[zaloguj się]
[pdf]

KARAĆ SIĘ (111) vb impf

sie (75), się (34), si(ę) (2).

W inf ka- (11), kå- (8); ka- GliczKsiąż, BibRadz, BielKron, GórnDworz, RejPos, OrzJan, WujNT; kå- LubPs, SkarJedn, KochWr, PowodPr, CzahTr (2); ka- : kå- RejZwierc (3 : 1), SkarŻyw (1 : 1); drugie a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie). ◊ W imp -å- (20), -a- (4); -å- : -a- BielKron (1 : 1), RejPos (5 : 2), MycPrz (2 : 1). ◊ W pozostałych formach a pochylone.

Fleksja
inf karać się
indicativus
praes
sg pl
2 kårzesz się
3 kårze się kårzą się
praet
pl
3 subst kårały się
imperativus
sg pl
1 kårzmy się
2 kårz się kårzcie się
3 niechåj się kårze niech, niechåj się kårzą
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się kårali, bysmy się kårali
2 m m pers byście się kårali
3 m by się kåråł m pers by się kårali

inf karać się (22). ◊ praes 2 sg kårzesz się (2). ◊ 3 sg kårze się (11). ◊ 3 pl kårzą się (2). ◊ praet 3 pl subst kårały się (2). ◊ imp 2 sg kårz się (17). ◊ 3 sg niechåj się kårze (2). ◊ 1 pl kårzmy się (7). ◊ 2 pl kårzcie się (6). ◊ 3 pl niech, niechåj się kårzą (4). ◊ con 3 sg m by się kåråł (2). ◊ 1 pl m pers bychmy się kårali (5), bysmy się kårali (1) KarnNap. ◊ 2 pl m pers byście się kårali (1). ◊ 3 pl m pers by się kårali (21). ◊ part praes act kårząc się (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Wymierzać (sobie) karę (10):
a. W funkcji zwrotnej (3): Lepiey ſie ſamemu ſiebie karać niżli od innego BielŻyw 97.
Szereg: »sądzić się i (albo) karać się« (2): Byſmy ſie ſámi ſądzili/ álbo karáli/ niebyliſmy (od Bogá) ſądzeni/ álbo karáni. KarnNap Dv; LatHar 133.
b. W funkcji wzajemnej i pozornie wzajemnej (2):

karać się z kim (1): GliczKsiąż F6v cf »bić ani się karać«.

Szeregi: »bić ani się karać« (1): Cżytamy [...]/ iż dzyecyę było bárzo dobre/ ſtátecżne/ y ſpokoyne/ ták że go nye potrzebá było nigdy bić/ áni ſie ſnim káráć GliczKsiąż F6v.

»sądzić się, karać« (1): Swiecką tákże rzecżpoſpolitą poſtánowił im/ náucżáiąc iáko ſię ſądzić/ karáć/ y bronić/ nieprzyiaćiołom mieli. SkarŻyw 482.

c. W funkcji biernej: być karanym (5):
Zwroty: »[jakim] karanim się karać« (1): A tych duſze ktore w vcżynionym grzechu śmiertelnym ábo w ſamym pierworodnym ſchodzą/ záraz do piekłá idą/ wſzakże roznym karánim ſię karáć máią. SkarJedn 273.

»sądem karać się« (1): Grzechy ſię też roſkwitnęły one/ ktore ſię ſądem duchownym karáły SkarKazSej 700b.

α. Być przyczyną kary, mścić się (3): Ták ſię odſzcżepieńſtwo od ſtárſzego/ y wzgárdá Przełożonych karze SkarJedn 364.

karać się czym (2): Co teſz zá karánie Odſzcżepieńſtwá Pan Bog przepuſzcża/ iſz ſię niepoſłuſzeńſtwo niepoſłuſzeńſtwem karze. SkarJedn 363; SkarŻyw 261 marg.

2. Oskarżać się, kajać się, ganić swoje postępowanie (2): To ieſt pſalm pokutuiącego człowieká ktory vznawſſy złoſći ſwoie ſam ſie karze przed pánem ſwoiem powiedáiąc RejPs 57; RejJóz C6.
3. Nękać się, dręczyć się (2): Iedennaſna regula ſzwyątoſzczy yeſth: okraſſenye uewſzytkych cznotach przeto mouy Swyąty Byernad karz ſyą czo chczeſch mącz ſyą czo chczeſch PatKaz III 150.

karać się czym (1): A on wielce vrádowány dziękował/ á o on zapis bárzo prośił/ ieſzcże ſię karząc poſtem y modlitwámi. SkarŻyw 173.

4. Brać sobie za przestrogę, uczyć się na cudzych błędach, wystrzegać się czegoś; habere sibi documento Mącz; cavere a. sapere a. timere exemplo Cn (97): Stárzec áby ſie ſyn karał/ Sługam iego winy wkłádał: Rzkomo im o to bákáiąc/ Ták ſyná nápomináiąc BierEz R, Fv, Q4; BielŻyw 106; RejJóz F8v; RejZwierz 46; BielKron 394; Hinc exemplum in aliquem fieri, Skaráć kogo áby ſie ynſzi karáli. Mącz 110c, 412b; RejAp 155; RejPos 127v, 227, Ooo4v; SkarKaz 3b; Przecż niechay káżdy cżłowiek ze mnie przykład bierze/ A niechay ſię záś mądrze karze ták w tey mierze. CzahTr C3v; KlonWor 39.

karać się z kogo, z czego (5): A to czo czinil albo pokutował niema ſobie prziwlaſczac za doſſic vczinięnie dla onego iawnego grzechu/ ale zakaranie/ aby ſię vſnał aby też ſię drudzy ſniego karali SeklKat x3; RejPos 211v; RejZwierc 17. Cf »karać się z przygod«, »karać się z przypadkow«.

karać się przez kogo (1): A przetoż wſzyſcy iednákim głoſem proſiemy żeby ten chłop był ſkáran/ áby ſie ini przez niego karáli/ á tákowey śmiáłośći nie mieli. HistRzym 44v.

karać się kim, czym (74): LibLeg 10/93v; RejKupSekl a7; BielKom F5; RejZwierz 124v; BielKron 342v; Mącz I51a; GórnDworz Y8v; Vcżmyſz ſie też tego/ iáko ſie tu iedni wymawiáią wſiámi/ wołmi/ żonámi/ kthorzy ſą zábáwieni márnemi ſpráwámi ſwiáthá tego/ á dla niego nie dbáią nic o to ſwięte powołánie Páná ſwego/ ábychmy ſie imi karáli RejPos 160v; O nieſzcżęſne Ieruzalem á mizerny ſwiecie thych dziſieyſzych cżáſow náſzych/ przecż ſie nie karzeſz tym nędznym vpadkiem przodkow ſwoich? RejPos 197v, 56v, 120, 232v; Ale mądry tym ſie karze/ Gdy ſie ciągną prze zyſk łgarze. RejZwierc 232v, 23v, 60v, 77v, 241v, 253; BielSpr 26; SkarJedn 330; SkarŻyw 480, 493; A moglibyſmy ſie Połockiém karáć/ bo ten ieno prze złé opátrzenié zginął KochWr 36; OrzJan 70; WujNT 330; CzahTr E2; KlonWor 40. Cf Zwroty.

karać się w czym (1): koniecżnieby ſię tedy wſzyſcy ći záwſthydźić mieli y w ſwym wielkim niedbálſtwie kárać/ Iż oni mogąc temu dawno doſyć vcżynić/ á przedſię dáry Boże iakoby w źiemię zakopawſzy/ tak oto w ſwym wielkim niedbalſtwie zgnuśnieli/ y práwie ſtrętwieli/ a Panie Boże day żeby ſię kiedy przykładem naſzym obudźić y ocućić mogli BibRadz *5.

W charakterystycznych połączeniach: mądrze karać się; karać się głupstwem, grzechami, nieszczęściem, obietnicami, plagą (2), przypowieścią (2), szkodami (2), upadkiem, winą; karać się z licemiernika.

Zwroty: »karać się przestrogami [czyimi]« (2): RejAp 153; Kárzmyſz ſie tedy wſzyſcy tymi łáſkáwemi przeſtrogámi/ á tymi przypowieſciámi Páńſkiemi. RejPos 227v.

»karać się [czyją] przygodą (a. przegodą), z przygod [czyich]« [szyk zmienny] (34 : 1): RejŁas w. 48; RejRozpr K2; RejJóz H6v; RejKup Bv, 14v, bb3; LubPs N2v marg; RejWiz 158v marg, Dd3; RejZwierz 41v, 124v; BielKron 98, 251, 253v, 333v, 334v; RejPos 27, 74 [2 r.], 201, 237v, 316v; PRzeto ty to powieśći towárzyſze mili/ Dano wam ábyſcie cżtąc dobrey miſli byli/ Cudzemi przygodámi byſcie ſie karáli RejZwierc 239v, 17 [2 r.], [238], Aaa3v; MycPrz I C, II B[3]v, C3; WierKróc Bv; WerGośc 221; Cżego mądrze przeſtrzegay cżáſu ſpokoynego. Karząc ſię z przjgod znácżnjch Krześćiáńſkich Krolow CzahTr Gv, C4, E4v.

»przykładem [czyim, ktorym] karać się« [szyk zmienny] (7): RejPs 73v; Niech że ſye tym przykłádem karzą wſzyſcy ini Krolowie OrzRozm C2v; Záś obywátelom przyſtoi/ áby [...] poſtronnemi ſię przykłády karáli [ac externis exemplis moveantur] ModrzBaz 101; Bo gdy ſię tego iedná ważyłá/ wnet od Cżártá opętana byłá: y ták iey przykłádem/ drugie ſię karáły. SkarŻyw 107; ReszList 192; WujNT 448; PowodPr 84.

»karać się [czyim, jakim] przypadkiem, z [czyich] przypadkow« [szyk zmienny] (4 : 1): Iáko miod pcżołká z rozmáitych kwiatkow/ Nośi/ thák ſie thy karz s cudzych przypadkow. RejZwierc 214, 29v, 214, 239v; Karzćieſz ſię przypadkiem moim/ ábyśćie na dálſzy cżás ſpraw zbáwienia wáſzego nie odkłádáli WysKaz 47.

Szeregi: »obaczyć się a karać się« (1): A ták obácż ſie á kárz ſie rádſzey cudzemi przygodámi ty nieſzcżęſny Herodzye á ty złośćiwy Káimie/ to ieſt/ ty káżdy grzeſzny á złośćiwy cżłowiecże RejPos 27.

»karać się a przestrzegać się« (1): to powoli diſcipułum przyſzedſzy rozważał iáko to ſą rzecży zelżywe á ſproſne/ á pocżćiwemu nieprzyſtoyne/ áby ſie s tego karáli/ á ná potym ſie tego przeſtrzegáli. RejZwierc 17.

»karać się a upominać« (1): A ták pomierny gniew nie ieſtći gniew ále roſtropne karánie á nápominánie/ áby ſie potym oni tego ſtrzegli co im to należy/ á tym ſie karáli á vpomináli. RejZwierc 77v.

Synonimy: 2. oskarżać się, potępiać się, strofować się, trestać się, winić się; 3. dręczyć się; 4. hamować się, obaczać się, powścięgać się, przestrzegać się.

Formacje współrdzenne cf KARAĆ.

MM