Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (CIERPIĄCOŚĆ)

Następne hasło: (CIERPIEC) »

CIERPIĄCY (66)part praes act

cierpiący (50), cirpiący (16); cierpiący PatKaz II, RejPs, GroicPorz (4), UstPraw, BibRadz (3), Mącz (3), BudBib, BudNT (2), CzechRozm, SkarŻyw (5), CzechEp (4), NiemObr, WerGośc, ArtKanc, LatHar (3), WujNT(9), SarnStat (2); cirpiący OpecŻyw, TarDuch, BielŻyw, WrobŻołt (2), LubPs (4); cierpiący: cirpiący FalZioł (6 : 4), GlabGad (1 : 3).

-e- Mącz (3), -é- SarnStat (2).

Fleksja

sg
m	N	cierpiący	f	N	cierpiącå	n	N	cirpiącé
	G	cierpiąc(e)go		G	cierpiąc(e)j		G
	D	cierpiąc(e)mu		D	cierpiąc(e)j		D
	A	cierpiąc(e)go		A	cierpiącą		A	cierpiąc(e)
	I	cierpiącym		I			I	cierpiąc(e)m

pl
N	m pers	cierpiący
N	subst	cierpiąc(e)
G		cierpiących
D		cierpiącym
A	m pers	cierpiąc(e), cierpiących
A	subst	cierpiąc(e)

sg m N cierpiący (11). ◊ G cierpiąc(e)go (7). ◊ D cierpiąc(e)mu (4). ◊ A cierpiąc(e)go (1). ◊ I cierpiącym (4). ◊ f N cierpiącå (3). ◊ G cierpiąc(e)j (2). ◊ D cierpiąc(e)j (1). ◊ A cierpiącą (1). ◊ n N cirpiącé (1). ◊ A cierpiąc(e) (1). ◊ I cierpiąc(e)m (1). ◊ pl N m pers cierpiący (9). subst cierpiąc(e) (1). ◊ G cierpiących (5). ◊ D cierpiącym (10). ◊ A m pers cierpiąc(e) (2) BudNT, CzechEp, cierpiących (1) WujNT. subst. cierpiąc(e) (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. duszenie, Linde XVIII w. s.v. cierpieć.

Znaczenia

1. Doznający, przeżywający dolegliwości fizyczne i psychiczne (62)
- α. W funkcji rzeczownika (4)
- a. Chorujący, złożony chorobą (22)
  - α. W funkcji rzeczownika (2)
- b. Obłożony wyrokiem sądowym; pokrzywdzony (4)
2. Tolerujący, cierpliwy, wytrzymały (4)
- a. Z przeczeniem: nieznoszący, niecierpliwy (1)

1. Doznający, przeżywający dolegliwości fizyczne i psychiczne; patiens Vulg (62): tedy iego cialo niebylo cirpiącé/ ale chwálebné OpecŻyw 93v; PatKaz II 54; BielŻyw 91; oglądałem ćię Bogá mego w ćiele/ nieſtworzonego ſtworzonym/ nieoglądánego widomym/ niećierpiętliwego ćierpiącym. SkarŻyw 113, 22, 62.

cierpiący co (27): FalZioł V 31v; LubPs Y4; Bo wtem iż ſam vćierpiał gdy był kuſzon/ może pokuſy ćierpiące rátowáć. BudNT Hebr 2/18, 2.Tim 2/24; CzechRozm 59v; CzechEp 25 marg, 184, 214; To narody zuchwáłe/ y roſkázowánia nie ćierpiące/ pod pánowánie inſzych poddáło. WerGośc 238; LatHar 604. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »boleść cirpiący« (1): Iam ieſth vbogi y boleſc cirpiączy TarDuch A7v.

»ciężkość cierpiący« (1): KRześciánie prawdę Bożą práwie miłuiący/ prze iego święte słowo cięſzkości ćierpiący/ ſzukayćieſz poćieſzenia/ z Kryſtowá kazánia ArtKanc I19.

»głod cirpiący« (1): Drudzy [jako są] głod y niedoſtátek cirpiący. LubPs Y4.

»cierpiący krzywdę« [szyk 3 : 3] (6): ktori cżini ſprawiedliwy ſąd cirpiącim krzywdę [iniuriam patientibus] WróbŻołt 145/7; LubPs X4v marg, ff2; GroicPorz B4; UstPraw C; CzechEp 11.

»niedostatek cierpiący« (1): LubPs Y4 cf »głod cirpiący«.

»prześladowanie cierpiący« (6): RejPs 92v; LatHar + + +v; wſzákże nie wſzyścy prześládowánie ćierpiący ſą święci y pobożni WujNT 740, 740 marg, Bbbbbb2v [2 r.].

»uciśnienie cierpiący« (1): á wam vćiśnienie ćierpiącym [et vobis, qui tribulamini] odpoczynienie z námi w obiáwieniu Páná Ieſuſá WujNT 2.Thess 1/7.

α. W funkcji rzeczownika (4): GroicPorz iiv; A co ieſzcże dźiwniey/ niecierpiętliwy ſtał ſię ćierpiącym SkarŻyw 1, 441; Chwali przytym Zydy/ iż y wiele ćierpieli/ y ćierpiących wſpomagáli. WujNT Hebr 10 arg.

a. Chorujący, złożony chorobą; morbo obnoxius Mącz (22): Quartanę też tłumi/ gdy ſie daſz napić cirpiączemu cżłowiekowi FalZioł II 4b.

cierpiący co (19): Pierſtien z kopyta [...] niedopuſzcża padać wielką niemoez cirpiączym. FalZioł IV 4d, IV 6a [2 r.], V 43v, 76 [2 r.]; Cżemu ięzik zimnicę cirpiącego, wſzytkie rzecżi gorzkie mnima. GlabGad C4v, B6, C6, K8v; BibRadz 2.Reg 3/29, Ez 18/6; Auriginosus, qui obnoxius est huic morbo, Zołtą niemoc cierpiący. Mącz 21a; BudBib Lev 22/4; NiemObr 166; LatHar 218; WujNT przedm 35, Mar 5 arg, Luc 8/43.

W charakterystycznych połączeniach: cierpiący biegunkę (2), febrę, krwotok, niemoc [w tym: krwawą (3), przyrodzoną, ś. Walentego (3), wielką (3), żołtą] (11), płynienie krwie (3), suchoty, upławy, zimnicę.

α. W funkcji rzeczownika (2): Tenże kamyk zawiązany wſkorze wołowey albo w ieleniey/ wielką niemocz oddala gdy na lewym ramieniu cierpiącze^mv prziwięzuią. FalZioł IV 24d, IV 41b.

b. Obłożony wyrokiem sądowym; pokrzywdzony [co] (4): Mężoboyce/ wywołánie do roku y do ſzeſći niedźiel ćierpiący [świadczyć w sądzie nie mogą] GroicPorz xv; áby wſzyſtkim vciśnionym y obćiążenie przed Sędźmi świetckiémi tegoż práwá Niemieckiégo ćiérpiącym [patientibus JanStat 1017] przeſpieczna do áppelláciiéy y odezwánia vćieczká otworzoná byłá SarnStat 952.

Wyrażenie: »szkodę cierpiący« (2): GroicPorz c2; Iednę quártę pieniędzy ſzkodę ćiérpiący, zá ſpáśienié od wielkiégo bydłá bierze. SarnStat 675.

2. Tolerujący, cierpliwy, wytrzymały; tolerans Mącz, PolAnt; patiens Vulg (4): Pan bog ieſt ſędzia ſprawiedliwymocźny á długo złoſci ćirpiąci WróbŻołt 7/12; BibRadz 2.Tim 2/24; Tolerans, Cierpiąci/ znoſząci/ trwáyący w czym/ wſtrzimawáyąci ſie od czego. Mącz 457b.

a. Z przeczeniem: nieznoszący, niecierpliwy; indignans Mącz; expers, intactus, non obnoxius Cn [czego] (1): Servitutis indignissimum [lege: indignantissimum], Zadnym obyczáyem newolſtwá nie cierpiącego. Mącz 89a.

Synonimy: 1. cnący; a. bolący, bolejący, chorujący, chory, chorzejący, niemocny, niezdrowy; b. karany.

Cf CIERPIEĆ, CIERPIĘTLIWY, CIERPLIWY