[zaloguj się]
[pdf]

CIERPIEĆ (1851) vb impf

cierpieć (1327), cirpieć (521), cierzpieć (3); cierpieć BierEz (14), PatKaz II (4), PatKaz III (7), MetrKor (2), March2, MiechGlab (3), RejPs (11), MurzHist (10), MurzNT (9), DiarDop (9), GroicPorz (8), SeklPieś, KrowObr (27), Leop (40), OrzList (3), UstPraw (8), OrzRozm (4), GrzegRóżn (4), KochSat, KochZg, KwiatKsiąż, OrzQuin (2), SienLek (14), LeovPrzep (2), KuczbKat (18), BielSpr (2), KochMon (2), BudBib (15), CzechRozm (65), KarnNap (6), KochOdpr, Oczko (6), Calag (5), KochPs (12), KochTr, MWilkHist (2), StryjKron (2), CzechEp (54), CzechEpPOrz, KochFr, KochPhaen, KochWz, ReszPrz (7), ReszHoz (3), ReszList (5), WerGośc (3), WiszTr, BielSen (2), BielSjem, KochPam (2), KochPieś (5), GórnRozm (10), KmitaPsal, KochWr (2), PaprUp (7), ZawJeft (4), ActReg (6), Calep (3), GostGosp (2), GórnTroas (7), GrabowSet (13), KochAp, KochFrag (3), OrzJan (9), WyprPl, KołakSzczęśl (2), WysKaz (4), JanNKar (2), SarnStat (25), SiebRozmyśl (13), KlonKr, PowodPr (11), SkarKaz (35), CiekPotr (5), CzahTr (2), GosłCast (5), SkarKazSej (17), KlonFlis, KlonWor (13), SzarzRyt; cirpieć BierRaj, OpecŻyw (104), OpecŻywPrzedm (2), ForCnR, Murm (2), HistJóz (5), BartBydg (2), BielŻywGlab, BierRozm (5), KłosAlg, ComCrac (4), RejRozpr (2), RejJóz (14), HistAl (10), KromRozm III (5), BielKom (7), RejWiz (21), KochZuz, RejZwierz (6), Prot (4), SarnUzn (5), RejAp (14), GórnDworz (13), RejPos (48), RejPosWiecz2 (3), RejPosWiecz3, BielSat, HistLan, RejZwierc (26), RejPosWstaw (2), HistHel, MycPrz (3), PaprPan (8), KochSz, Phil (2), PudłDydo (3); cierpieć : cirpieć ZapWar (3 : 6), PowUrb (1 :1), TarDuch (6 : 4), FalZioł (39 : 10), BielŻyw (3 : 14), GlabGad (2 : 8), WróbŻołt (2 : 19), LibMal (2 : 2), SeklWyzn (2 : 2), SeklKat (1 : 2), RejKup (7 : 2), KromRozm I (3 : 6), KromRozm II (1 : 2), Diar (11 : 4), GliczKsiąż (3 : 6), LubPs (1 : 35), BibRadz (34 : 5), BielKron (39 : 36), Mącz (80 : 1), HistRzym (22 : 5), BiałKat (12 : 4), GrzegŚm (1 : 5), WujJud (18 : 1), WujJudConf (9 : 2), BudNT (11 : 1), ModrzBaz (29 : 3), NiemObr (9 : 1), ArtKanc (40 : 1), LatHar (23 : 2), WujNT (144 : 1); cierpieć : cierzpieć LibLeg (4 : 1), SkarJedn (16 : 1), SkarŻyw (133 : 1).

cierp- (111), ciérp- (104 + 1 kust) [rozkład niezależny od form]; cierp- MurzHist (10), MurzNT (9); ciérp- KochZg, OrzQuin (2), KochTr, KochFr, KochPhaen, KochWz, KochPam (2), KochPieś (5), KochWr (2), GórnTroas (7), KochAp, KochFrag (3), OrzJan (9), WyprPl, JanNKar (2), SarnStat (25), GosłCast (5); cierp- : ciérp- Mącz (75 : 5), BiałKat (9: 3), Oczko (1 : 5), KochPs (4 : 8 + 1 kust), ZawJeft (1 : 3), SiebRozmyśl (2:11).

W formach inf, fut i imp: -eć (108), -éć (8); -éć KochZg, OrzQuin (2), KochPs (2); -eć: -éć (4 : 1), BiałKat (1 : 1), Oczko (1 : 1).

Fleksja
inf cierpieć, cirpić, cierpi(e)ci
indicativus
praes
sg pl
1 cierpię cierpimy, cierpiemy, cierpiem, cierpim
2 cierpisz cierpicie
3 cierpi cierpią
praet
sg pl
1 m -m cierpiåł, cierpiåłem m pers -smy cierpieli, -chmy cierpieli, cierpieliśmy, my cierpieli
f -m cierpiała, cierpiałam m an
2 m -ś cierpiåł, cierpiåłeś m pers -ście cierpieli
f -ś cierpiała m an
n -ś cierpiało subst
3 m cierpiåł, cierpiåł jest m pers cierpieli
f cierpiała m an
n cierpiało subst cierpiały
fut
sg pl
1 m będę cierpfåł, cierpieć będę, będę cierpiåł m pers cierpieć będziemy, będziem cierpieć
f cierpieć będę m an
2 m będziesz cierpiåł, cirpieć będziesz m pers będziecie cierpieć, cirpieć będziecie
f będziesz cirpiała m an
3 m będzie cierpiåł, cierpieć będzie, będzie cierpieć m pers będą cierpieć, cierpieć będą
f będzie cierpieć, cirpieć będzie m an
n będzie cierpiało subst będą cierpieć
imperativus
sg pl
1 niechaj cierpię, niechać będę cirpieć cierṕmy
2 cierṕ, cierpże cir(p)cie
3 niechaj cierpi, niech będzie cierpiåł niech cierpią
conditionalis
sg pl
1 m bych cierpiåł, cierpiåłbych m pers bysmy cierpieli, by my cierpieli
2 m byś cierpiåł m pers byście cierpieli
3 m by cierpiåł, cierpiåłby m pers by cierpieli, cierpieliby
f by cierpiała, cierpiałaby m an
n by cierpiało subst by cierpiały
con praet
sg pl
1 m m pers bychmy byli cierpieli
3 m by był cierpiåł, by cierpiåł był m pers by byli cirpieli, cierpieliby byli
n by było cirpiało subst
impersonalis
con by cierpiåno
participia
part praes act cierpiąc, cirpiąć

inf cierpieć (530) [w tym: cirpić (1) RejJóz], cierpi(e)ci (1); -ć : -ci ArtKanc (4 : 1). ◊ praes 1 sg cierpię (78) [w tym: -e (2)]. ◊ 2 sg cierpisz (22). ◊ 3 sg cierpi (262). ◊ 1 pl cierpimy (29), cierpiemy (20), cierpiem (7), cierpim (2); -imy HistJóz, WróbŻołt, LibLeg, Leop (2), BielKron (3), RejPos (2), BielSat, KuczbKat (2), BielSen, GórnTroas, KochFrag, WujNT (5); -emy RejWiz, WujJudConf, BudBib, CzechRozm (2), KochTr, KochWz, ArtKanc (2), PaprUp (2), ActReg, WyprPl; -em MurzNT, SkarŻyw (3); -im SkarKaz; -imy : -emy OpecŻyw (1 : 1), DiarDop (1 : 1), BibRadz (2 : 2), CzechEp (1 : 2), PowodPr (1 : 1); -imy : -em BiałKat (1 : 1), KochPs (1 : 1); -em : -im SkarKazSej (1 : 1); ~ -emy (2) OpecŻyw, KochTr, -emy (2) KochWz, WyprPl, -(e)my (16); -em (3), -(e)m (4). ◊ 2 pl cierpicie (15). ◊ 3 pl cierpią (164) [w tym: -å (1), OpecŻyw]. ◊ praet 1 sg m -m cierpiåł, cierpiåłem (17); -em (2), -(e)m (5). f -m cierpiała, cierpiałam (6). ◊ 2 sg m -ś cierpiåł, cierpiåłeś (33). f -ś cierpiała (4). n -ś cierpiało (1). ◊ 3 sg m cierpiåł (226), cierpiåł jest (4); cierpiåł : cierpiåł jest Leop (4 : 1), RejPos (1 : 1), BiałKat (7 : 1), ArtKanc (13 : 1). f cierpiała (25). n cierpiało (9). ◊ 1 pl m pers -smy cierpieli (4) Leop (2), Mącz, CzechEp, -chmy cierpieli (3) RejPs, RejPos (2), cierpieliśmy (1) Diar, my cierpieli (1) BibRadz. ◊ 2 pl m pers -ście cierpieli (3). ◊ 3 pl m pers cierpieli (78). subst cierpiały (4). ◊ fut 1 sg m będę cierpfåł (5), cierpieć będę (4); będę cierpiåł KromRozm II, Mącz, SkarŻyw; cierpieć będę SkarKaz; będę cierpiåł : cierpieć będę BibRadz (1 : 1), WujNT (1 : 2). f cierpieć będę (2). ◊ 2 sg m będziesz cierpiåł (5), cirpieć będziesz (1); będziesz cirpiåł : cirpieć będziesz OpecŻyw (1 : 1). f będziesz cirpiała (1). ◊ 3 sg m będzie cierpiåł (7), cierpieć będzie (4) LubPs (2), OrzQuin, LeovPrzep, będzie cierpieć (1); będzie cierpiåł WróbŻołt, MurzNT, Leop, RejZwierc, BudBib, WujNT; będzie cierpiåł: będzie cierpieć BibRadz (1 : 1). f będzie cierpieć (1) NiemObr, cirpieć będzie (1) BielKron. n będzie cierpiało (1). ◊ 1 pl m pers cierpieć będziemy (4) DiarDop, KuczbKat, BudBib, WujNT, będziem cierpieć (1) BielKron. ◊ 2 pl m pers będziecie cierpieć (2), cirpieć będziecie (1); będziecie cierpieć ArtKanc; będziecie cirpieć : cirpieć będziecie HistAl (1 : 1). ◊ 3 pl m pers będą cierpieć (9), cierpieć będą (6); będą cierpieć WróbŻołt (2), RejPos (2) ArtKanc, WujNT; cierpieć będą OpecŻyw, RejAp, KuczbKat, GrabowSet; będą cierpieć : cierpieć będą Leop (1 : 1), RejZwierc (2 : 1). subst będą cierpieć (1). ◊ imp 1 sg niechaj cierpię (1) ActReg, niechać będę cirpieć (1) OpecŻyw. ◊ 2 sg cierṕ (17), cierpże (3); -ṕ (7) -(p) (10); -p- (2) RejZwierz, CiekPotr, -ṕ- (1) LubPs. ◊ 3 sg niechaj cierpi (5) RejRozpr, Leop, Mącz, SkarŻyw, WujNT, niech będzie cierpiåł (1) LibLeg. ◊ 1 pl cierṕmy (3); -ṕ- (2), -(p)- (1). ◊ 2 pl cir(p)cie (2). ◊ 3 pl niech cierpią (1). ◊ con 1 sg m bych cierpiåł, cierpiåłbych (7) BierEz, OpecŻyw, BierRozm, RejJóz, MurzHist, HistRzym, KochWr, bym cierpiåł (4) Leop, BiałKat, CzechRozm, LatHar. ◊ 2 sg m byś cierpiåł (5). ◊ 3 sg m by cierpiåł, cierpiåłby (56). f by cierpiała, cierpiałaby (13). n by cierpiało (7). ◊ 1 pl m pers bysmy cierpieli (6), by my cierpieli (1) WujJud. ◊ 2 pl m pers byście cierpieli (8). ◊ 3 pl m pers by cierpieli, cierpieliby (24). subst by cierpiały (3). ◊ con praet 3 sg m by był cierpiåł (1) WujNT, by cierpiåł był (1) CzechRozm. n by było cirpiało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy byli cierpieli (1). ◊ 3 pl m pers by byli cirpieli (1) PaprPan, cierpieliby byli (1) KromRozm II. ◊ impers con by cierpiåno (2). ◊ part praes act cierpiąc (68), cirpiąć (1) HistAl.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Doznawać, przeżywać dolegliwości fizyczne i psychiczne; odczuwać ból; zostać umęczonym; pati, sustinere Mącz, Calag, Cn; perpeti Mącz, Calep; ferre, perferre, sufferre Mącz, Cn; capere miseriam, conflictari (iniqua valetudine), laborare, luere (supplicium) Mącz (1545): PowUrb +4; Skromnie ćierp/ cżego minąć nie możeſz. BierEz Lv, K2; OpecŻyw 26, 52, [79], [80]v, 81 (16); PatKaz III 130v, 141, 151v; Y cirpiałem kthoby weſpołek był zaſmuczon TarDuch A7; FalZioł V 17a; BielŻyw 37, 48; WróbŻołt E5v, O7v; Ale nam chudym proſtakom Zewſſąd ćirpieć nieborakom RejRozpr D4; Znas káżdy gdzie ſwoy wrzod czuie Záwżdy mu więcey folguie Choć drugiego bárziey boli Niechay ćirpi po niewoli. RejRozpr D3v; RejJóz N3v; SeklKat 03; RejKup d6v, n3, Z, cc7, ee4v; HistAl K2; KromRozm I O2v; Cierṕ coś zasłużył MurzHist N4v, N4; MurzNT Luc 9/22; LibMal 1554/190v; Diar 65, 106; za temi kondycyjami, ktore sami podamy, cierpieć będziemy DiarDop 105, 104; GliczKsiąż O7v; KrowObr 114v; RejWiz 21v marg, 46, 159, Cc5; Leop 4.Esdr 8/8, Sap 18/11, Act 17/3, 1.Thess 2/2, Hebr 2/21 (8); RejZwierz 25, 139; BibRadz I 276b marg, Luc 22/15, 24/46, Rom 8/17, 1.Cor 4/12 (9); nie winny przy winnym ćierpieć muśi BielKron 203, 3v, 17v, 90, 144v, 154v, 155, 158; GrzegRóżn L4; KwiatKsiąż C4; Dolorem subire. Cierpieć. Mącz 105d, 121c, 123d [2 r.], 199d, 228c, 284a (11); SienLek 77v; RejAp 18v; GórnDworz C5v; HistRzym 54, 125v, 128 [2 r.]; RejPos 67v, 105v marg, 108v, 130, 293, 313v; RejPosWiecz2 94; BiałKat 91, 253v, 276, 296v; záś wćiáłá przyoblecżeni będą/ áby w ćielech ćierpieli GrzegŚm 15; Ná świećie ćierpieć/ w niebie roſkoſzy vżywáć będziemy. KuczbKat 390 marg, 225, 415, 435 marg [2 r.]; RejZwierc 48 marg, 140, Bbbv; WujJud 42, 45, 93, 93v [2 r.], 137v, 138; WujJudConf 23v, 69v; RejPosWstaw [213]v; BudBib Sap 18/11; MycPrz I C3v; BudNT Matth 17/14, Act 3/18, 2.Cor 11/20, Hebr 9/25, Iac 5/13; Gdyż w ćiele żyć: w ćiele chodzić: w ćiele oblicże cżyie widzieć/ ábo ćierpieć CzechRozm 39, Av, 39 [2 r.], 55 [2 r.], 229v, 231 (11); Grekowie takie namiętnośći zową Pathe, to ieſt ćierpienia: Bo ćierpią ſmysły iákoby od tych namiętnośći zbite ModrzBaz 18, 144v; SkarJedn 134, 170, 306, 322; Gedltig tragen. Nieść s pokorą/ et Cierpieć. Sustinere. Pati. Calag 218a; Męcżeńſtwo Piotrá S. [...] Cierpiáł o koło roku P. 234. zá Máximianá. SkarŻyw 40, 62, 73, 75, 89, 127 (23); CzechEp 19, 49, 62, 75 [2 r.], 184 (14); CzechEpPOrz *; KochFr 102; ReszList 149; BielSen 14; KochPieś 26; ArtKanc A10, D12v, D19, Kv, L8, L12v, O3v; ActReg 50, 162; Calep 788a; GórnTroas 32, 66; GrabowSet A4v; OrzJan 38; LatHar 268 [2 r.], 269, 270, 292, 592, 671, 716; WujNT przedm 36 marg, s. 16, 114, 121, Mar 8/31 (40); WysKaz 28, 39; SiebRozmyśl Hv, H2; PowodPr 25 marg; SkarKaz 159a, 551b, 552b [2 r.], 610a; CiekPotr 65; GosłCast 36; Członek w ćiele o drugi członek ſtáránie ma: y co ieden ćierpi/ wſzytki z nim ćierpią. SkarKazSej 698b, 667b, 702a.

cierpieć czego (9): Abowiem z takiej żałości przychodzi i do tego, że się i słowy na nas utargiwają, [...] czego jako ciężko cierpieć, zwłaszcza niewinnemu, WKM NMP łacno obaczyć możesz. DiarDop 108, 105; Res adversas immoderate ferre, Przećiwić ſie fortunie/ nie skrómnie cierpieć złey przigody. Mącz 228c; HistRzym 128; ModrzBaz 14; NiemObr 92; PaprUp Fv; SarnStat 588, 631.

cierpieć co (944): obi myli panye polozil nawaga gr[z]echi naſſe. [...] a maka ktorą cyrpyal zanas nyewynni ſin twoy ſdrugiey ſtroni BierRaj 23; BierEz D3, Hv, Lv, M2v, R4v; gdy ié na wieki do piekla ſkáże/ [...] ſcżarty lichote cirpietz będą. OpecŻyw 191, 16, 18, 22v, [27]v, 32v (33); OpecŻywPrzedm C3v; ForCnR Dv; PatKaz III 97, 105, 143, 154; Alsiosus dicitur qui algore et frigore infestatur. Eyner den leichlich freuſt. Ktory źymno y gorąco ćyrpy Murm 76; HistJóz C2v, E4; BartBydg 7b; TarDuch B [2 r.], B4v [2 r.], B5, C2v; vmrzeć muſi/ á nie vmrzeli, tedy onę nagłą odmiennoſć, z wielką cięſzkoſcią cierpi FalZioł V 31; Męża dobrego ieſt znak vmieć cirpieć nie wcżeſnosć. BielŻyw 88, 56, 106, 109, 153; MiechGlab 63; BierRozm 17, 19; KłosAlg A3; Pamietay miły panie na poſmiech y na ſromotę [...], ktorą cirpiałem na oblicżu moim od rozmaitego pogańſtwa. WróbŻołt 88/51, 4/2, 16/4, M7v, 37/18, Y4v (10); LibLeg 7/103, 10/150; RejPs 66v [2 r.], 101, 142v, 211; Muſi wſzytko po niewoli Każdy cirpić kiedy boli RejJóz E3, C6, Gv, I3v, I6v, M5; RejKup g4v, p2v, t8v; HistAl E7v, K5v; KromRozm I O3v, O4v; MurzHist E4v, G4v, P4v; KromRozm II d3; KromRozm III P4v; Diar 29, 45, 74; milcz a cierp wszytko DiarDop 99, 105; drugie co przy mężu kłuſzą/ Złe y dobre przy nim ćirpyeć muſzą BielKom G5, F; LubPs A5, C3v, L3 marg, Rv, T3v marg (10); GroicPorz h4; Lepiey żonę mieć/ á niſſli zápalenie ćierpieć. KrowObr 233 [idem 233v, WujJud 210v, WujJudConf 210], 3v, 49v, 63v, 187, 233v; RejWiz 58, 69v, 159, 159v [2 r.], Cc5v; Leop Lev 24/20, 1.Reg 18/4, 19, Ier 15/15, 50/33, 3.Mach 7/6, 1.Cor 15/30; KochZuz A5; RejZwierz 76v; We dniem ćierpiał vpalenie ſłoneczne/ á w nocy mroz BibRadz Gen 31/40, 3.Reg 2/26, I 276a marg, 306b marg, Tob 3/7, Eccli 51/5 (11); OrzRozm H3v; BielKron 17, 63, 160v, 228, 231 (10); KochSat A2v; Refrumentaria laborare, Niedoſtátek ćierpieć na źićie. Mącz 180d; Vapulare sermonibus, Omawian być/ cierpieć omówki. Mącz 475c, 119b, 130c, 221c, 284b, 302b (14); SarnUzn C3, D7v; LeovPrzep av; RejAp 21, 135; Lepieieś tho w.m. pokazał/ iáko wiele złego młodzi ludzie w miłośći ćirpią GórnDworz L18, C6, I2v, Ccv, Ii6v, Kk6; pływáiąc po morzu/ ćierpiałem potop HistRzym 26v, 5v, 15v, 19, 35v, 106v (11); Pan [...] okázáć racżył [...] ránę twoię y cżłonek twoy/ ná ktorym ią ćirpiſz á nośiſz RejPos 326v, 7, 10, 11, 19, 32v [2 r.] (20); BiałKat 26, 28v, 91 [2 r.], 91v, 151, 176, 253v; BielSat G; GrzegŚm 41, 50; KuczbKat 60, 220, 435, 436; Coż zazdrośćiwi s ſwych ſpraw zá zyſk máią/ Nienawiść ćirpią á nie nie wygráią. RejZwierc 224, 39, 114, 255v; WujJud 137v, 210v [4 r.], Nn5v; WujJudConf 67, 137v, 210 [2 r.]; BudBib 3. Reg 2/26 [2 r.], Ier 15/15, 4.Esdr 6/59, Sap 18/19, 2.Mach 14/42; BudNT Hebr 5/8; ábyſmy też y my [...] ſkromnie wſzytko przykłádem Chriſtuſowym cierpieli CzechRozm 233v, 39 marg, 68v, 112v, 227v, 228 [4 r.] (26); PaprPan A3v, Y4v [2 r.], Ggv, Gg4v, [Hh5]v; KarnNap E2v, G2; ModrzBaz 3, 6v, 34v, 58v, 80, 81v, 122; SkarJedn 69; Oczko 30; KochPs 66 [3 r.], 189, 195, 206; SkarŻyw 21, 36 [3 r.], 62, 63 [2 r.], 71 (50); KochTr 14; MWilkHist K2; Kto morduie á kto mord ćierpi. CzechEp 25 marg, 21, 24 [3 r.], 25, 26, 27 (14); NiemObr 4, 11; KochPhaen 22; KochWz 141; ReszPrz 25, 45; BielSen 14; Vbóſtwo/ hánbá wielka/ każe człowiekowi Czynić/ y ćierpieć wſzyſtko KochPieś 2, 24; ArtKanc B15v, D9, D13v, E4, F10v (10); GórnRozm Kv; PaprUp G4v; ZawJeft 5, 9 [2 r.], 39; ActReg 30, 162; GórnTroas 66; GrabowSet A4v, H2, O4, T2; KochFrag 25, 53, 54; y którzy ſą gotowi z wáſzą kró: M. złé y dobré ćiérpieć. OrzJan 78; WyprPl C; LatHar +3, 258, 280, 296, 299 (15); Obácz [...] iákiego kátá ná ſumnieniu ćierpią/ y do iákiey roſpáczy częſtokroć przychodzą ći/ ktorzy niewinną krew przelewáią. WujNT 120, 83 marg, 121, Luc 24/26, Act 9/16, s. 546 (27); JanNKar G2v; SarnStat 301, 601, 738, 851, 1151; SiebRozmyśl A3 [2 r.], B3v, Cv, C3, D4, Ev, I4; KlonKr C3; PowodPr 37, 43, 65 [2 r.]; SkarKaz 6b, 38a, b, 122b, 161a (15); CiekPotr 89; CzahTr A3, F2; Widźieli iż ręká ná obronę głowy rádá ránę y vćięćie ćierpi: áby wſzytko ćiáło nie vmieráło. SkarKazSej 669b, 664b, 681a, 693a, 698b, 700b; KlonFlis B2; Iedźie nocą bez śiodłá/ ćierpi dżdże y wiátry KlonWor 19, 48, 76, 77; PudłDydo B3, B4v; Ale kto ieſt ſzczęśliwy/ [...] woynę ćierpiąc długą y ſurową? SzarzRyt B2v. Cf Zwroty.

cierpieć czego (po przeczeniach) [w tym: w połączeniu z „nie chcieć” (4), „nie moc” (14) zwykłe w znacz. ‘boleć nad czym, nie wytrzymywać cierpień swoich lub cudzych’] (52): Otom ſie wſſytka ſtala ſmiadá ij cżárná/ niemogątz cirpietz ſmierci okrutné mégo milégo ſyna. OpecŻyw 89v, [80] [2 r.], 92; Słoniowie tedi niemogąc cirpieć vielkiey gorączoſci nazad ſie z gniewem rzucili BielŻyw 159, 121; GlabGad E7v, P5; KromRozm I Dv; MurzNT Luc 24/26; Diar 37; Kto karánia nie ćirpi/ wełbye ma ſzumienie. BielKom B8, C5v; GliczKsiąż G8; Leop Num 11/15, Sap 18/1; BibRadz Prov 9 arg, Luc 24/26; BielKron 145, [3322]; Mącz 262a, 355d, 399a, 413a, 457a; HistRzym 19; KuczbKat 435; BielSpr 1v; WujJudConf 209; CzechRozm 55; PaprPan Ev; KarnNap E2v; ModrzBaz 102; SkarJedn 250, 372; SkarŻyw 36, 185, [236], 262, 283 (8); MWilkHist Kv; CzechEp 23; ReszList 191; WisznTr 34; Niechćiałeś cierpieć moiego zháńbienia GrabowSet R4, T3; OrzJan 18; LatHar 59; SkarKaz 80b.

cierpieć dla kogo, dla czego (160): O cżlowiecże/ widz tzo iá dla ciebie cirpię OpecŻyw 141v, 59v, 88, 101v, [127]v [2 r.], 133, 160v, 188; WróbŻołt 16/4, oo3v, pp; RejPs 142v; SeklWyzn Bv; RejKup ſ4v; KromRozm I O3v, O4v; MurzHist E3v; MurzNT 96; KromRozm II d3; LubPs L3 marg, O3, bbv marg, bb6 marg; KrowObr 187 [2 r.]; Leop Tob 4/4, Ier 15/15, Matth 5/10; BibRadz 2.Tim 2/10; OrzRozm R3v; A tho dla tego Krol vcżynił iż go iuż rycerſtwo zabić chćiáło/ wiele trudnośći dla niego ćierpiąc. BielKron 351v, 436v; SarnUzn D7v; HistRzym 19, 54, 106v; RejPos 7, 19, 54v, 85, 263v, 266, 313v; Chryſtus ćiérpiáł ieſt dla grzéchów/ dla náſzych BiałKat 96, 28v, 253v, 321; GrzegŚm 46; KuczbKat 40, 435; RejZwierc 141v, [233], 244; KochMon 24; WujJud 181; WujJudConf 95; BudBib Ier 15/15, 2.Mach 7/18; Gdyż tá oboiá rzecż/ ćierpieć co dla ſwych złych ſpraw/ á nie dla ſámego imienia Bożego/ y ſpráwiedliwości CzechRozm 248v, 34v, 68v, 230, 247v, 249, 250, 263v; KarnNap D2v; ModrzBaz 34v, 39v, 58v, 144v; SkarJedn A6v, 324; KochPs 66; Eufrázya wdowá/ więcey ieſzcże płákáć pocżęłá/ y żáłowáć: iſz dla niey to Ceſarzowa táki kłopot ćierpiáłá SkarŻyw 224, 36, 41, 75 [2 r.], 76, 82 (22); CzechEp 24, 25; ReszList 150; ArtKanc B10, B15v, D11v, D12, D13v (11); GórnRozm I3v; PaprUp G2; GórnTroas 63; LatHar 280; KołakSzczęśl B2; nie mogą ćierpieć dla ſpráwiedliwośći oni/ ktorzy roſtárgáli kośćioł Boży. WujNT 20, Matth 5/10, s. 44, Matth 27/19, s. 164, 217 marg (24); SiebRozmyśl A3v, B3v, B4v, Cv, C3 (8); SkarKaz 5b, 6b, 161a, 489b, 519a marg; CiekPotr 54; Dobrze miłowáć ſąśiádá: lepiey wſzytki [...] obywátele kroleſtwá tego/ gdy im dobrego co czynim/ ábo dla nich co ćierpiem. SkarKazSej 664b; Trzebá pilnie powśćiągáć tego Cechu bráćiey. Bo pſuią świát; y dla nich ćierpi Kośćioł Boży Przymowiſka. KlonWor 48.

cierpieć od kogo, od czego [w tym: co od kogo, od czego (83)] (97): Wolałbych ſie z ſmoki widzieć/ Niżli od was tę śmierć cierpieć. BierEz Hv; OpecŻyw 54v; PatKaz III 105; HistJóz E4; TarDuch B4v, B5, B8; FalZioł IV 26c; Rybitfowie od morza wielkie burze cirpią: chcząc nałowić małich rib BielŻyw 56, 58; ziemia y ludzie tam mieſzkaiączy: ćirpią rozmaite przypadłoſći od ſpraw Słonecżnych y biegow niebieskich. KłosAlg A3; WróbŻołt 88/51; RejPs 101, 107, 211; RejJóz E6, M5; SeklKat 23; HistAl H3v; MurzNT Matth 17/12; KromRozm III P4v; Diar 29, 45, 46, 74; DiarDop 104; LubPs Cv, Zv marg, bb2v, cc3v marg; Leop l.Reg 16 arg, Sap 11/21; KochZuz A5; BibRadz 1.Reg 26 arg, Tob 3/7, Matth 17/12; znowu ſie po porażce zbierał ná Cżechy á ná Rákuſkie Kſiążę/ bo mu to ćiężey było ćierpieć niż od Tátar. BielKron 302v, 25v, 68v, 216, 231, 356, 393; Mącz 284a; RejAp 57v; GórnDworz Vv, Ii6v; HistRzym 35v, 131; RejPos 32v, 128, 266v, 327v; KuczbKat 220; RejZwierc 152v; Swoy czáſem gorſzy bywa na ſwego właſnego/ Ciężey ćirpieć przychodźi á niż od obcego. MycPrz I B2v, Cv; CzechRozm 60v, 112v, 229, 235v; PaprPan A3v, Aa3; ModrzBaz 71, 77v; SkarŻyw 32, 36 [2 r.], 89, 167, 335, 482, 558, 574; CzechEp 25, 26; NiemObr 9, 92; BielSen 14; ArtKanc E4, Q19v; Miey nádźieię Polſko w Bodze/ Coś ćierpiáłá od Tyraná KmitaPsal A3v; PaprUp Fv; ActReg 30; GórnTroas 47; LatHar 679; WujNT Matth 16/21, 17/12, 1.Thess 2 arg, 14, s. 740, 751 [2 r.]; SarnStat 738; PowodPr 43; SkarKaz 80b; SkarKazSej 666a.

cierpieć o co (2): Sylweryus Papież/ iſz Heretyká na Cárogrockiey Stolicy ćierpieć niechćiał/ o to gárdło dał. A Wigilius także Papież/ o toſz/ bićie y więzienie cierpiał. SkarJedn [d9]v, 353.

cierpieć prze(z) co (11): Blogoſlawienij ktorzy przeſladowanié cirpiá [!] prze ſprawiedliwoſtz OpecŻyw 42, 133; BielŻyw 106; RejJóz Gv; SarnUzn D7v; RejPos 32v; KochMon 22; ieſli przyczytáć możemy Nieſzczęśćiu/ co prze głupi rozum ſwóy ćiérpiemy KochTr 14; ArtKanc O15; GórnRozm Kv; wyliczáiąc iáko oni wiele czynili y ćierpieli przez wiárę. WujNT Hebr 11 arg.

cierpieć za kogo, za co (72): BierRaj 23; PowUrb +4v; niechátz iá będę cirpietz za cię. OpecŻyw [80]v, 22 [2 r.], 22v, 28, 102, 104 (17); MetrKor 40/818; PatKaz II 32; WróbŻołt 37/18, Y2v; ComCrac 16v; KromRozm I B; LibMal 1554/191; GliczKsiąż F7v; Abowiem dźiećię zá wyſtępek mátczyn niepowinno nic ćierpieć. GroicPorz mm2v; KrowObr 10; BibRadz I 426a marg; BielKron 9v, 85v; RejAp 57v; HistRzym 100v; RejPos 51, 100v, 106 [2 r.], 107, 179; BiałKat 173v; RejPosWstaw [213]v; BudNT 2. Thess 1/5; CzechRozm 222v; SkarŻyw 62, 126, 358, 402 marg, 482, 532; CzechEp 308; ReszHoz 122; ROzmyślaymy dźiś wierni Krześćiáni/ Iáko Pan Krystus ćierpiał zá nas rány ArtKanc D9, B15v, D8v, D10v, F10v, Mv, N7v; GórnRozm D2; GrabowSet Pv; LatHar 163 marg, 314, 591, 618; WujNT 122, 551, 697, Xxxxx4v; SiebRozmyśl A3v; SkarKaz 27b; Sam też cierp zá ſwoy głupi y vporny rozum. CiekPotr 35.

W charakterystycznych połączeniach: cierpieć bezprawie (3), bluźnierstwo (12), lekkość (5), okrutność (7), pokusy (11), rany (11), smętek (smutek) (9), śmierć (4), trwogę (7), złe (28); cierpieć ciężko (10), z ciężkością, niewinnie (4), po niewoli (poniewolnie) (5), w pokorze (z pokorą) (10), skromnie (34).

Przysłowie: Lakomy gdy ziſku niema wnet ſzkodę cirpi. BielŻyw 53.
Zwroty: »boleść (a. bol) cierpieć« [szyk zmienny] (24):będzieſs ſemną wielką boleſtz cirpiala OpecŻyw 82,22, 81v, 107v, 149, 149v, 164v, 188; BielKom Bv; LubPs P6v marg; SeklPieś 15v; Się haurire dolores, Ból cierpieć. Mącz 153c, 284b, 320c; KuczbKat 40; BudBib 2.Mach 9/28; SkarŻyw 196, 355, 552; GrabowSet N3; LatHar 314; WujNT 403; SiebRozmyśl B4v; KlonWor 39.

»cierpieć na ciele« (10): OpecŻyw 187v; TarDuch B; opowiedamy wielką [...] krzywdę naszę, ktorą cierpiemy od IchM i na duszy i na ciele DiarDop 104; SeklPieś 15v; BiałKat 91, 91v; KarnNap E2v; WerGośc 209 [2 r.]; iż dobrzy ludzie podczás na ćiele ćierpią namiętnośći/ ktorym nie przyzwaláią. WujNT 546.

»cierpieć ciężkość« [szyk zmienny] (15): OpecŻyw 28v, 29, 35v; BielŻyw 47; GlabGad D5v; WróbŻołt pp; SeklWyzn g2v; LubPs hh5; Leop Iob 30 arg; HistHel B3; SkarŻyw 196, 294, 304; ArtKanc D17; A miłość ma żeby też w odpocżynku byłá/ A ćirpieć ſie cięſzkośći po woli vcżyłá. PudłDydo B5.

»cierpieć na duszy« [szyk zmienny] (7): Patrzalam na pana ij na ſyna mégo/ na krzyżu wiſſącégo [...]/ a tzom na duſſy cirpiala/ tegom wymowitz niemogla. OpecŻyw 188, 187v; DiarDop 104; BiałKat 91; LatHar 679; WujNT 121; SkarKaz 314b.

»głod, od głodu cierpieć« [szyk zmienny] (37 : 1): A nie mogąc żywnośći mieć/ Muśiał w chorobie głod ćierpieć. BierEz Q2; OpecŻyw 15v, 28v, 35v; HistJóz Cv [3 r.]; FalZioł IV 12a, V 38v; BielŻyw 23; GlabGad K6v; MiechGlab 21; WróbŻołt 58/15; RejJóz O3v; KromRozm II d3v; GliczKsiąż 14; [duszyca] Cirpi głod przyrodzony pocżciwey náuki/ Gdyż ią ciáło przywodzi ná rozlicżne ſztuki. RejWiz 171v; Leop Gen 41/57, 1.Mach 13/49; BibRadz Ps 33/11; Mącz 180d, 284a, 457a; A co miał niewdzięcżny ſwiát ćirpyeć od głodu y od moru RejAp 57v; HistRzym 112v [2 r.], 113; RejPos 197; RejZwierc 59v, 104v [2 r.]; Cżáſow też pewnych niechby ná dworze ſypiáli/ prágnienie/ głod/ źimno/ y znoy ćierpieli [sitim, inediam, frigus et aestum tolerare] ModrzBaz 110v; SkarŻyw A3v, 2, 291, 459, 932; ArtKanc B10.

»gwałt cierpieć« = vim pati Vulg, PolAnt (16): BierEz 13; OpecŻyw 102, 104; Leop Iob 19/7; RejPos 288; RejZwierc 152v; BudNT Matth 11/12; SkarŻyw 32; kto tu był co gwałtem y mocą węzły rozwięzował/ á kto gwałt/ y bezpráwie ćierpiał. CzechEp 94; ReszHoz 127; GórnTroas 47; GrabowSet G4v, Q3v; WujNT Matth 11/12, Zzzzz3; SkarKaz 637a.

»krzywdę, krzywdy cierpieć« = iniuriarn pati Vulg, Mącz, Modrz, JanStat; iniuriam ferre Mącz, Modrz [szyk zmienny] (58 : 1): OpecŻyw 191; TarDuch C3; Then ptaſzek żadnemu inſzemu nie ſzkodzi/ a od inſzych krzywdę ſkromnie cierpi FalZioł IV 26b; GlabGad O5v; March2 D3; LibLeg 11/165v; RejJóz I3v, L5v; HistAl H3v, H8v; Diar 46, 47, 48; kondycyje [...] za ktoremi byśmy tak wielkiej a żałosnej krzywdy cierpieć mieli DiarDop 105; Leop Ps 145/7; RejZwierz 57v, 122; BielKron 128, 231, 356, 443v; Et patior a te iniuriam, Cierpię od ciebie krziwdę. Mącz 284a, 180d, 188d, 239d, 302b; GórnDworz Vv; RejPos A2; RejZwierc 140; BudBib Eccli 4/9, 35/14; MycPrz II Cv; CzechRozm 112v, 247, 249; PaprPan Aa3; ModrzBaz 77v, 84v, 96v; KochOdpr A3v; Calag 531b; CzechEp 24; ArtKanc D9v, Q19v; WujNT 23, 1.Cor 6/7, s. 591, Zzzzz4; SarnStat 474, 650, 718, 913; SkarKaz 209a, 311b [2 r.]; SkarKazSej 666b, 685a, 700b; Więc ſię ową regułką wymawiaćie práwną: Choć święta ſpráwiedliwość krzywdę ćierpi iáwną KlonWor 64.

»mękę (a. męczeństwo, a. męczennictwo) cierpieć« = cruciari PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (70): ſſedl s nijmi za rzékę Cedrową do ogroda/ [...] iżby mękę wielką cirpiál OpecŻyw 98, 78v, 102, 107v, [127] (14); OpecŻywPrzedm C3v; PatKaz II 33v; WróbŻołt E6v; HistAl K, K2v; KromRozm I K; MurzHist D3v, K4v, R3; MurzNT Luc 16/24, 25; GroicPorz hh2; KrowObr 49v, 75v; RejWiz 159; Leop Sap 3/4, 11/10; BielKron 120v, 367, 373, 746; GrzegRóżn K2v; RejAp 163v, Ee2; HistRzym 86 [2 r.], 86v; KuczbKat 20, 225; RejZwierc 48; BudBib 2.Mach 7/8; iáko męcżennik bez krwie trwáiąc/ y długie męcżeńſtwo ćierpiąc/ śmierći ſię Tyránná onego docżekáł. SkarŻyw 300, 4, 151, 152, 189, 207; ReszPrz 83; ReszHoz 122; ArtKanc E3v; GórnTroas 63; LatHar 49; KołakSzczęśl D; WujNT 83 marg, 121 [2 r.], Luc 16/24, 25, s. 263 (11); k temu iż ogień y męki mogą też y beſtye ćierpieć SkarKaz 3b, 382b.

»nędzę cierpieć« [szyk zmienny] (37): Miłoćiem bywa nędznemu/ Cierpieć nędzę nie ſámemu BierEz L2v, R2v; SeklKat Q3; KrowObr 126; RejZwierz 124v; BielKron 443v, 446, 459; Miseriam omnem ego capio. Wielką nedzę mam y cierpię. Mącz 35a, 320c; HistRzym 112v [2 r.]; RejPos 19; HistLan F4v; RejZwierc 104v, 105, 148v, 166v; BielSpr 28v; CzechRozm 227v; ModrzBaz 39v; SkarJedn 303; SkarŻyw A3v, 2, 136 [2 r.], 332, 346, 471; StryjKron 442; CzechEp 350; BielSjem 6; ActReg 142; SkarKaz 488a, b [2 r.]; więcby to było krzeczy ábyś Dla sioſtry bez potrzeby nędzę cierpiał CiekPotr 54.

»niedostatek cierpieć« [szyk zmienny] (28): OpecŻyw 15v [2 r.], 29, 83; TarDuch B4v; BielŻyw 83; RejPs 49v; LibLeg 11/187v; MurzNT 38v, Luc 15/14; ktory wzgárdza proſſącego/ będzie ćierpiał niedoſtátek [sustinebit penuriam]. Leop Prov 28/27; BibRadz Sap 16/3, Philipp 4/12; Egetur acriter, Wielki niedoſtátek ciérpi. Mącz 100c, 80b, 115a, 320c, 500a; GórnDworz X7v; HistRzym 112; RejPos 23; BudBib Eccli 14/10; BudNT Luc 15/14; WerGośc 221; Egeo ‒ Potrzebni ieſtem, niedoſtátek czierpię. Calep 352b; WujNT Luc 15/14, 2.Cor 11/9, Philipp 4/12.

»niewolą cierpieć« [szyk zmienny] (7): LubPs S4v marg, Y2v; BielKron 436v; Cum servitute premeremur, Gdyſmy w niewoley byli/ álbo niewolą cierpieli. Mącz 320c; populus wźiął rżąd ná śię/ á iego tęn obyczay ieſt/ ábo pokornie niewolą ćierpi/ ábo hárdźie roſkázuie GórnRozm M3v; SkarKaz 488a; KlonWor 60.

»pragnienie cierpieć« = sitim tolerare Modrz [szyk zmienny] (8): OpecŻyw 35v; FalZioł V 36v; a prágnięnie takié cierpiał/ żeby śię był i kilkiem rzék nieugaſił MurzHist D4v; BielKron 181; HistRzym 113; ModrzBaz 110v; ArtKanc B10, F19.

»prze(na)śladowanie cierpieć« = persecutionem pati Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (72): chciáles wſſechmogący oytcże [...]/ bych vboſtwo ij przeſladowanije cirpiál OpecŻyw 100v, 15v, 28, 35v, 42, 176v; TarDuch B8; March2 D3; WróbŻołt E6v, R8 [2 r.]; SeklKat Z3; MurzHist E4; GliczKsiąż O7v; LubPs B3, B5v, Cv, N6v marg, O marg (8); KrowObr 101, 154v [2 r.], 187, 237, 237v; Leop Sap 11/21, Matth 5/10, 2.Tim 3/11, 12; BibRadz 2.Cor 4/9; Penelope cnotliwa/ dziwne á rozmáite przeſládowánia ćirpiałá od rozmáitych młodzyeńcow. BielKron 25v, 68v, 216; RejAp BB7, 165v; RejPos 26v [2 r.], 85, 263v, 266v [2 r.], 313v; KuczbKat 435; WujJud 181; CzechRozm 228v; Ciérpiałem niewczás/ przenáſzládowánié/ Podéymowałem cáły dźień karánié. KochPs 108; SkarŻyw 89, 329; CzechEp 16, 20 marg, 23, 100, 368; NiemObr 3; ArtKanc K19; KołakSzczęśl B2; WujNT Matth 5/10, s. 44, 2.Cor 4/9, Gal 5/11, 6/12 (14).

»(s)przeciwieństwo (a. przeciwność), co, nic przeciwnego, wszystko przeciwne cierpieć« [szyk zmienny] (10 : 2 : 1 : 2): BielŻyw 58; WróbŻołt oo2v, oo3v; RejPs 108v; HistAl G5; LubPs C3; wolićem pieſzczony bogacz gárdło ſtráćić niż co przećiwnego ſwey woli cierpieć. SienLek 18; plagá/ s kthorey [...] ſzáleią ludzie/ y ine niemocy á ſprzeciwieńſtwá wielkie cirpią. RejAp 134v; CzechRozm 113v, 227v [2 r.], *4v; ArtKanc F19, I19v; WysKaz 46.

»szkodę cierpieć« [szyk zmienny] (30): BierEz K4; FalZioł IV 49b; BielŻyw 10, 53; BierRozm 26; RejJóz E3; Diar 73 [2 r.]; Leop 2.Cor 7/9; BielKron 216; Mącz 419b; HistRzym 5; Fráſowny dwie ſzkodzie ćirpi. RejZwierc 85v marg, 57, 244, Aaa3v; KochMon 24; ModrzBaz 34v, 71, 137; Schaden leyden. Szkodowáć. Szkodę ćierpieć. Pati damnum. Calag 404b; SkarŻyw 335, 355; GostGosp 38; WujNT 591; á temu który ſzkodę ciérpi [et damnum passo JanStat 617]/ winę piętnądźieſtą/ to ieſt trzy grzywny ſzkodnik zápłáćić będźie powinien. SarnStat 678, 439, 668, 1160; KlonWor 68.

»ubostwo cierpieć« (9): OpecŻyw 59v, 100v; TarDuch B4v; bogaty vboſtwa cirpieć nieumie BielŻyw 167, 48; KrowObr 154v; ArtKanc C16v; KlonWor 40, 44.

»ucisk (a. uciśnienie) cierpieć« = tribulationem pati Vulg [szyk zmienny] (24): BierEz O3v; OpecŻyw 104; RejPs 107; HistAl H3v; Nie pilnują ustaw, pomiarow, skąd jaki ucisk Rzeczpospolita cierpi, wszytcy to dobrze czujemy. Diar 71, 73; KrowObr 126, 187; Leop 2.Cor 7/5; BibRadz Ez 30/16, 2.Tim 2/3; RejAp 93; RejPos 54v; KuczbKat 225; RejZwierc 59v, 141v, 148v; SkarŻyw 558; ReszList 150; ArtKanc I19v; WujNT 1.Thess 3/4, Cccccc2v; Tureckiego y Moſkiewſkiego páńſtwá obywátele/ pátrzcie iákie vćiśnienie y tyránnią ćierpią. SkarKazSej 666a, 666a.

»udręczenie cierpieć« [szyk zmienny] (10): OpecŻyw 54v, 100v, 104; Abowiem ią vſtáwiczne vdręczenie ćierpię od złoſciwych RejPs 107; KrowObr 187, 237, 237v; HistRzym 122v; RejPos 161v; ArtKanc C16v.

»cierpieć (u)trapienie« [szyk zmienny] (7): BibRadz 2.Tim 2/9; GrzegŚm 60; Christus nie posłał vcżniow ſwych, áby kogo trapili, ále áby trapienie ćierpieli. CzechEp 21 marg, 120; ktory złáiány będąc/ nie odłáiał: vtrapienie ćierpiąc/ nie groźił [cum pateretur, non comminabatur] WujNT 1.Petr 2/23, 2.Tim 2/9, 1. Petr 2 arg.

»więzienie cierpieć« [szyk zmienny] (16): RejJóz E6, [I3]; LubPs Y4v marg; OrzRozm R3v; iż nád práwo y nad przyrzecżenie więźienie ćierpi/ gdyż z dobrey woley ſtánął zá przyrzecżenim wolnośći BielKron 230v; Adamantinum vinculum patitur, Cięſzkie albo/ twárde więzienie ćierpi. Mącz 3b, 348d; SkarJedn 324, 353, d6, d9v; SkarŻyw 300 marg; ArtKanc O15; ActReg 160; plagi bowiém/ karánia/ więźienié ćiérpieć/ niewolniczy gwałt ieſt/ nie ludźi wolnych y godnych. OrzJan 68; GosłCast 6.

»cierpieć nie za swoją winą« (1): To nie táyna/ że ćiérpię nie zá ſwoią winą KochPieś 28.

Szeregi: »cierpieć i czuć« [szyk 1 : 1] (2): Cierpięć iſtotnie i czuię piekielné męki MurzHist K4v; KrowObr 49v.

»frasowac się i cierpieć« (1): A ſzkodá ſobie z iedney ſzkody dwu cżynić/ y fráſowáć ſie y ćirpieć. RejZwierc 152.

»(ani, nie) cierpieć i (ani) umrzeć (a. umierać)« [szyk 13 : 1] (14): OpecŻyw 97v; y czyerpyal aze do krwye y umarl PatKaz II 33; SeklWyzn g2; GrzegŚm 34; Bo cierpieć y vmrżeć/ tylko cżłowiecżey náturze przywoita KuczbKat 40, 45; KarnNap D2v; NiemObr 138 [3 r.], 141; ReszPrz 81; SkarKaz 122a, 276b.

»cierpieć i (a) znosić« [szyk 2 : 1] (3): wſzytko ſkromnie znoſząc á ćirpiącz dla imieniá Páná ſwoiego. RejPos 7; CzechRozm 228 [2 r.].

a. Chorować; doznawać bólu na skutek schorzeń ciała (83): Też gdy ſie pocżnie bolącżka wykładać w dymionach [...]/ znak ieſt iż wątroba więczey cierpi FalZioł V 67; SienLek 48v.

cierpieć co (82): OpecŻyw 43v; Ictericus. Gelſuchtig. Ktory ćyrpi żołtą nyemoc. Auriginosus idem Murm 70; proch daią s korzenia tey to marzany tim ktorzy denną boleſć cierpią zmiodem pitym FalZioł I 121b, I 7a, 14c, 28b, 40b, 52b (35); GlabGad E3v, E4v [2 r.], H; HistAl K7v; GliczKsiąż G4v; LubPs Qv; KrowObr 58; Leop Matth 9/20, Mar 5/25, Luc 4/38, 8 arg; BibRadz Lev 15/11; BielKron 37, 87, 342v; Pati febrim, Zimnicę cierpieć. Mącz 284b, 130b, 160b, 165a, 216d, 296c; Tákże Izop w ocćie warzony/ gdy go charcha ten co śliniogorz ćierpi/ łatwie go pozbędźie SienLek 82, 9, 59v [2 r.], 90v, 108, 140, T; HistRzym 111; RejPos 255, 326v; Oczko 11v, 14v, 15v, 25; SkarŻyw 211; WujNT Matth 9/20; GosłCast 59. Cf cierpieć co na czym.

cierpieć co na czym (2): Pulmonarius, Który yáki niedoſtátek á chorobę cierpi ná płucách. Mącz 331a, 38b.

cierpieć od czego (1): Też ieſtliby ſie bolącżka morowa wyrzuciła na ktorimkolwiek boku á nawięczey pod pazuchą/ znak ieſth iże ſercze cierpi od iadu powietrza morowego FalZioł V 67.

cierpieć z czego (3): kthorzy z ſuchoſci cierpią/ albo ze tżcżoſci żył. FalZioł IV 8a, IV 8a; Oni [...] w nocy wielką mękę z trućiny ćierpieli/ thám wſzytcy pomárli. BielKron 342v.

W charakterystycznych połączeniach: cierpieć chorobę (6), dnę (denną boleść) (3), gorączkę (gorąco) (4), kamień (6), niemoc [w tym: czerwoną (4), przyrodzoną (2), św. Walentego (6), wielką, żołtą (3)] (21), zimno (zimnicę) (8).

b. Poddawać się prawu; odbywać karę; być ukaranym; luere a. pati a. persolvere a. sustinere poenam Mącz; puniri Calag (45): ZapWar 1507 nr 1985, 1549 nr 2657; MetrKor 40/818; niech yako kto zaslvzil wedle zaſlvgy ſwey bedzie czierpyal LibLeg 10/91v; ComCrac 16; Leop 1.Petr 4/15; sustinere poenam vel poenas idem, Cierpieć być karan. Mącz 307d; á ktore ſię zábićie w obronie żywotá/ ábo poććiwośći [...] sſtánie/ o to niechayby nikt áni ćierpiał/ áni płáćił. GórnRozm E4, I3v; GostGosp 38.

cierpieć co (35): ZapWar 1545 nr 2646; Trwáiący w powołániu rok y ſzeſć niedźiel co ćierpi. GroicPorz o2v [idem nn4], o3, nn4; UstPraw F2v; Z iednę ſtronę wywołánia z źiemie ćierpią BielKron 210, 230v [2 r.]; Calculum permittere, porrigere, proponere, hoc est, Censenti potestatem facere, Zdać ſie ná ſądzie/ chcąc to cierpieć co oni naydą. Mącz 31c, 401b; SkarŻyw 473 marg; y puł roká śiedzenia w wieży na dnie ćiérpieć ma SarnStat 1171; KlonWor 77. Cf Zwroty.

Zwroty: »kaźń, karanie cierpieć« [szyk zmienny] (5 : 3): ComCrac 13, 16; MurzNT 76; Leop Sap 11/5; Persolvere poenas, Być skáran/ karánie ćierpieć. Mącz 401b, 199d, 284b; Straff leyden. Kazń ćierpieć. Puniri. Calag 469a; Iż mężobóycy oſkárżeni [...] tákową kaźń ná dnie w wieży máią ćiérpieć [poenam ... sustineant JanStat 611] rok y zupełné ſześć niedźiél SarnStat 608.

»cierpieć klątwę« [szyk zmienny] (5): Gdy Stároſtá álbo ten co mieyſce Stároſćine trzyma/ omięſzkiwałby álbo niechćiałby exekucyey czynić/ nád tákim co ćierpi klątwę rok y ſzeſć niedzyel: tedy tácy máią być ſámi záklęći UstPraw A4, A4 [2 r.]; SarnStat 226, 896.

»szkody cierpieć« (2): My tedy chcemy/ áby zkąd ſie nádźiéwáią dźiedźicznych dóbr y pożytku iákiégo/ áby ztąd ſzkody ćiérpieli [inde damnis afficiantur JanStat 564]/ álbo karáni byli w tym/ w czym wyſtąpili. SarnStat 595 [idem] 609.

»uchwały, ustawy nie cierpieć« = nie stosować się do uchwały [szyk zmienny] (5 : 1): yako ya dobrze vyem ysz slyachathny stanislaw szyn Mikolayow s(m) ⟨w⟩y (slkovcza) ⟨pychow⟩ zabyvszy slyachathnego Mykolaya smyslkovscza [!] oycza wnvcząth moych nyeczyrpyal vchphaly syemye y myaszkal wksztyastphye y voszny gy przythknal oth vrządv dany thako my pomoszy bog. ZapWar 1507 nr 1985; mordersthwa i zabiania thim się mnoza is pokuthi i vsthawi thei podle vstavienia prawa nieczierpią ZapWar 1545 nr 2646, 1507 nr 1984 [3 r.], 1985.

2. Tolerować, dopuszczać; znosić cierpliwie, wytrwale; wybaczać, pobłażać, darować, godzić się, pozwalać; z przeczeniem niekiedy: nie lubić, sprzeciwiać się; pati Mącz, Cn; concoquere, durare, ferre, perpeti, sustinere, tolerate Mącz (268): BierRozm 27; RejWiz 183v; Ferres eatenus quoad per se negligeret eas leges, Ták długoby cierpiał pokiby tylko ſam przes ſię tych vſtaw omieſzkawał. Mącz 98c, 65a [2 r.], 98b, 448b, 457a; Miłość długo ćierpi/ łágodna (ieſt) BudNT 1.Cor 13/4; KochPs 124; iesli ze też niemoze bydź aczasy takie niosą westchnąwszy przydzie do czasu cierpiec ActReg 158.

cierpieć czego (22): Diar 47 [3 r.]; LubPs R3 [2 r.], V3v marg; GroicPorz o3; UstPraw G4, I3; BielKron 224v; A ieſliże tákowych policzków/ ná twarzy Kápłáńſkiéy Król ćiérpiéć będźie/ rychło wiérz temu/ Máieſtat Królewſki wyniſzczóny w Polſzce będźie. OrzQuin D3v; RejPos 44; CzechRozm 182v, 234v, 235v; ModrzBaz 54; SkarJedn 149; CzechEp 62, 90; Abowiem Szátan żadney rzecży mniey może ćierpieć/ iáko chrześćijáńſkiey miłośći ReszHoz 135; Práwo ludu Chrześćiáńſkiego [...] przegląda y ćierpi poſpolitych nierządnych domow: (iáko y rynſztokow ábo gorſzych mieyſc ćierpiemy/ áby ſię cáły páłac nie pomázał.) PowodPr 41.

cierpieć co (24): RejWiz 78; Leop Rom 3/26; OrzList e2; UstPraw H3; OrzRozm G2; Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrućieńſtwo Tárquiniuſowo/ ták długo áż dáley wytrwáć nie mogli BielKron 104, 200; GrzegRóżn I3v; patior te, vel patior tuas ineptias, Cierpię twoyę głupość. Mącz 284a; SarnUzn H3v; GórnDworz M3; dźiwna rzecż/ cżemu ták wielką około gáſzenia ogniá niedbáłość Vrząd ćierpi. ModrzBaz 35v, 66v, 84v, 85; GrabowSet T; OrzJan 7; WujNT przedm 5, s, 121 marg, 533, 844, Yyyyy4; iż może być táki grzech/ że go łaſká Boża ćierpi zſobą? WysKaz 16; PowodPr 38.

cierpieć czego (po przeczeniu) (82): Sami nie kradną ani złodzieyſtwa miedźi ſobą cierpią MiechGlab 23; SeklWyzn 2v; HistAl B3; KromRozm I Pv; Nowych kſyężycow/ ſobot/ y inych śwyąt nye będę ćirpyał. KromRozm II 12; Diar 57; BielKom D3v, F7v; GliczKsiąż P2; LubPs Q, R6v, S6, Xv; KrowObr B4, 31v, 71, 95, 147, 192, 230v; RejWiz 69v, 159v marg, 181v [2 r.], Ddv [2 r.]; BibRadz I 4a marg; Okrutnośći Herodowey Bog długo ćirpieć niechciał BielKron 141v, 10v marg, 65, 87, 91v, 112v (22); Mącz 284b; OrzQuin D3v; LeovPrzep G4; RejAp CC2v; RejPos 101, 342; RejZwierc [203]v; przećiwko Piſmu ś. w Kośćiele Krześćiáńſkim obrázow ćierpieć ſie nie godźi. WujJudConf 51, 9; KarnNap ktv; ModrzBaz 6v, 66v, 94v; SkarJedn 353; KochPs 162; niemogąc ćierpieć wielkich cnot iego [...] poimawſzy go ſromotnie zelżyli SkarŻyw 230, 284, 328 marg; ReszPrz 72; ReszList 154; Otoż wy Polacy oſłrego [!] Práwá mieć niechcećie/ [...] vrżędu ſurowego nie ćierpićie GórnRozm Kv, A4v, M2v; PaprUp F; OrzJan 113; złe obyczáie/ ktorych ſię ćierpieć nie godzi [...] wykorzeniáli WujNT 310, 104, 479; SarnStat 954; GosłCast 15. Cf Fraza, »nie cierpieć odwłoki«.

cierpieć kogo (A) (19): Tham ſluzacz nye zwall yey zoną alie ſzioſtra. Dlia thego aby ye czirpyano. LibMal 1543/76v, 1554/186; KromRozm III L3, L4; LubPs ee5v; Ale ćierṕmy Annaſze y Káyfaſze: bądźmy im poddáni OrzList f2v, f2; Cierpćie mię [sustinete me Vulg] niechać mowię BibRadz Iob 21/3, II 14d marg; ModrzBaz 49v; SkarŻyw 250 marg; CzechEp 11, 59; KochWr 34; PaprUp G4v; LatHar 674; SarnStat 522; SkarKazSej 687b; Ták bráćie prożnuiący/ wykłádamy ćiebie: Szkodá ćię w dobrym ćierpieć mieśćie/ prożny chlebie. KlonWor 45.

cierpieć kogo (A a. G) (69): KromRozm III D6; ale to jest scandalum albo uczyć fałecznie odwodząc od chwały bożej lud [...] albo cierpieć takowych, ktorzy odwodzą. DiarDop 104; GliczKsiąż H7 [2 r.]; LubPs X3 marg; KrowObr 233v, 236v; RejWiz 160; Czárownikow y wieſzczkow áby miedzy ſobą nie ćierpieli. BibRadz Deut 18 arg, Matth 17/17; BielKron 104v, 209, 212v; KochZg A2v; Zelotes, Zawiſny/ zazdrośćiwy/ [,.. ] któri zwłaſzczá nie może ſámpierzá w miłośći cierpieć. Mącz 512c; Prot A2v, A4v, D3; Pan Kriſtus [...] ieſth zawiſny w miłosći/ á nie ćirpi towárzyſzá/ áni też duſzá náſzá nie ćirpi dwu oblubienicu. SarnUzn Dv; RejAp 17v [2 r.], 18; Trzebá páná Bogá o to prośić/ áby nam dobre cnotliwe pány dawał/ bo kiedi go więc doſtánie cżłowiek/ iuż tákiego iáki ieſt/ ćirpieć muśi. GórnDworz L2v; RejPosWiecz2 94; Cżemu Heretycy Mnichow nie ćierpią. WujJud 146 marg [idem (2)] Mm2, Mm6v; WujJudConf 10, 145v; CzechRozm 163, 230v; KarnNap B3v; ModrzBaz 17v; SkarJedn 135, [d9]v; SkarŻyw 558; StryjKron 170; Wedle Papieżá Ruś naupornieyſzy odſzcżepieńcy, á wżdy ich ćierpią. CzechEp 14 marg, 12, 14, 18, 26, 41 marg, 59, 61; ReszPrz 64; KochPieś 1; ArtKanc N14v, N15; PaprUp G4, H2; Phil G4; KochAp 7; WujNT Matth 17/17, Mar 9/19, Luc 9/41, s. 358, 1.Cor 5 arg, 2.Cor 11/4, Apoc 2/2; SarnStat 1113; domy/ y fámilie/ z perſonámi/ ktore przyśięgámi Bogá obrażáły/ ábo tákich ćierpieli/ wyśiec y wygłádźić ma. PowodPr 49, 24; CiekPotr 14; KlonWor 57. Cf cierpieć kogo kim; kogo w czym.

cierpieć kogo (A a. G) kim (1): iżby on pierwſzy cżłowiek [...] niechćiał Bogá w ráiu nie tylko pánem/ ále y iákoby ſąśiádem ćierpieć CzechEp 206.

cierpieć kogo (A a. G) w czym [= że ktoś + praed] (2): czemu dobrocz twoya beſzmyerna czyerpy naſz tak dlugy czaſz w czyerpyenyu PatKaz II 54v; bo też ten wykład odrzucaſz. A cżemuſz/ w tákichże wykłádziech/ onych grubſzych Troyczakow ćierpiſz? CzechRozm 30.

cierpieć komu [w tym: co a. czego (28)] (52): Służebnika też miał roſpuſtnego, á barzo ſpornego ktoremu wżdy wiele cirpiał. BielŻyw 48; RejPs 81v, 212; RejJóz H3; Nye ćirpiałći Páweł Swyęty áni Pyotrowi/ áni Corinthom/ áni Gáláthom/ áni żydom kyedy co tákyego baczył. KromRozm I P; Diar 47 [3 r.]; BielKom F7v; długoli złym náucżycielom Pan cyerpieć będzye ich złey á záráźliwey náuki LubPs V3v marg, R3 marg, Sv marg, S6; KrowObr 147; Ktoby kogo oſkárżył o złodzyeyſtwo [...] á ćierpiałby mu tego złodzyeyſtwá rok UstPraw I3, G4, H3; BibRadz 4.Esdr 3/30; OrzRozm G2; BielKron 112v, 124, 128, 146, 220v (9); Prot A2v; RejPos 74, 85v marg; BiałKat 131; á byś oblicżył coć wilk owiec álbo koz poiadł á wżdy mu ćirpiſz? RejZwierc 49; WujJudConf 9; BudBib Eccli 35/20[22]; BudNT 2.Cor 11/19; A cżemuż wżdy Iezus Pan vcżniom ſwym kordow ćierpiał CzechRozm 234v, 182v, 183v, 228 [2 r.], 230v, 235v; ModrzBaz 94v, 144v; Pokarz iáwnie przewrotné złé ludźi/ żadnému Nie ćiérṕ KochPs 85; CzechEp 90; KochSz Bv; PaprUp F; PowodPr 21; bo zbrodnie złych/ ktorym długo milcząc ćierpiał/ będźie wſzytki záraz w gniewie karał. SkarKaz 4b; GosłCast 15.

cierpieć w kim [zawsze: co a. czego po przeczeniach] (4): GliczKsiąż P2; Kálwin powieda/ że Syn mnieyſzym ieſt od Oycá/ [...] cżego drudzy przą/ y teraz nie inſzą potwarz wyrzucáią wiernym iedno tę/ ácż to w Kálwinie ćierpią. GrzegRóżn I3v; ModrzBaz 66v [2 r.].

cum inf (1): Gdyby dzyewce był kto winien iáki dług [...] á oná ſzedſzy zá mąż ćierpiáłáby o on dług czynić práwem przes trzy látá y trzy mieſiące/ my w tákowey rzeczy [...] ſkázuiem wieczne milczenie. UstPraw G4.

cum A cum inf (1): ieſli kto wierzy/ álbo rozumié ſie mieć iákie práwo do któregokolwiek dźiedźictwá/ które kto ná ten czás dźierży: ieſli we trzech lat y we trzech mieśięcy [...] ćiérpi ſpokoynie Dźierżawcę trzymáć ono dźiedźictwo/ [...] tedy od wſzelkiégo dźiedźictwá [...] odpadł. SarnStat 777.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (6), to (1); aby (9), gdy (1), iż (1), kiedy (1), żeby (1)] (13): niećierpi tego ſpráwiedliwość Boża/ áby ſye nam tho bluźnierſtwo hániebne ſucho odárło. OrzRozm G2; Y ktoż to ćierpieć może áby ten co ſpłodźił Słowo [...] Niemiał być iednym Bogiem GrzegRóżn N4; CzechRozm 80, 100; KochPs 100; NiemObr 53; ReszList 154; nie máſz v wás Polakow (ktorży nie możećie ćierpieć gdy wam kto kłam záda.) ſromoty/ piſáć tákich pozwow GórnRozm F2v; GrabowSet P; godźiłoby ſie y tego nie ćiérpieć/ iż niektórzy ták lekko ſobie Krześćiány wſzyſtkié ważą OrzJan 70, 31 [2 r.]; WujNT 167.

W charakterystycznych połączeniach: cierpieć do czasu (6), dalej (11), dalszy czas, do dalszego czasu, długi czas, (nie)długo (dłużej) (26), miedzy sobą (11), podle siebie (2), przy sobie (2), u siebie (2), w pośrzodku siebie, z sobą; cierpieć (nie) chcieć (27), (nie) moc (33).

Fraza: »[czego] uszy nie cierpią, cierpieć nie mogą« (1 :1): KromRozm III Cv; bo áni náſze Polki ſą ták vcżone iáko Włoſzki/ áni drugich rzecży ktore owdzie ſą/ ćirpieć by ich vſzy mogły. GórnDworz B2.
Zwroty: »(nie) cierpieć krzywdy« (6): Diar 47 [2 r.]; BielKom F7v; RejAp CC2v; RejZwierc [203]v; Nie ćierpiał [kust: ćiérpiał] krzywdy bożéy Phineás cnotliwy KochPs 162.

»nie cierpieć odwłoki« = nie zwlekać (1): Ten z ſwéy dawnéy nádźieie/ nie ćiérpiąc odwłoki/ Wźiął ćię zá wódzá ſobie KochPam 84.

Szeregi: »dopuszczać (a. dopuścić) i cierpieć« [szyk 1 : 1] (2): SkarJedn 149; Dla czego też grzechy dopuſzcza y ćierpi. WujNT 533.

»nie lubić ani cirpieć« (1): Pan bog nie lubi áni ćirpi żadney okrutnośći BielKron 128v.

»cierpieć ani przepuśćić« (1): iedno iż cżynili nád wolą y nád roſkazánie Páńſkie/ nigdy tego żadnemu Pan ćierpieć ani przepuśćić nie racżył. WujJudConf 9.

»(nie) cierpieć i (a, ani) znosić« [szyk 2 : 2] (4): znoſząc á ćirpiąc Yeden drugiego/ przez miłość ſpołecżną RejPosWiecz2 94; WujJudConf 10; Náuká gdzie złe znośić y ćierpieć. SkarŻyw 250 marg; LatHar 674.

a. Z przeczeniem: nie mieć wśrod siebie [czego] (1): Przetoć, gdz[i]e więcej jest państwa, Tám też więcej jest złodziejstwa. Rowni ludzie nie cirpią tego Łatwie mogą doglądnąć swego. BierRozm 21.
3. W odniesieniu do podmiotu nieżywotnego: dopuszczać; po przeczeniu: wykluczać pewną możliwość (zwykle z istoty swej sprzeczną z naturą podmiotu), nie podlegać; recipere Mącz (31): To ieſt/ żem niekiedy nie słowo słowem przekłádał/ wſzakże tylko tám/ gdzieby inácżey rzecż náſzá nie ćirpiáłá. BudNT przedm d.

cierpieć co (1): Co w nim tak tłuſtégo mi pokaże/ czegoby ſye ogień chwyćiwſzy/ mial trwać: y co więtſza/ rzecz ſobie przećiwną wodę w tymże z ſobą mieścu grzać/ y ćierpieć? Oczko 7.

cierpieć czego (po przeczeniu) (16): KromRozm I F4v; Piſze then Hiſtoryk Márinus przycżynę drugą wydánia zamku y miáſtá/ iż thám nie ieden narod był/ áni iedney wiáry ludzie/ [...] iedni ſie drugich ſtrzegli/ iedni chćieli mieć nád drugie/ thákie rzecży niećierpią ſpołecżnośći BielKron 249; Non recipit cunctationem haec res, Tá rzecz nie ciérpi rozmyſliánia. Mącz 36b; Punctus, Punkt/ to yeſt rzecz máluczka która nie może dzielienia cierpieć dla ſwey máłośći. Mącz 331c; áleć by ie długo wyliczáć/ bo máłość kſyąg tego nie ćierpi SienLek 25; WujJud 2; BudBib I 1b marg; Nie może ſie [...] cáłym będąc w málucżką ſtucżkę chlebá zmieśćić/ gdyż tego właſność ćiáłá prawdźiwego nie ćierpi. CzechRozm 264v; Onych imię po wſzyſtkim świećie [...] nád to ſłońce/ bárźiey świeći/ bo nocy żadney nie ćierpi ReszPrz 5; JanNKar G; Oyczyzná też rozdźiałow iáko iedno ćiáło nie ćierpi. SkarKazSej 676a, 671b. Cf Zwrot.

cum inf (1): Ale ij ż nie cirpi cżas powiedatz o iego zloſci/ [...] racży go nám przyſędzitz ty rychley ku ſmierci OpecŻyw 121v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): y właſność tego słowá niećierpi/ áby to słowo/ nátychmiaſt/ miáło ſię ták rozumieć iáko oni kręcą [et sermonis natura minime ferat, ut particula „statim” ad illum sensum, quem dicunt, retorqueatur]. ModrzBaz 98v.

Fraza: »czas (nie) cierpi« [szyk zmienny] (2): OpecŻyw 121v; Mieć też snim (ieſli czás ćierpi) łágodną rozmowę SienLek 24.
Zwrot: »nie cierpieć odwłoki (a. zwłoki)« [szyk zmienny] (4): GroicPorz ee3; Słowá iego nie ćiérpią żadnéy odwłoki. KochPs 213; KochPam 85; Miłość nie ćierpi zwłoki GosłCast 48.
a. Z przeczeniem: źle znosić określone warunki [czego] (8): Orzech z trciny niegdy ſie ſmiał/ A za nie iey ſobie nie miał: Iże wiátrow nie ćierpiáłá BierEz K; tho ziele niecirpi wielkiego ognia á thak y wielkiego warzenia FalZioł I 50a, I 39c, 59b, 141b, IV 57d; GlabGad H5v; muśi Dworzánin/ nigdy około pocżćiwośći białychgłow nie ſzermowáć/ bo to/ iáko oko/ naymnieyſzego proſzku nie ćirpi. GórnDworz T8v.
b. Z przeczeniem: nie mieć w sobie [czego] (1): á to zá ieden dziw/ iż ty rzeki z iednego źrzodłá idąc/ Dunay nie ćierpi Węgorzow á w Renie ich doſyć BielKron 287.
c. Może w funkcji strony biernej (1): Ieſliby ſye nieodelżyło/ á wſzákożby ſye też niemoc bárźiey nie śiliłá/ á inne lekárſtwo nieſłuży álbo niećierpi: iuż onego czáſu nieopuſzczay. SienLek 33.
*** Bez wystarczającego kontekstu (7): BartBydg 236b; AEgre ferre ac pati, Nierádo cierpieć. Nie zá dobre prziyąć. Mącz 4a; Sustineo, Podeymuyę/ podpieram/ też cierpię. Mącz 448b, 124c, 284a; Calag 525b; Calep 762b.

Synonimy: 1. 2. 3. znosić; 1. dręczyć się, frasować się, wytrzymawać; a. boleć, chorować, niemoc; 2. dopuszczać, pozwalać, tolerować, zgadzać się.

Formacje pochodne: docirpieć, nacierpieć się, odcierpieć, pocierpieć, pościerpieć, przecierpieć, przycierpieć, przyucierpieć, społcierpieć, ścirpieć, ucierpieć, wycierpieć, zacierpieć; ścirpać; ścierpiać, wcierpiać się, wycierpiać; ścierpiwać, ucierpiwać, wycierpywać.

Cf CIERPIAN, CIERPIĄCY, CIERPIENIE

DM