Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: FRASOWAĆ

Następne hasło: FRASOWAN »

FRASOWAĆ SIĘ (285) vb impf

frasować się (284), fresować się (1); frasować się : fresować się RejPos (31 : 1; 316v).

sie (204), się (81).

f- (284), ph- (1); -s- (284), -ss- (1).

Oba a oraz o jasne; Tekst nie oznacza é.

Fleksja

indicativus
inf	frasować się
praes
	sg	pl
1	frasuję się	frasujemy się
2	frasujesz się	frasujecie się
3	frasuje się	frasują się

praet
	sg		pl
1	m	frasowałem się, -(e)m się frasowåł	m pers
2	m	-ś się frasowåł	m pers	-ście się frasowali
3	m	frasowåł się	m pers	frasowali się
	f	frasowała się	m an
	n	frasowało się	subst

fut
	sg
1	m	frasować się będę
3	m	będzie się frasowåł, będzie się frasować

imperativus
	sg	pl
1		frasujmy się
2	frasuj się	frasujcie się
3	niech, niechåj się frasuje	niech się frasują

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych się frasowåł, bym się frasowåł	m pers
2	m	byś się frasowåł	m pers	byście się frasowali
2	f	byś się frasowała	m an
3	m	by się frasowåł	m pers	by się frasowali
3	n		subst	by się frasowały

inf frasować się (67). ◊ praes 1 sg frasuję się (7). ◊ 2 sg frasujesz się (17). ◊ 3 sg frasuje się (48). ◊ 1 pl frasujemy się (2). ◊ 2 pl frasujecie się (3). ◊ 3 pl frasują się (11). ◊ praet 1 sg m frasowałem się, -(e)m się frasowåł (4). ◊ 2 sg m -ś się frasowåł (1). ◊ 3 sg m frasowåł się (29). f frasowała się (2). n frasowało się (1). ◊ 2 pl m pers -ście się frasowali (1). ◊ 3 pl m pers frasowali się (3). ◊ fut 1 sg m frasować się będę (1). ◊ 3 sg m będzie się frasowåł (3) Leop, RejZwierc, Strum, będzie się frasować (1) BudBib. ◊ imp 2 sg frasuj się (33). ◊ 3 sg niech, niechåj się frasuje (4). ◊ 1 pl frasujmy się (2). ◊ 2 pl frasujcie się (8). ◊ 3 pl niech się frasują (1). ◊ con 1 sg m bych się frasowåł (2) RejPs, RejFig, bym się frasowåł (1) LatHar. ◊ 2 sg m byś się frasowåł (4). f byś się frasowała (1). ◊ 3 sg m by się frasowåł (4). ◊ 2 pl m pers byście się frasowali (1). ◊ 3 pl m pers by się frasowali (2). subst by się frasowały (2). ◊ part praes act frasując się (19).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Smucić się, troskać się, martwić się; starać się o coś z troską (232)
2. Uskarżać się, żalić się, narzekać, obwiniać, spierać się; oburzać się, gniewać się (53)

1. Smucić się, troskać się, martwić się; starać się o coś z troską; frangi, dolere Mącz; ab animo perire, aestuare, affici cura, se afflictare, agitari, angi (curis), anxium a. sollicitum esse, confici curis, cruciari, distrahi, exedi, anxie ferre, exanimari, se macerare, macerari, pati sollicitudinem, perturbari de aliqua re, sollicito et anxio animo esse, stimulari, sustinere sollicitudinem, urgeri sollicitudine Cn (232): A ták niefráſuy ſie vpádła duſſo moiá/ á dobrze dufay pánu ſwemu RejPs 63v, 64, 65; RejJóz C7v, D2, I4, I4v, L5v; RejKup v8v; GliczKsiąż Cv; LubPs R5 [2 r.], Z5v; RejWiz 34v, 62, 71, 141v; Tedy oni [apostołowie] pocżęli ſie fráſowáć [coeperunt contristari] Leop Mar 14/19, Ps 38/7, 12, 76/5, Thren 1/20, Ps 3/15, Ioann 14/1; RejFig a8v, Bb2v; RejZwierz A5; Y bárzo ſię fráſował/ ále mu mowiłá żoná iego/ Syn moy vmárł/ bo go długo nie maſz. BibRadz Tob 10/3, I 8b marg, Tob 10/6, Iob 21/4, Ioann 14/1; BielKron 194; Frangi dolore, Fráſowáć ſie álbo przed bolieścią nie wiedzieć co czinić. Mącz 135c; OrzQuin D2v, X2v; RejAp 68; iż ſie ia przegrawáiąc fráſuię/ pochodzi to ſtąd/ iż mniemam áby ſie to działo/ moią nieumieięthnoſcią/ nie nieſzcżęſciem GórnDworz M4v, P2; Iako Prorok vpomina ſmutne mátki dzyatek tych/ áby ſie nie fráſowáły. RejPos 27v, 46, 126v, 217, 223v, 248v (11); GrzegŚm 27; HistLan Cv, F4; Fráſuie śie kto miedzy wámi? niechże śie modli. Ieſli dobrey ieſt myśli? niechże Pſálmy śpiewa. KuczbKat 405; Bo ſie będzye krewnik wnet wſzytko ſmiał á igrał/ flegmátik ſpał á drzemał/ kolerik ſie gniewał/ melánkolik ſie fráſował/ á wſzytko mu ſie niewcżás będzie zdáło. RejZwierc 6v, B2, 54v, 85v, 150v, 154 (17); PaprPan Ffv; KochOdpr Bv; SkarŻyw 98, 201, 243, 311; KochTr 9; Przeklęta zazdrość dźiwnie ſię fráſuie/ Kiedy v kogo co nád ludźi czuie. KochFr 15, 31, 102, 108; KochSz Bv; moię ſerce prozno ſye fráſuie KochPieś 19, 25, 26; Ia ſye nie vmiém fráſowáć/ [...] Bo w troſce człowiek zgrzybieie KochSob 58; KochPam 84; PudłFr 76; ArtKanc Q8v, Q9; PaprUp Cv; Sámá twarz y poſtáwá klopot okázuie: Latwie człowieká poznáć/ kiedy ſye fráſuie. ZawJeft 6; GórnTroas 44; WyprPl C [2 r.]; O Marto Marto/ fráſuieſz ſię i wielą rzecży troſkliwie ſię zábawiaſz [bibl. Luc 10/41] LatHar 51; WujNT 111 marg; KmitaSpit A4, C5v; SkarKaz 210a, 550b; GosłCast 35; PEwnieśćie ſie bezemnie/ bárzo fráſowáli/ Y o moim żywoćie/ dźiwnie rozważali. PaxLiz C3v, B3v, B4v, E3.

frasować się dla kogo, dla czego [= z powodu kogo, czego] (2): Tobith y żoná iego fráſuią ſię dla nierychłego przyśćia ſyná ſwego. BibRadz Tob 10 arg; Nie fráſuy ſię dla mnie/ bo twoy fraſunek boleśći mi ſerdecżneý przycżynia SkarŻyw 582.

frasować się około czego (4): żeby lepyey było ná rzemyęſlo dáć ſyná/ niż ná náuki. Około cżego mogliby ſie wżdam nyc nye fráſowáć GliczKsiąż G7; Marto/ Martho/ troſkliwaś á fráſuieſz ſie około wiele rzecży. Leop Luc 10/41; BibRadz Luc 10/41; WujNT Luc 10/41.

frasować się z czego (9): Fráſuie ſie y ná zyemi y ná nyebye Koſcioł Páńſki z vpadku iednego. RejPos 249 marg, 356v; HistLan C; RejZwierc 154v; ModrzBaz 77v; ZawJeft 29; KochFrag 47; przetoż go [Tymoteusza] w tym liśćie nápomina [Paweł]/ áby był ſercá wielkiego/ á nie fráſował ſię z vtrapienia iego WujNT 733. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

frasować się o kogo, o co (62): RejJóz C7v; RejPs 198; GliczKsiąż C2v; Milczże teraz miła ſioſtro/ boć ieſt brát twoy á niefráfuy ſię o to. BibRadz 2.Reg 13/20; A coż ſie thy maſz fráſowáć o powinowáthego ſwego/ gdy go Pan názywáć racży przyiacielem ſobie. RejPos 355v, 356v [2 r.]; RejZwierc B2, 56v, 74, 87, 150v (11); WujJudConf 91; A vyrzawſzy tłumy [Krystus] fraſował ſię onie [misertus est de eis]/ iż byli ſprácowáni y roſpłoſzeni iáko owce nie máiące páſtyrzá. BudNT Matth 9/36; CzechRozm 58v; SkarJedn 244; Oczko 33; SkarŻyw 91, 99, 130, 140, 193 (12); KochTr 21; NiemObr 14, 25, 26, 93; A winem/ co ſye ty fráſuieſz o nie/ Będźie zámaczał potómek twoy konie. KochPieś 6; ZawJeft 9; ActReg 15, 70, 128, 132; OrzJan 137; Apoſtoł zákázuie Teſſálonicenſom/ fráſowáć ſię o ſpiące. LatHar 331, 22; Ieſliż tedy y rzeczy namnieyſzey nie przemożecie/ cżemuż ſię o inne fráſuiećie [sollicili estis]? WujNT Luc 12/26, s. 243; WysKaz 37; SkarKaz 120a; SkarKazSej 663a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

frasować się czym (6): RejJóz P5; Potym vmyſł iego fráſuie ſię myſleniem w ſpániu BudBib Eccli 40/6; SkarŻyw 294; Oycze moy/ czymkolwiek ſye twé ſerce fráſuie/ Niech nábytéy roſkoſzy żalem nie vymuie ZawJeft 21. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

frasować się z kim (1): Nádſtárzałem ſie fráſuiąc s przećiwniki ſwemi LubPs B5.

frasować się o czym (2): RejPos 315v; Ieſli domu ſam pan nie zbuduie/ Prozno człowiek o nim ſye fráſuie KochPs 191.

frasować się w czym (4): RejJóz I6v; Ieſt ktory niemoże dla niedoſtháthku grzeſſyć: á w twym vpokoieniu będzie ſie fráſował Leop Eccli 20/23; Nic ſie nie fráſuycie ſynácżkowie moi mili/ w trudnoſciách wáſzych á w niedoſtátkoch wáſzych RejPos 162v, 292.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: o to (7), tym (2), przeto, z tego; iż (15), że (7), jesli(że) (5), gdyby, zaimek względny] (30): Pleban ſię fráſuie ze ſumnienie zartuie s ſtarych vſtaw. RejKup 12, v8v; y fráſował ſie [maestus erat] z tego żeśćie ſlyſſeli o nim żeby był niemocen Leop Philipp 2/26; RejZwierz 119; BielKron 126, 248v; nie ſie tym nie freſuy ieſli ſie kiedy vnieſieſz w mnimániu ſwoim RejPos 316v, 46, 46v, 51, 333v, 355; Strum L4v; BudNT Matth 9/36; mąſz Boży/ gdy nic niemiał coby mogł dáć/ fráſował ſię o to/ gdyby vbodzy nic niewziąwſzy/ odniść od niego mieli. SkarŻyw 498, 98, 140, 412; KochTr 21; NiemObr 90, 149; ActReg 15, 128, 131; A gdy was będą wodzić do bożnic/ y do vrzędow y zwierzchnośći/ nie fráſuyćież ſię [nolite solliciti esse] iáko y cobyśćie odpowiedźieć ábo mowić mieli WujNT Luc 12/11, Act 4/2, Philipp 2/26; WysKaz 10; SkarKaz 243a; Ieſt ſię o co fráſowáć/ y bać: iż ludzie młodźi/ nie świádomi/ nie ćwicżeni/ w R. P. rządy cżynią SkarKazSej 663a.

W przeciwstawieniach: »frasować się ... radość czuć, śmiać się, dobra myśl roście« (3): Widamy to/ że ći co śię boią blednieią/ a ći co śię ráduią rumiáni bywáią: oni śię fráſuią [illos turbari]/ á tym dobra myśl rośćie ModrzBaz 7; Ná Gwiazdárze. WY co to chcećie wiedźieć/ co ſye w niebie dźieie/ Kiedy ſye Bóg fráſuie/ y kiedy ſye śmieie PudłFr 36; któré [serce człowiecze] iáko radość/ y poćiechę ſwoię czuie/ ták z nieſczęśćia/ y z przygody fráſowáć ſie muśi. KochFrag 47.

W charakterystycznych połączeniach: frasuje się duch (2), serce (4); frasować się w duszy, we mnie (2), sam w sobie (3), w umyśle; frasować się ciężko, darmo, prozno (5), serdecznie, sprawnie.

Szeregi: »frasować się i (ani) bać się« [szyk 1 : 1] (2): zmocni ſię á bądz mężny/ nieboy ſię/ ani ſie fráſuy [ne timeas et ne paveas]. BudBib 1.Par 22/13; SkarKazSej 663a.

»nie frasować się a cieszyć się« (1): przywodził go [człowieka] kthemu áby ſie nie fráſował/ á cieſzył ſie nádzieią/ á Pánu Bogu wſzytko porucżał. RejZwierc 150v.

»frasować się i cirpieć« (1): A ſzkodá ſobie z iedney ſzkody dwu czynić/ y fráſowáć ſie y ćirpieć. RejZwierc 152.

»dręczyć się, frasować« (1): Thá [cnota] ciągnie áby ſie dręczył/ fráſował/ á iey záſię ſzukał y ná wſzem iej prziſługował. RejZwierc 150.

»frasować się a gryźć« (1): cżłowiek pod cżás zye czo brzydkiego niewiedzącz/ [...] potym dowiedziawſzy ſie co ziadł/ nietelko ſie fráſuie/ á ſam w ſobie gryzie/ ále y ćiáło iego zgodzi ſie więcz z vmyſłem/ iż zárázem by w kilká/ y dáley dni/ po onym obiedzie/ wrácáć/ ábo krztuśić ſie muśi GórnDworz Ff5v.

»lękać się, (a, ani) frasować się« [szyk 3 : 2] (5): nic ſie nie fráſuymy/ nic ſie nie lękaymy/ choćby też ná nas przyſzły nawiętſze nawáłnośći ſwiátá tego RejPos 50, 46v, 61v, 75, 115.

»narzekać, lamentować, frasować się« (1): ieden gdy widzi cżłowieká bogátego/ á w bogáctwie ſwym y w onym goſpodárſtwie ſwym rozſzyrzonego/ nárzeka/ lámentuie/ fráſuie ſie vſtáwicżnie/ cżemu ſie też ták nie dzyeie v niego RejPos 280.

»frasować się a (albo, i) płakać« [szyk 3 : 1] (4): Co ſie fráſuiećie álbo płácżećie [Quid turbamini et ploratis]/ nie vmárłá tá dziewecżká ále ſpi. Leop Mar 5/39 [idem] RejPos 255; SkarŻyw 304, 545.

»frasować i starać się« [szyk 2 : 1] (3): A odpowiedźiawſzy Iezus/ rzekł iey: Marto Marto/ ſtaraſz ſię y fráſuieſz około wiela rzecży [sollicita es et turbaris circa multa]. BibRadz Luc 10/41; SkarŻyw 244; NiemObr 14.

»troskać się i frasować« (1): A odpowiedáiąc rzekł iey: Martho/ Martho/ troſzczeſz ſię/ y fráſuieſz około wiela WujNT Luc 10/41.

»(za)smuċić się (a. smęcić się), a (albo, ani) frasować się« [szyk 3 : 1] (4): m[a]ł[ż]onkowye ci ktorzy nyepłodem od Bogá ſkaráni ſą/ choć ſye wyelce fráſowáli á ſmućili/ przedſię záś gdy ye pan Bog pocyeſſył/ myeli weſela á radosći nyemáło. GliczKsiąż C4v; BielKron 209v; RejZwierc 154v; on [Solon] wſzytkie ludźi w iedney Rzecżypoſpolitey mieſzkáiące/ przyzwycżáiał do tego/ áby ſię wſzytcy z dobrego powodzenia ſąśiádá ſwego weſelili á ze złego ſmęćili y fráſowáli [malis autem angi et laborare]. ModrzBaz 77v.

»nie żałować ani się frasować« (1): V wszytkich dobrych bacznych raczysz mieć nomen bonum y Daninę od Rptey pochwalaią Woiewody namniei, nie załuią ani się oń frasuią ActReg 70.

2. Uskarżać się, żalić się, narzekać, obwiniać, spierać się; oburzać się, gniewać się; fremere, irasci Vulg; accusare, causari, conqueri aliquid, deplorare aliquid apud aliquem, expostulare, incusare aliquem, queri aliquid, queritare, subaccusare Cn (53): nie zwykł ſye on [Bog] wiecznie fráſowáć/ Ani do końca ſwoiéy ſrogośći chowáć [non in perpetuum irascetur neque in aeternum comminabitur. Ps 102/9; Nie ná wieki ſie gniewáć będźie/ áni wiecznie groźić będźie. WujBib] KochPs 153; Tedy z gniewem goſpodarz on pobieżał do klaſztoru/ onę ſwoię żáłość ſtárſzemu opowiedzieć. Y przyſzedwſzy/ pocżął pierwey ná wſzytki mnichy narzekáć [...] Aſz gdy go ſtárſzy ſpyta: co ſię ſtało/ cżemu ſię fráſuieſz? SkarŻyw 183, 354; KochAp 12 [3 r.].

frasować się na kogo, na co [w tym: na kogo, na co o co (6), zdaniem dopełnieniowym (15)] (39): GórnDworz Pv, Q4; ſą niektorzy/ iż nie thylko ná przygody/ ále y ná krotkość żywotow ſwych ſie fráſuią/ będąc ſobie ſámi krzywi. RejZwierc B2v [idem] 155v; CzechRozm 52v; KochPs 162; SkarŻyw 571; CzechEp 109, 164, 172, 180, 191 (21); StryjKron 482; Też ſię o to ná nas fráſuią [przeciwnicy]/ kiedy my to wyznawamy/ iż Chriſtus pan wſzytko z miłośći oycowſkiey ma NiemObr 107, 108, 140, 156, 178; KochEpit A2; KochFr 19; PudłFr 17; CiekPotr 90; á ſtłukſzy álábáſtr wylałá [olejek] ná głowę iego. Y byli niektorzy co ſię gniewáli ſámi w ſobie/ á mowili: [...] Y fráſowáli ſię ná nię [Et fremebant in eam; i gniewáli ſię ná nię. WujBib] WujNT Mar 14/5.

frasować się o co (8): Krol zálać y zágáśić kazał [znicz]/ o co ſię oni [poganie] z wielkim nárzekánim fráſowáli przeklináiąc Polakow/ y Litwę Chrześćiánow StryjKron 542; CzechEp 226, 245, 338, 407; NiemObr 107, 108, 166.

frasować się przed kim (1): każdy to rad gáni. Y twoyći ſię małżonek przedemną fráſował/ Czártći/ práwi/ tę moię żonę opánował ZbylPrzyg A3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: o to (2); iż(e) (7), że (4), gdy (1), jakoby (1), kiedy (1)] (14): kiedy ſie ieden z náſzych fráſował ná roſtrucharzá/ że zbythnie drogo żołnierzewi zácenił koniá GórnDworz Q4, Pv; Fráſuiec ſię I. M. ná mię/ iż ia o wćieleniu wiedzieć nic niechcę CzechEp 234, 109, 172, 191, [382]; [Witołd] Fráſſował ſię też ná Krolá Iágełá/ iż ná iego zaſługi/ y godność niedbał/ á w ſłowie mu ſię niecżyſćił/ ktorym mu obiecował ſpuśćić Wielkie Xięſtwo Litewſkie y Wilno StryjKron 482; Też ſię o to ná nas fráſuią/ kiedy my to wyznawamy/ iż Chriſtus pan wſzytko z miłośći oycowſkiey ma. NiemObr 107, 108, 140, 155; KochFr 19; SkarKaz 487a.

Szeregi: »(ani) gniewać się ani (i) frasować« [szyk 5 : 1] (6): BielRozm 25; proſzę áby zá łáſką/ cżyiąſzkolwiek/ I. M. X. K. ná mię ſię bez zdrowe^go rozſądku áni fráſował áni gniewał CzechEp 260, 164, 219, 338; NiemObr 95.

»frasować się i przeklinać« (2): á gdy zgłodnieie będzie ſię fráſowáć/ y przeklináć będzie krolá ſwego [et irascetur et maledicet regi suo; będźie ſie gniewał/ y będźie przeklinał króla ſwego WujBib]. BudBib Is 8/21.

»żałować się i frasować« (1): ZAłował ſię człowiek y fráſował/ iż nigdy tego Bogá co go ſtworzył/ y ktory mu dobrze cżyni/ widźieć nie mógł. SkarKaz 487a.

Synonimy: 1. cierpieć, dręczyć się, lękać się, smęcić się, smucić się, starać się, troskać się; 2. gniewać się, uskarżać się, żałować się.

Formacje współrdzenne: nafrasować się, pofrasować się, sfrasować się, ufrasować się, zafrasować się; frasowywać się.

Cf FRASOWAĆ SIĘ, FRASUJĄC SIĘ