489b] (15); OrzQuin A3v, L4v, R, V4; Prot A4, B, B2, C3, Dv, D4v; SarnUzn Ev; SienLek 14, 18v, 19v, 167v, 189v (7); LeovPrzep b2; RejAp D6v, 21, 22v, 36v, 192v; GórnDworz C8v, Q8, R5v, X8v, Z2; HistRzym [2], 76 [2 r.], 94v, 133; RejPos 123, 159v, 197v, 347v, 355 (16); BiałKaz 71; BielSat D3v, G3v, N3v; GrzegŚm 17 [2 r.], 18, 19, 20, 21; KuczbKat 280, 310; RejZwierc 166v, 176, 212, 225v, 269v (35); tácy ſie rány nie boią/ bo ſie w nich prędko zágoi. BielSpr 1v, 5v, 36v, 44v, 45, 65 (8); WujJud 53v, 134v; BudBibGen 32/11, Num 22/2, 4.Reg 19/6, Iudit 6/1, Is 2/22 (12); HistHel D; MycPrzI C, C2v, Dv; Strum E3v, K3v; BudNT dv [2 r.], Matth 21/26, Mar 12/32, Luc 12/5 [2 r.], Ioann 9/22 (11); CzechRozm 77v, 113, 141, 209, 248v (10); PaprPan C2v, S3v, Xv, Dd3v, Gg3v (10); KarnNap C4, D3; Tákći twoi/ ktorzi śię teraz ćiebie boią/ wydádzą potym ſzaleńſtwo y głupſtwo twoie wſzytkiemu świátu ModrzBaz 40v; Záprawdę pieniężny cżłowiek nieboi ſię żadney winy/ ktorą pieniądzmi odkupić może. ModrzBaz 79v, 29, 32v, 54v, 64v, 104v (22); SkarJedn 29, 44, 164, 222, 264 (13); KochOdpr C, Cv; KochPs 15, 20, 37 [2 r.], 41; bráć z ſobą brzemienną pánnę/ bał ſię iey ſtrudzenia: zoſtáwić ią teſz bał ſię iey ośierocenia. SkarŻyw 243, 92, 238, 392, 412, 537 (55); KochTr 23; MWilkHist F2, F3 [2 r.]; StryjKron 260, 350, 547, 567, 627; CzechEpktv, 204 [2 r.], 337, 407, [413]; NiemObr 94, 114, 163, 171 [2 r.]; KochFr 46; GórnRozm B, D3v, D4, I2v, Kv (7); Bo iáko błotné żáby boćianá ſye boią: [...] tak przed brzytwą twoią Wſzytki włoſy drżéć muſzą. KochBr 152; KochMRot B4v; KochSz A4v; ReszPrz 6, 82; ReszList 181; BielSen 6v, 12; BielSjem 17, 40; KochTarn 76; PudłFr kt, 42; ArtKanc H18v, K7, K16v, O4; BielRozm 29; KmitaPs A2v; KochWr 24; PaprUp C2; ZawJeft 32, 46; Nieprziaciel bliski niebespieczenstwo ktemu ogłodzony Krai trzeba się bac ydrogosci ActReg 9, 80, 101, 117, 157; Phil P3 [4 r.]; Tu ſie sſtárzał/ kośćią mu Troia w gárle ſtoi/ Drugich lat dźieśiąći ſie y mieśięcy boi GórnTroas 41, 33, 34, 42, 44, 46, 49; GrabowSet A4v, G3v, Pv, V2v; KochFrag 29, 45; OrzJan 32, 34 [2 r.], 60, 62, 136 (18); WyprPl B3v, C3; LatHar 461, 486, 614, 715; RybGęśli B4, B4v, Cv, C2v; WujNT Luc 21/2, Act 9/26, Rom 13/3, Hebr 11/23 (32); SarnStat 128, 595, 605, 609, 657, 933; Zlękł ſię Piłat nieborak/ Ceſarzá ſię boi SiebRozmyśl H3; KmitaSpit C, C3v; PowodPr 58, 75, 80; iáko lwá y niedźwiedźiá y byſtrey ſzkápy káżdy ſię boi SkarKaz 638a, 43a, 85b, 118b, 240b, 243b (24); CzahTr [Dv]b; GosłCast 33; SkarKazSej 683a, 691b, 692b, 705a, 706a (8); Więc przez cáły dźień/ boiąc ſię popłochu/ Siedźi [nietoperz] w máclochu. KlonFlis Ev, B3v, D3, D4, E2; SzarzRyt B [2 r.]. Cf Zwroty.

bać się od kogo, od czego (10): Mowię lepak wam przyiaćiołom moim: nie boyćie ſię od zábijaiących ćiáło BudNTLuc 12/4; CzechRozm 171; ktory [Kaim] brátá zábił [,..] á dla tego też od káżdego ſie zámordowánia bał ModrzBaz 79v, 92; SkarŻyw 348; ActReg 80; Niebóy ſie krzywdy/ y gwałtu odemnie. KochFrag 45; OrzJan 7, 41; KołakSzczęśl B3v.

bać się z czego (2): OpecŻyw 8v; żadnego zálecánia ludzkiego ięzyká nie ſzukáiąc [Ducha św. nauka] á ráczey więtſzego ſię z nich zelżenia boiąc. SkarKaz 122a.

bać się dla kogo, dla czego (3): RejZwierc 14; OrzJan 41; Wolał Abráhám ſynowcowi ſwemu Lotowi vſtąpić y dáleko od niego mieſzkáć: boiąc ſię dla ſług rozerwánia bráterſkiey miłośći. SkarKaz 209a.

bać się na kogo, na co (2): iáko owiecżká oná [św. Antonina] ná weście ſię wilkow bałá/ rozmyślániu cżytelniká porucżam. SkarŻyw 444; CzahTr L2.

bać się o kogo, o co (68): BierEz L2; Iozefie [...] a niebóy ſie o marią oblubienicę moię ij twoię OpecŻyw 14; RejKup p8v; MurzNT Matth 5 arg, 13 arg; KromRozm III C8, C8v; KrowObr 32v; RejWiz 34; LeopIs 57/11; BibRadz Gal 4/11; BielKron 159v, 232, 306, 386, 458v; LeovPrzep A4v; De Republica valde timeo, Bárzo ſie boyę o Rzeczpoſpolitą. Mącz 455a, 134c, 456a, 463b, 480c, 484d (10); ia o Królá Páná ſwégo/ niepiérwéy bać ſye przeſtánę/ áż go Pan Bóg z miłośierdźia ſwoiégo nam z Wilná do Krákowá zdrowégo przenieśie OrzQuin Lv, Lv marg; RejAp 36v; GórnDworz V, Gg6v [2 r.]; RejPos 35; GrzegŚm A4; KuczbKat 295; Strum N4; BudNT Gal 4/11; ModrzBaz 67, 85v; SkarJedn Axx, 368, 373, D4; SkarŻyw 187, 242, 355, 462; MWilkHist E; CzechEp 177; KochJez B; KochPhaen 22; GórnRozm L4v; ArtKanc K19; KochWr 45; OrzJan 64; bodźcá [ostróg] połamáné (‒) Tym lepſze/ nietrzebá ſie bać w boku o ránę. WyprPl A4v; RybGęśli D; WujNT s. 642, Gal 4/11; SkarKaz 315b marg; GosłCast 47; SkarKazSej 663a. Cf Zwroty.

bać się za kogo (2): Et meam et vestram vicem timeam necesse est. Muſzę ſie ſam zá was báć. Mącz 456a; HistRzym 15v.

bać się przed kim (3): KuczbKat 35; RejPos 189v; A (ták) tym więcey bał ſię Saul przed Dawidem BudBib 1.Reg 18/28.

bać się w czym (2): y kazał mu [...] ono dopuſzcżenie Boże bráć zá krzyſz/ y znák miłośći Boſkiey: grzechu ſię żadnego wtym nie boiąc. SkarŻyw 290; PowodPr 75.

cum inf (94): Niechać ſie ſám wniść nie boj. BierEz B3v; OpecŻyw 83, 92; GlabGad A2v; BierRozm 23; WróbŻołt E2v, qq7; RejJóz N4v; HistAl E3v, G8v; MurzHist Vv; MurzNT Matth 2/22; DiarDop 103 [4 r.], 104; GliczKsiąż C8, E4v; LubPs T4; KrowObr 84, 224; RejWiz 79v, 131; RejZwierz 7, 123; BibRadz Gen 19/30, 4.Reg 25/24, Matth 1/20; OrzRozm R; BielKron 21v, 69, 72v, 92, 97v, 110; KwiatKsiąż G2; RejAp 8, 179 [2 r.]; RejPos 25v, 159v; GrzegŚm 64; KuczbKat 25; RejZwierc 14; WujJud 148, 200v; BudBib Ex 3/6, Tob 4/9, Ier 40/9; BudNT Matth 2/22; KarnNap C4; ModrzBaz 130, 136v; Ták ſię bał beśpiecżnośći vboſtwá ſwego vtráćić: iáko drudzy bogactw rychło ginących boią ſię zgubić. SkarŻyw 324, 13, 75, 82, 130, 398 (9); A boymy zábácżyć cżego Báńki/ ábo ſłoyká ktorego. MWilkHist G4; StryjKron 607, 255, 762; NiemObr 90; KochFr 5; żeś ſię bał vczynić blizniemu krzywdy GórnRozm C, C, D3v, E3; PaprUp F4; ActReg 19; GórnTroas 8, 75; GrabowSet C4v, M3v; LatHar 206, 448, 528; WujNT Matth 1/20, 2/22, Mar 9/32, Luc 9/45, 2.Petr 2/10; SarnStat 519, 570, 672, 761, 897; SkarKaz 80a; CiekPotr 86.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (27), o to (2), czego (1); aby (192), by (106), żeby (11), że (12), iż (10), iże (1), iż(e)by (5), inne wskaźniki (7)] (344): boyą ſzye. yſz dla grzechow mogych. bądą potąpyon PowUrb +; Boię śię bych nie zbłądziłá/ Ieſlibych tędy chodziłá. BierEz K4; tego ſie boię/ Iż za wielką dobroć twoię: Godney ći cżći nie vdziáłam BierEz Qv, C2v, E3v, R3; OpecŻyw 62, 120, 130 [2 r.], 136v, 137v [2 r.] (13); PatKaz I 14v; HistJóz E4; FalZioł V 30, 31v, 32; BielŻyw 14, 16, 82, 144, 147, 151; WróbŻołt 55/5; RejPs 64, 177; boye ſye abi nieſgynela Moldawſka zyemya y polſka LibLeg 11/58v, 41, 42; RejRozpr E4; LibMal 1543/76v, 1544/81v, 1551/163; LudWieś B5v; RejJóz M8v; Boye/ by ſię nenapúſzył Choċzia wielie ſmłodu ſlużił RejKup p8v, n4v; HistAl E3v, [I3v], M3v; MurzHist Bv, G4v, H, T3v, Vv; KromRozm III Dv; Diar 76 [2 r.]; DiarDop 102, 108; GroicPorz x2; KrowObr 38, 108v; RejWiz 34v, 54; LeopGen 26/9, 31/31, Act 27/29; RejFig Aa4; RejZwierz 140v; BibRadz Gen 31/31, 2.Par 35 marg, Tob 2/8, Act 23/10, 27/29, Gal 4/11; OrzRozm A3v, H3, L3; BielKron 11, 50, 97v, 113, 311v (54); GrzegRóżn B2v, C3, G, J2, K, Kv; KwiatKsiąż F, M4v [2 r.]; LeovPrzep B; Mącz 337c, 456a [3 r.], 462b, 482c, 484d [2 r.] (11); OrzQuin Z4v; boię ſię/ że vſtąpić muſiſz. Prot E2; RejAp B2, 154v; GórnDworz C3, E7v, I7v, S8v, T5v; HistRzym 52v [2 r.], 62v, 80, 102, 115v, 116v; RejPos 12v, 29v, 124, 280v, 306 (11); BiałKat 66; HistLan F5; KuczbKat 120, 230, 295, 310; RejZwierc 104, 129v, 162 [2 r.], 166v, 169 (11); BielSpr 47, 48; WujJud 69, 89v, 158v; KochList 3; BudBib Eccli 29/10, 1.Mach 12/40; Strum H, N4; BudNT Act 19/27, 22/29, Gal 4/11; StryjWjaz C4; ále ſie záś tego trzebá bać/ ábyſmy ſobie dwu BOgu nie dźiáłáli CzechRozm 194v, 65v; ModrzBaz 44v, 104v, 133; SkarJedn 199, 208; boiąc ſię áby go kiedy Apoſtoł S. Piotr kápłanem niepoświęćił: vćiął ſobie pálec wielki SkarŻyw 362, 52, 200, 201, 372, 537 (42); StryjKron 647 [2 r.]; CzechEp 16, 64, 106, [412]; NiemObr 18, 87, 88, 112; KochFr 19, 72, 114; GórnRozm B3, L4, L4v, M4v, N2v; KochBr 151; ReszPrz 39 [2 r.]; WerGośc 217, 252; BielSjem 11; KochWr 39; KochWrJan 18; PaprUp L2v, L4, L4v; ZawJeft 21; ActReg 10, 51, 86, 101, 103, 157; GórnTroas 33; KochPij C4; GrabowSet H4; KochAp 9; OrzJan 9, 40, 41, 68, 105 (9); WujNT 2.Cor 11/3, 12/20, Hebr 4/1, 2.Cor11/3, 12/20 (15); PowodPr 5, 33, 45, 62, 66 (8); SkarKaz 6a; VotSzl B3; CiekPotr 42, 58, 79 [2 r.], 90; Ze mu [Krakowowi] fałdow przyſiędźie [Zamek Egierski] ia ſię tego boię CzahTr G4v, L2; GosłCast 4, 39, 68; SkarKazSej 663b; ZbylPrzyg A2.

W charakterystycznych połączeniach: bać się czarta (10), człowieka (3), gniewu (10), grzmienia (2), gromu, karania (6), kaźni (3), klątwy (7), leda czego (2), ludu (13), ludzi (8), narodu, niebezpieczeństwa (niebezpieczności) (10), nieprzyjaciela (14), piekła (4), pogrożek (przegrożek) (5), pospolstwa, przeklęctwa, przygody (4), rzesze (4), sądu (8), słów (4), starości (4), szatana (3), tłumu, upadku (4), urzędu (3), wrogów, zastępów, zdrady (4), Żydów (7); bać się barzo (48), dobrze, nasilniej, nazbyt, zbytnie, wielmi (2); bać się iść (prześć, przyść, wniść) (10), stracić, utracić (7).

Przysłowia: BierRozm 9; A za diabła młodoſcz ſtoi Kto ſie ſwego cienia boi RejJóz D; GliczKsiąż C8v; RejZwierz 72v, 110; Mącz 501d; RejAp 120v; ModrzBaz 66; KochPs 79; SkarŻyw 132 [ogółem 10 r.].

GórnDworz Gg6v; Kto wſzytkim ſtráſzen wſzytkich ſie bać muśi RejZwierc 225v, 145; Phil P3 [ogółem 4 r.].

Niedbay by ſie tylko bali/ Ale by ćię miłowáli. BierEz F4v; BibRadz 1.Ioann 4/18; KuczbKat 305; WujNT 1.Ioann 4/18 [ogółem 4 r.].

RejJóz F4v; RejWiz 101v; Nie trefna Więc tho záwżdy bywa grozá/ W wiecżor ſie kijá bać ráno powrozá. RejZwierc 221v [ogółem 3 r.].

RejWiz 123v; Ale iedno mię ſprobuy/ w tym co mi przyſtoi/ Vźrzyſz iże Metellus/ Wilká ſie nie boi. RejZwierz 27b; SkarŻyw 444 [ogółem 3 r.].

Kto dobrze broj/ śmierći śię nie boj. BierEz O3; RejRozpr K; ArtKanc H18v [ogółem 3 r.].

A ſzcżęſliwe to miáſto/ ták powiádáią/ ktore cżáſu pokoiu boi ſie burdy/ á wcżás do tego gotuie potrzeby ſobie. RejZwierc 171, [283]v [ogółem 2 r.].

RejKup z6; nie máſz ták cżárta głupiego/ co by ſie kápice bał BielKron 217v [ogółem 2 r.].

Y ná mię pátrzyć nieśmieią/ Iák dyabłá ták śie boią. BierEz A4v.

Wżdy ſie go ludzie boią/ by Gołębie Kurá. RejZwierz 14v.

Lepey iuż kijem pokropie. Gdy ſię kropydla nieboy A czo daley wieczey broy. RejKup 16.

Fraza: »bać się, gdzie się bać nie trzeba (nie ma bojaźni)« [szyk zmienny] (7): WróbŻołt E2v; Gdzye ſie było bać nye trzebá tám ſie oni bali LubPs D2; GrzegRóżn K; RejZwierc 14; GórnRozm D3v; ArtKanc Q5v, R19.
Zwroty: »bez bojaźni się bać«: ArtKanc Q5v cf »bać się, gdzie się bać nie trzeba (nie ma bojaźni)«.

»bać się o gardło, głowę, skorę, żywot« [szyk zmienny] (5): BierEz O2v; tedychmy ſie bárzo bali o żywot náſz BibRadzIos 9/24; o ſwoię ſię ſkorę boiąc [...] winnikow ſobie z Adámem y Ewą ſzukáią CzechRozm 1v; GórnRozm Hv; GosłCast 56.

»(znaku) krzyża się bać« [szyk zmienny] (3): Pomyſlił młody rozum moy/ iſz z nieprzyiaćioły duſznymi zmowę máią. ktorzy iákom od rodzicow słyſzał/ nawięcey ſię krzyżá S. boią. SkarŻyw 92, 120, 171.

»(ognia i) miecza się bać« [szyk zmienny] (6): Baliśćie ſie miecżá/ á miecż przywiodę ná was/ mowi Pan Bog. Leop Ez 11/8; RejZwierc 13; CzechRozm 249; Y mych my ſą Chrześćiánie/ ogniá ſię y miecżá nie boiem. SkarŻyw 152; SkarKazSej 687a, 692b.

»nikogo, niczego, nie (złego, niebezpiecznego) się nie bać« [szyk zmienny] (70): BierEz O2v; OpecŻyw 53v, 75, 85v; MiechGlab 57; LibMal 1544/79v, 1547/128; RejJóz D2v; RejKup b3, h2, ſ5, bb3, cc5v, ee5; MurzNT 21; BielKom D4; A w wyedzye ye do myáſtá mocnye obronnego/ Gdzye ſye yuż bać nye będą nie nyebeſpyecżnego. LubPs Y4v, M3v, O2 [2 r.]; RejWiz A7v, 34, 82v, 95v, 96, 110, 155v; Leop 2.Par 32/7; BibRadz 2.Reg 13/28 cżłowiek po nim [winie] bywa weſoły/ przeſpiecżny/ ſmutku nie bacży/ káżdy mu rowny/ nikogo ſie nie boi BielKron 115v, 107; GrzegRóżn A3; Mącz 226c, 277c, 462b, 472a; KwiatKsiąż M4; RejAp D6, 21, 22v [3 r.], 192v; GórnDworz Mm7v; HistRzym 3v; RejPos 33v, 39v, 108, 123; RejZwierc B2v, 46, 170v, 178, 257 Bbbc; HistHel B2; CzechRozm 171; PaprPan Aa2; A owi co miecże ábo ruſznice v boku máią/ á co inſzego myślą/ iedno nicżego ſię niebać ModrzBaz 63v; SkarJedn 401; KochPs 15; SkarŻyw 348, 527; GórnRozm D4, I2v; WisznTr 23; ArtKanc K7; Twóy oyćiec ſie nic nie bał/ gdy náſzé śieczono/ Y ogien widźiał/ którym okręty palono. GórnTroas 26; WujNT Ap 2/10; SkarKazSej 695a.

»(prze)strachu, postrachu, trwogi się bać« [szyk zmienny] (25): RejPs 89v; RejJóz F7v; RejKup b3; LubPs M3v; RejWiz 103; RejZwierz 140v; RejAp 41; RejPos 222v marg; Bo ſie wnet boi ledá nędznego przeſtráchu dla iákiego błáhego vſzcżyrbienia nędzney máiętnośći ſwoiey. RejZwierc 14, 13 [2 r.], 133, 143v, 166, 198v (11); Poſtaẃ mię ná niedoſtąpionéy ſkále/ Gdźie bych ſye iuż mógł nie bać żadnéy trwogi KochPs 87; SkarŻyw 429; ZawJeft 6; GórnTroas 42; WujNT 1.Petr 3/6; CzahTr L2.

»śmierci się bać« [szyk zmienny] (51): BierEz I3v [2 r.], O3; OpecŻyw 101 [2 r.], 101v, [192v]; BielŻyw 81 [2 r.]; RejWiz 63; Y nie práwy to Rycerz/ co ſie śmierći boi RejZwierz 125; BielKron 131, 275v; niema zniewieſcieć [mąż]/ áby ſie zá tym nie muſiał bać ſmierći. GórnDworz Hv, X8v, Y3v, Bb, Mm7v; HistRzym 60v; RejPos 110; RejZwierc 167, Bbb3; BiałKaz Bv, B4v; ModrzBaz 71; SkarŻyw 125, 126 [2 r.], 250, 332, 462 (8); ty [mądrości] śmierći namniéy ſye nie boiſz/ Beśpieczna nieodmięnna/ niepożyta ſtoiſz. KochFr 9; GórnRozm D4; WisznTr 23, 25; ArtKanc D2v, H6, M19v; ZawJeft 45, 47; KochFrag 51 [2 r.]; SiebRozmyśl K3v; SkarKaz 351a, 384b, 423a, 552b, 552b marg.

Szeregi: »bać się i (a) drżeć; drżeć i bać się« (9 : 1): RejKup cc7; Alexander to widząc záſmućił ſie á drżąc y boiąc ſie mowił do nich HistAl G5v; LeopMar 5/33; BibRadz 4.Esdr 15/29; RejPos 255, 349; BiałKat 206; KuczbKat 35; SkarŻyw 574; WujNTMar 5/33.

»(nie) bać się ani się 1ękać; (nie) lękać się ani (i, a) się bać« (13 : 5): FalZioł IV 2a; GlabGad B2v; GliczKsiąż O8; Leop Deut 1/21, 29, Ios 1/9, 2.Par 20/17, 32/7, Ier 23/4, Ez 2/6; Izalim tobie nie roſkazał/ ábyś był mocnym y ſtałym? á iżbyś ſie nie bał áni lękał? BibRadz Ios 1/9, 2.Par 32/7; RejAp 192b; BudBib Deut 1/21, 29, Is 8/12; KochPs 148; NiemObr 171.

»obawiać się i bać«: A kogoż ſię obawiáłá y bałá żeś ſklámáłá/ á ná (mię) nie pomniáłáś y dbáłá? BudBib Is 57/11.

»(nie) bać się ani się strach(ow)ać; strachać się ani bać« (3 : 1): Vcżyniłem oblicże twoie iáko Adámánt/ y iáko krzemień/ nie boy ſie ich/ áni ſie ſtráchay oblicża ich LeopEz 3/9, 6; KwiatKsiąż G2; Mącz 134c.

»bać się i trwożyć« (3): Iż coś ty ieſt iż ſie boiſz á trwożyſz ſie przed cżłowiekiem ſmiertelnym RejPos 189v; RejZwierc 162; CzechRozm 113.

»(nie) bać się ani (albo) wstydać, wstydzić« (4):OpecŻyw 8v; KrowObr 84, 224v; álbo pſów cudzych bráć ſie nie boią/ áni wſtydzą SarnStat 672.

W przen (26): March1 A3v; March3 V2v; Sercze drżi Czarta ſię boy Bo yak kat nademna stoy RejKup cc7; BielKom D4; RejWiz 35; OrzRozm L2; Nie boyże ſie tedy iuż tey prożney łodki á nie wſtępuy do niey RejPos 174v; A ćić [sprawiedliwi] ſie onych źwirzęcych trąb áni pśich głoſow nie boią RejZwierc 132v; BudBib I 289b marg, Joel 2/21, 22; KochFr 46; KochPieś 72; ArtKanc P14; Látá twoié ſye nie bały Stráchu śmierći ZawJeft 45; GórnTroas 75; Z progu/ w ktorym me nogi Nieoſtrożnie ſtały/ A z rozmáitey trwogi/ Po śmiechu ſię bały GrabowSet V2v, C4v, M3v, Pv; Iákoś ſie bárzo twoich ſłów móy mieſzek boi WyprPl B3v; Ieſliś oſtrożny ptak/ boy ſię śieći y w ſzczyrym polu. SkarKaz 7b, 80a, 519b; Co ich [białych głów] złość okrywáią/ nieboią ſie śćiány: By ſnać nieprzemowiły ná ich ſpraw przygány. GosłCast 33; SkarKazSej 660b.
a. Sądzić, mniemać, uważać, podejrzewać, przypuszczać; suspicari Mącz (9): To Sąd nie méy głowy: A boię ſye/ áni twéy/ prózné náſze mowy. KochZg A4; Mącz 406c.

Ze zdaniem dopełnieniowym [że (3), iż (2)] (6): A ták boię ſie iż/ iáko oney Rzecżypoſpolitey Platonowey/ thák też tákiego páná/ nie ogląda nigdy ſmiertelne oko. GórnDworz Ii8, Ll4, F7v; muśićie też to pokázáć/ żeśćie y wy ſą Prorocy. Czego boię ſie że nie okażećie. WujJud 39v, 8; A ták ſię boię/ iż podobno y tu ták też opiſuie tego ſwego ſyná ſpoliſtnego Bogá o [errata: zmaż to o] tym więcey cżym nie ieſt/ niż cżym ieſt. CzechEp 231; A boię ſie że ich [młodzionów] nikt k temu nie przywodzi/ Iedno ſámiſz oycowie/ álbo mátki owy BielRozm 30.

b. Być bogobojnym, czcić Boga, wypełniać Jego przykazania, lękać się gniewu Bożego i kary Bożej; eximere religionem, exsolvere religionem, religio est mihi, religione tangi Mącz; sperare deos, timere deos Cn (462): Aiakoż ſie więcz tu nie bać gdyż y we wnątrz widzy [Bóg] RejJóz E8v; SeklKat D2v; á nie bali ſie/ áni chodzili w zakonie Páńſkim/ y w przykazániach moich/ kthorem dał przed wámi y przed oycy wáſſymi. Leop Ier 44/10.

bać się kogo, czego (455): BierRaj 16v; BierEz G3; OpecŻyw C, 87v; TarDuch A3v, D8; WróbŻołt 118/74, 79; RejPs 111v; SeklKat E3, H4v, Z3v; RejKup i7; Zoná dobra ſpádek dobry yeſt/ ktori tem przychodzi od Bogá kthorzy ſie yego boyą. GliczKsiąż P5v; LubPs I marg, K2 marg, Q3v, Z4v, bb5 (27); RejWiz A3v; áby ſie mnie bali y ſtrzegli wſſego przykazánia moiego ná káżdy czáſz Leop Deut 5/29, Ps 84/10, 118/63, 74, 144/19, Mal 3/5 (9); Aby ſię ćiebie bali/ poki żyć będą ná źiemi BibRadz 3.Reg 8/40, Deut 13/4, 3.Reg 8/43, Is 25/3, Ier 32/39, 4.Esdr 15/20 (12); BielKron 77v, 79v; Prot Cv; RejAp Cv, 120v, 155v; GórnDworz Gg4v; HistRzym 94v; zli áby ſie [...] karáli/ á bali ſie możney ręki iego [Boga]. RejPos 74, 116, 123, 211v, 214, 317v (10); BiałKat 206; GrzegŚm 17, 18 [2 r.], 19; A iżbyś ſie go bał iáko Bogá ſtráſzliwego/ gdyż iáko nędzne zdziebłko przełomione leżyſz pod nogámi iego RejZwierc 196, 10; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [211]; BudBib Deut 8/6, 2.Par 6/31, Iob 37/24, Is 57/11, Ier 32/38 (8); BudNT Luc 12/5, Act 10/36; CzechRozm 145v, 228; Ráczże nam błogoſłáwić/ boże náſz/ do końcá: Ciebie niechay ſye boi wſchod/ y zachod ſłońcá. KochPs 96, 5, 51, 152, 174, 180, 184; SkarŻyw 151, 321, 478, 498; CzechEp 36, 325; NiemObr 150; ArtKanc N13, Q19v [2 r.], Q20; GrabowSet O2v LatHar 66, 286, 563, 588; KołakSzczęśl B3; Ktoż ſię ćiebie bać nie będźie Pánie/ á nie vwielbi imieniá twego? WujNTAp 15/4, Mar 11/18, s. 243, s. 385, Act 10/35, s. 440; SiebRozmyśl F4; SkarKaz 1a, 348a, 381a, 581a; CzahTr B2; SkarKazSej 692a.Cf Zwroty.

bać się o co (3): BielKron 148; Bogá ſie o to żadny/ Złotnicżek nie boi/ Kiedy pięknie Sláchćiankę w łáncuſzki przyſtroi. BielSat Cv; PowodPr 75.

bać się czym (5) cf Zwroty.

Przysłowia: KrowObr 13; BibRadzLuc 18/2, 18/4; BielKron 222; NVż záſie Małżonki ich/ co zádźiwy ſtroią/ Ludźi ſie nie ſromáią/ áni Bogá boią. BielSat Dv; SkarŻyw 164; CzechRozm 421; BielRozm 24; GórnTroas 73;

Był niektory ſędźia w iednym mieśćie/ ktory ſię Bogá nie bał/ á człowieká ſię nie wſtydał. WujNTLuc 18/2, 4; SkarKaz 4a; KlonWor 33, 58 [ogółem 14 r.].

Jeſt dawne práwo ná to/ ieſt gotowa grozá: Nie boiſzli ſię Bogá/ zboiſz ſię powrozá. KlonWor 25.

Fraza: »początek (stopień, korzeń) mądrości (pirwszy rozum, mądrość) bać się Boga« (10): RejPs 224v; BielKom B6; GliczKsiąż P6; RejPos 208v; Przednieyſza mądrość/ kto ſye boi bogá KochPs 171; GostGosp 6; Bać ſię Páná/ ieſtći korzeń mądrośći BibRadzEccli 1/19 [25]; WysKaz 3 [2 r.]; CzahTr L4.
Zwroty: »Boga, Pana Boga, Pana się bać« [szyk zmienny] (294): March1 A3; Iákożeś ſie Bogá nie bał: Iżeś to zemną vdziáłáł BierEz Hv; OpecŻyw 43v, 144v, 151 v; HistJóz C2v; TarDuch A3v, A5v; BielŻyw 148; KlerWes A2; March3 V; WróbŻołt Ps 127/1, 4; RejPs 167 marg, 195v [2 r.], 224v [2 r.]; SeklKat E3v, L [2 r.]; RejKup h3, ee7v; MurzHist L4, T; áby ći ktorzy ſye bogá nye boyą/ kaźni páńſkyey ſye bali KromRozm III Pl; BielKom B6; Nyewſtydliwa żoná pſu rowna yeſt/ ále wſtydliwa páná Bogá ſie boi. GliczKsiąż P6, N5, P4, P6, P8; Nyechże ſie yuż wſſytká zyemyá tego Páná boi LubPs H4v, I2, Kv, O, Z5 marg, Z5 [3 r.], cc6 (11); KrowObr 41v, 77, 203, 222 [2 r.], 231 (23); RejWiz 76, 129v, 137, 139, 185v (8); Leop Lev 25/17, Ios 24/14, Eccle 5 arg, Dan 6 arg, Os 10/3 (22); RejZwierz 75v; Służebnik twoy mąż moy vmárł/ á ty wieſz iż ſię on bał páná BibRadz 4.Reg 4/1, Strzeżćież ſię thedy abyśćie nie byli podobni cudzoziemcom/ á nie boyćie ſię Bogow onych. BibRadz Bar 6/4, Gen 22/12, Ex 1/17, Lev 19/14, Deut 31/12, Ps 34/10 [33/10] (30); OrzRozm E2, G2; BielKron 27v, 44, 44v, 81, 97v (15); Religio est mihi, Nie śmiém/ Miáłbym zá to obciążone ſumnienie/ Boyę ſie Bogá. Mącz 351b [2 r.]; OrzQuin T3, Aa5v; RejAp 110v, 119v, 120v [6 r.], 121, 127v, Dd3; HistRzym 31; Bo nic inſzego nie ieſt bać ſie Páná ſwoiego/ iedno to cżynić co ieſt wola iego RejPos 219, 40, 44, 58, 149v, 208v (10); BiałKat 33v [2 r.]; BielSat Cv, Dv; GrzegŚm A2, 38; RejZwierc 111v, 205v, 229v, 239; BudBib Gen 22/12, Lev 25/17, Ios 4/24 [25], Eccle 7/18, Tob 4/22 (10); CzechRozm 7v, 172v, 204v, 215; ModrzBaz [16]v, 29, 52v, 87, 116; SkarJedn 190; KochPs 171; SkarŻyw 99, 103, 269 [2 r.], 477, 544 (20); Boyćie ſię Bogá y dayćie mu chwałę CzechEp 239, 73, 110, 177, 235, [410]; NiemObr 61, 68, 150, 155, 166 [2 r.]; KlonŻal C3v; KochMRot A2v [3 r.], A4v, B, B3v; ArtKanc T19; BielRozm 24; PaprUp E2v; ActReg 31; GostGosp 6; Phil L2; GórnTroas 73; LatHar 725; KołakSzczęśl B3, B3v; WujNT k. Bbbbbb 4v, Luc 23/40, s. 440, Act 13/26, 1.Petr 2/17, Ap 14/7 (13); WysKaz 3 [2 r.], 4, 48; JanNKarGórn H [2 r.]; Wżdy ſię y bogow boyćie/ áby wam ſzcżęśćili KmitaSpit C5, Bv; PowodPr 76; SkarKaz 209b, 348b [2 r.], 551a; CzahTr L4; SkarKazSej 661b, 678b, 683a, 692a, 692b (12); KlonWor 25, 33, 69.

»bać się bojaźnią, strachem« (4): Proſſę cie mily panie [...]/ ijżebych ſie ciebie bál ſwiętą boiaznią vſtawicżnie. OpecŻyw 87v; Wielkiem ſtráchem przyſluſſe/ ábychmy ſie ćiebie bali boże iákobow RejPs 111v; BibRadz Ion 1/16; SkarKazSej 679b.

»bać się imienia (miana) twego (Pańskiego)« [szyk zmienny] (14): WróbŻołt 85/11; LubPs O6; A wznidzie wam ktorzy ſie boićie imieniá mego Słońce ſpráwiedliwośći Leop Mal 4/2, 2.Esdr 1/11, Ps 85/11; BibRadz 2.Esdr 1/11, Is 59/19; RejAp 98; RejPos 304; BudBib 2.Esdr 1/11, Ps 86/11; SkarŻyw 152; LatHar 167, 343.

»bać się Jehowy« [szyk zmienny] (7): Kto chodzi wpráwośći ſwey boiſię Iehowy/ á kto wywraca drogi iego/ gárdzi nim. BudBibProv 14/2, Ios 4/24 [25], 1.Reg 12/14, 24, Is 50/10, Mich 7/17, Mal 3/16.

»bać się (jako) ojca« (4): SeklKat D3v, N4v; MurzHist B2v; Nalepiey ten kurká ſtrzelił/ co ſię niebieſkiego Bał oycá y páná ſwego. KlonŻal C3v.

»bać się z serca, z (w) szczyrości serca« [szyk zmienny] (4): Bałem ſie z ſercá práwégo/ Záwżdy Páná Bógá ſwego KochMRot B; ArtKanc N13; WujNT Col 3/22, k. Bbbbbb 4v.

»synowską miłością się bać«: boby ludzie byli [...] onego [Boga] ſie práwą ſynowſką miłośćią bali: y wſzytko ku chwale iego cżynili CzechRozm 88v.

Szeregi: »bać się i chwalić« (4): iąl ſie wielmi bátz ij chwalitz milégo boga OpecŻyw 151 v; RejRozpr A4v; BibRadz Ps 90 [89] marg; NiemObr 150.s

»bać się i czcić«: boyćieſz ſię y cżćićie Páná á ſłuſzćie mu cáłym ſercem y prawdziwym SkarŻyw 504.

»miłować i (a) bać się: bać się i miłować« (4 : 3): a takᾳ my myloſc wlyey abich cyα doſkonalye mylowac mógł ij cyebye ſyα bac. BierRaj 16v; OpecŻyw C; SeklKat N4v; Leop Deut 6 arg; GórnDworz Gg4v; RejPos 3v; SkarKaz 209b.

»bać się a (i) wielbić« (2): záſtępowie/ báli ſie a wielbili boga OpecŻyw 43v; BielKron 81.

W przen (4): WróbŻołt Ps 85/11; Leop Ps 85/11; By iedno thákie ſerce w nich było/ áby ſie mnie bało RejPosRozpr b3v; BudBib Ps 86/11.
2. Być posłusznym, pokornym; słuchać, czcić, szanować, poważać, podziwiać kogo; liczyć się z kimś, mieć wzgląd na kogoś (104); ModrzBaz 56; Nie gornie o ſobie trzymay/ Bráćie/ ále ſię boy SkarJedn 185; WujNTRom 9/20.

bać się kogo, czego (101): BierEz Fv; OpecŻyw 183v; PatKaz III 122v; BielŻyw 151; LibLeg 11/60v; RejRozpr C3, K2v; Tak ſie go [Józefa] wſzytczy boią a thak mu folguią A przed ſię iako oycża wſzytczy go miłuią RejJóz G3v; Stądże przychodźi/ iż/ by też papyeż nyeſpráwyedliwe wyroki czynił/ mamy ſye ich bać. KromRozm I I3v; KromRozm III B3v, H6, P; LubPs N2v; GroicPorz pp2v; Leop Lev 19/30, Deut 18/22; A ták thych wáſzych Sárnickich/ tych Lizmáninow/ tych Státoryuſzow/ nádętych y głupich Grámmátykow/ y z wiárą głupią ich/ nikąſká ſye nieboiemy OrzList i2; BibRadz Deut 18/22; BielKron 5v, 31v, 76v; KwiatKsiąż B4v; OrzQuin O; Prot B3v [2 r.]; RejAp 121, 154v [2 r.]; RejPos 105, 319v, 320 [2 r.], 320v, 322 (7); BielSat N4v; KuczbKat 305 [2 r.]; RejZwierc 113v; BudBib Prov 13/13, I 284a marg, Bar 5/28; PaprPan Ee2; ModrzBaz 97v; Krolowie woyſki, y zbroynym ludem obtocżeni/ niezbroynych Mnichow bać ſię/ y pádáć do nog ich muſieli. SkarŻyw 511, 81, 87, 172, 226, 501 [3 r.] (13); WerKaz 302; Boią ſię dobrych y zli/ y máią ie w vczćiwośći. WujNT Xxxxx3v, Mar 6/20, Eph 5/33, Hebr 12/9; SarnStat 1237; KlonKr A4; SkarKaz 43a, 488a, 516a; GosłCast 18; y ſyn krolewſki/ bać ſię oycá y pedágogow muśi. SkarKazSej 692a, 680a, 688b, 692a [2 r.]; ZbylPrzyg B2. Cf Zwroty.

bać się z czego: Ma tedy vczący ſię młodzieńczyk [...] doświátcżonych mężow obráć/ ktorych by ſię on z cnoty bał KwiatKsiąż B4v.

bać się czym: przeto wſzytczy yą [Marię] czczily myloualy y oſoblyuą chączyą ſyą yey baly PatKaz III 122v.

Zwroty: »(jako) krola, cesarza się bać« [szyk zmienny] (11): OpecŻyw 131, 132; Nie od was nie żądamy inſzego/ tylko tho ábyſcie ſie nas bali iáko krolá y páná ſwego. HistAl D5v; OrzRozm Gv; ModrzBaz 20; SkarŻyw 151, 478; SkarKazSej 659b, 692a, 692b [2 r.].

»miłuiąc bać się«: Láſkáwość z ſurowośćią w kazániu ſwoim mieſzáć vmiał. y przetoż ſłuchácże miłuiąc/ bali ſię go/ y cżynili to co rádźił. SkarŻyw 544.

»prawa się bać« [szyk zmienny] (12): Diar 66; RejWiz 124v, Cc6v; OrzRozm Gv; Nie wiećie iż ktorzy práwá ſię nie boią/ Gdźiekolwiek ſą ná świećie/ wiele złego broią. Prot A4; BielSat D; RejZwierc 222; GórnDworz 74; BielRozm 23; SkarKazSej 659a, 704a [2 r.].

»bać się znamion niebieskich« [szyk zmienny] (6): Drog Pogáńſkich niechćieyćie ſie vcżyć: y známion niebieſkich niechćieyćie ſie bać Leop Ier 10/2, Ier 10 arg, 10/2; LeovPrzep bv, b2, b2v.

Szeregi: »(czcić), miłować i bać się; bać się i miłować« (3 : 2): PatKaz III 122v; KromRozm III P3v; Ale kiedy kto kogo z ſercá w vcżciwośći ma/ tedy y miłuie/ y boi śie go. KuczbKat 305, 305; ModrzBaz 20.
W przen (4): Alexander ſyn Philipow Dariuſowi ktory ſie krolem wſzego ſwiata nazywa. iegoż ſie gwiazdy niebieſkie boią BielŻyw 151; á wżdy ſie boimy tych wołow tłuſtych á tych mocarzow ſwiáthá tego RejPos 159v; Aleć nam wſzytko ten ſwowolny pan ciáło robi/ iż ſie nas nie boi. RejZwierc 113v; Niepráwie ieſzcże tám gruntowna ſpráwá/ Dobroć muſzona co ſie boi práwá. RejZwierc 222.
3. Z przeczeniem: nie podlegać czemuś lub działaniu czegoś; nie ulegać zniszczeniu, nie ginąć od czegoś (42). Nie znosić czegoś; ulegać zniszczeniu, ginąć pod działaniem czegoś [bez przeczenia (4)] (46):

bać się kogo, czego (29): [Osieł] Tarnia młodego rad pożiwa/ zimna ſie barzo boij/ przeto ſie też w zimnych ſtronach nie rodzi FalZioł IV 4b; Kliy iego dobri ieſt ku klijeniu, bo ſie wody nie boij FalZioł IV 35b; á ten kamień nie zgore ani ſie ognia bogi. FalZioł IV 50d, I 64b, 112b, 125b, 127c, IV 53a, V 59v; BielŻyw 107; plewo boi ſie ognia. WróbŻołt Q3v; RejKup Cv; Rozumyał zacny cżłowiek náukę/ kthora ſie nicżego nye boi GliczKsiąż H4, H4; RejWiz 64v; OrzList h; DRzewko pyęknie zyelone/ cáłe láto ſtoi/ Nadobnie zákwitáiąc/ wichru ſie wżdy boi. RejZwierz 127v; BielKron 371; RejPos 109v; RejZwierc 88; ModrzBaz 44v; SkarJedn 64; KochPs 22, 171; SkarŻyw 99, 409; Sławá z dowćipu ſámá wiecznie ſtoi/ Tá gwałtu niezna/ tá ſię lat nie boi. KochFr 39; GórnRozm C2; Smierći ſię winna máćicá áni chmiel nie boi [...] Bo ſię ſam z ſámego śiebie ná káżdy rok śieie KlonŻal C2v; Ieden ma bydź co ich [Flisow] doglądáć ma/ áby nigdy burtá ná źiemi nie leżáłá/ áni ſie lodu bałá. GostGosp 88; GórnTroas 8, 22; drzewo nád rzeką/ ktorego korzenie nigdy nie podeſchną/ ktore ſię vpalenia y wiátru nie boi/ á rodźić záwżdy może. SkarKaz 162b.

W przen (4): w godzinę śmierći/ ktora ſię iuſz nic nie boi/ cżym świát ten z ktorego zchodzim/ grozić może SkarJedn 295; Sławá ſye żadnéy ſtrzelby y czáſu nie boi. PudłFr 10; Zdobiąc Skronie liſtkámi Lauru źielonego/ Ktore ſię ſtrzał nieboią Grudniá śrzonowego. RybGęśli B3; Ná opoce Piotrá twego zbudowáne ieſt [Krolestwo Polskie]/ przy nim mocno ſtoi: wiátrow y wody bać ſię nie będźie SkarKazSej 683b.

Synonimy: 1. chronić się, dbać, doglądać, drżeć, frasować się, karać się, lękać się, nadziewać się, nawracać się, obawiać się, opatrzyć, schraniać się, smucić się, sromać się, strachać się, strzec się, strachować się, (nie) śmieć, trwożyć się, trzęść się, wątpić, wezdrgnąć, wiarować się, wstydać się, wstydzić się, wystrzec, wystrzegać się, wylękać się, wylęknąć się, wzdrygać się, zadrżeć, zatrząść się, zlęknąć się; a. nadziewać się, obawać się, wątpić; 2. czcić, dziwować się, folgować, miłować, oględać się.

Formacje pochodne: ubać się, zbać się; obawać się, przybawać się, przyobawać się; obawiać, obawiać się; obawić się; przyboiwać się; obojać się, ubojać się.

Cf BANIE SIĘ, BANY, BOJĄCY SIĘ

LZ