[zaloguj się]
[pdf]

CIERPLIWY (124) ai

cierpliwy, cierpliw (100), cirpliwy (24); cierpliw(y) BierEz (2), PatKaz II, GroicPorz, KrowObr (2), Leop (7), BibRadz (4), KwiatKsiąż, KochZg, OrzQuin (2), HistRzym (3), BiałKat (2), BietSpr, KochMon, BiałKaz, CzechRozm (6), ModrzBaz (3), Calag, SkarŻyw (14), StryjKron, CzechEp (2), KochBr, KochPam, ArtKanc (2), ActReg, Calep (4), GrabowSet (7), KochAp, KochFrag, LatHar (2), WujNT (11), WysKaz, SkarKaz (3), CiekPotr, GosłCast, KlonFlis, KlonWor (2); cirpliwy OpecŻyw (3), FalZioł (2), BielŻyw (3), GlabGad (3), WróbŻołt (2), LubPs (5), KochSat, RejPos, Phil, RybGęśli; cierpliwy: cirpliwy BielKron(1 : 1), Mącz (3 : 1).

cierpliwy (122), cierpliw (2); cierpliw KochFrag; cierpliwy : cierpliw GrabowSet (6 : 1).

e pochylone.

comp i sup (2 + 2) -ciérpliwszy. sup nåj- (1) CiekPotr, n(a)- (1) FalZioł.

Fleksja
sg
mNciérpliwy, nåjciérpliwszy, cierpliw fNciérpliwå, ciérpliwszå nNcirpliw(e), n(a)cirpliwsz(e)
Gciérpliwégo Gciérpliw(e)j G
Dciérpliw(e)mu D D
Aciérpliwégo Aciérpliwą Aciérpliwé
Iciérpliwym Iciérpliwą I
L L Lciérpliw(e)m
Vcierpliwy V V
pl
N m pers ciérpliwi
subst ciérpliw(e)
G ciérpliwych
A m pers ciérpliw(e)
subst ciérpliw(e)
I m ciérpliwymi

sg m N ciérpliwy, nåjciérpliwszy (50), cierpliw (2); ~ (attrib) ciérpliwy (17); ~ (praed) ciérpliwy (33), ciérpliw (2); cierpliw KochFrag; ciérpliwy: ciérpliw GrabowSet (2 : 1). ◊ G ciérpliwégo (6); -égo (1), -(e)go (5). ◊ D ciérpliw(e)mu (1). ◊ A ciérpliwégo (5); -égo (1), -(e)go (4). ◊ I ciérpliwym (16). V cierpliwy (2). ◊ f N ciérpliwå, ciérpliwszå (7). ◊ G ciérpliw(e)j (1). ◊ A ciérpliwą (2). ◊ I ciérpliwą (2). n N cirpliw(e), n(a)cirpliwsz(e) (2). ◊ A ciérpliwé (2); -é (1), -(e) (1). ◊ L ciérpliw(e)m (1). ◊ pl N m pers ciérpliwi (11). subst ciérpliw(e) (2). ◊ G ciérpliwych (1). ◊ A m pers ciérpliw(e) (2). subst ciérpliw(e) (1). ◊ I m ciérpliwymi (5), ciérpliwémi (3); -ymi KrowObr, RejPos; -émi OrzQuin, KochPam; -ymi : -émi WujNT (3 : 1); ~ -émi (1) KochPam, -emi (1) OrzQuin, -(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w.

1. Spokojnie znoszący ból i przeciwności; godzący się z losem; wytrzymały; perpessitius Cn (52): BierEz I; OpecŻyw 191, [192]; Ieſt też zwierzę na cirpliwſze, bo gdi ie zabija: nie woła, gdi ſtrzigą: milcży FalZioł IV 2a, 4b; WróbŻołt mm8v; LubPs A3; [Iob] Był też y nád przyrodzenie ćirpliwy BielKron 27v; á wſzakoſz tak ciérpliwi byli yż żaden ſnich nigdy niezawołał/ áni żadnego boleśći á doległośći tak ćięſkiey znaku popokazał [!], KwiatKsiąż N2v; Cierpliwy to iákiś vbogi/ ták ná zimnie y deſdżu wytrwa SkarŻyw 135, 36, 47; ArtKanc M15v; GrabowSet B2, C2; WysKaz 15; Nákoniec y z Tátárow, ktory ieſt naydużſzy Y naycierpliwſzy narod, nie naydzie ſię żaden, Coby tám ſześć mieſięcy przetrwał y żyw zoſtał CiekPotr 42.

cierpliwy na co (2): [Hiszpanie] W ſzáćiech á w zbroiách bárzo ſie kocháią/ ná głod/ źimno/ y ná mną nędzę/ ſą bárzo ćierpliwi. BielKron 280v; BielSpr 53v.

cierpliwy w czym (8): Słuſza w rzecżach ćierpliwym być/ Ktore inák nie mogą być BierEz Lv; RejPos 265v; wdoległośćiách ćierpliwa/ y wpokuſach dziwnie Bogu vfaiąca byłá. SkarŻyw 193, 243 marg, 441, 527; WujNT Rom 12/12, Cccccc2v.

Wyrażenie: »cierpliwe znoszenie« (1): Nád to ieſzcże/ ieſli ſię w tem Filozofow dołożymy/ wiele od nich vsłyſzymy o hámowániu gniewu/ á o łáſkáwem y ćierpliwem znoſzeniu krzywd [de iniuriis clementer et patienter ferendis]. ModrzBaz 68.
Szereg: »cichy, cirpliwy« (1): co ſie dzyało nád ćichymi/ nád ćirpliwymi w vćiſkach ſwoich/ tho wſzytko nád tymi wypełniono być muśi RejPos 265v.
α. Spokojny, spokojnie czekający (4): Ktory ieſt ćierpliwy [qui patiens est]/ ſpráwuie ſie wielką mądrośćią: ále ktory niećierpliwy/ wywyſſa głupſtwo ſwoie. Leop Prov 14/29; Szalony ludzki rozum/ áni oni znáią/ Iáko młodość/ y żywot prędko vpływáią/ Co ty wiedząc/ bądź ćiérpliw do kréſu żywotá/ Strzegąc ſie/ ile możeſz/ troſki á kłopotá. KochFrag 15; GosłCast 48; Y ná toć powiem/ iedno bądź ćierpliwy/ A nie bądź do tey wody ták ſkwápliwy KlonFlis D3v.
a. Wytrwały (20): Nie będzieſz mocz cirpliwy być, dokąd woley ſwey nie przemożeſz. BielŻyw 85; LubPs V2v; niewieſćia płeć/ będąc mdleyſzey nátury/ y nie ták ćierpliwey/ rychley może być przywiedźioná vpominánim y mękámi ku wyznániu/ niż Mąż. GroicPorz ii2v; KrowObr 63, 129v; Ten ktory ieſt ćierpliwym wſzytko znośi do czáſu [usque in tempus sustinebit patiens Vulg]/ ále potym przychodźi mu weſele. BibRadz Eccli 1/22 [29], 1.Thess 1/3; A wy tym czáſem bądźćie Polacy ćiérpliwi/ Aż ſye iáwnie pokaże/ gdźie práwy gdźie krzywy. KochZg A4; SkarŻyw 62, 413; WujNT Iac 5/7, 8, s. 704 marg.

cierpliwy w czym (2): StryjKron 607; Gdy ták złocżyńcá będzie ćierpliwy w tym boiu KlonWor 39.

Szereg: »pokorny i cierpliwy« (1): bog pokornych y czyerplyuych ſwych ſlug nyeopuſzcza y ſmątek ych obroczyl PatKaz II 63.
W przen (4): KochMon 30; Skoro záś polá śniegiem/ á głębokié brody Mroźna Zimá przykryłá ćiérpliwémi lody KochPam 83; Ciérpliwa pámięc. KochAp 9; Gdyż tedy ćirpliwy pług/ y twárde kámienie Cżás niſzcży/ wierſze iednák trwáią w ſtałey cenie. RybGęśli B3.
2. Łagodny, miłosierny, wyrozumiáły, tolerancyjny; tolerans Calep, Cn; patiens Vulg; aequus Mącz; benignus Cn (62): [Dyogenes] Był też y barzo cirpliwy, gdyż iednego cżaſu o gniewie mowił, ieden mu na twarz plunął y ſpytałgo gniewali ſie ktory odpowiedział, nie gniewamci ſie BielŻyw 72, 148; Vſta nie ſzyrokie [...] cżłowieka vkazuią, ſpokoynego, boiaznego, cirpliwego, y wiernego GlabGad Ov, N2v, O4v; Leop Eccli 5/4, Is 42/14, Nah 1/3; Człowiek gniewliwy wſzczyna zwády/ ále ten ktory ieſt ćierpliwy vśmierza nieſnaſki. BibRadz Prov 15/18; á człowiek ćierpliwy lepſzy ieſt niżli ten ktory ieſt wynioſłey myſli. BibRadz Eccle 7/9; Kto tak żelazney głowy/ albo tak cirpliwy/ Zeby mogł wſzitkich ſłuchać KochSat B2v; OrzQuin D3; BiałKaz H2v; CzechRozm 183v, 235v; ModrzBaz 68; SkarŻyw 82, 142, 483; KochBr 152; ActReg 167; Calep 612b, 1071b; Ktory/ długo ćierpliw/ z tą łáſką złoſnemu/ Karánie znieść kazał GrabowSet R4v, N2, R4v, S4; Miłość ieſt długo ćierpliwa/ łáſkáwa ieſt WujNT 1.Cor 13/4, Luc 18/7, 2.Tim 2/24, Yyyyyv; SkarKaz 83a.

cierpliwy ku komu (1): znaſzayćie niemocne/ ćierpliwymi bądźćie ku wſzytkim. WujNT 1.Thess 5/14.

cierpliwy na co (2): Cierpliwy ná obmowy y cżći vwłocżenia y ſzemraniá. SkarŻyw 483 marg; SkarKaz 3a.

cierpliwy nad czym (2): Ieſt nam Pánem miłośćiwym/ nád złośćią náſzą ćierpliwym. ArtKanc Q19v; GrabowSet V3v.

cierpliwy w czym (2): Káżdemu ktory w krzywdzye yeſt záwżdy ćirpliwy LubPs X4v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »w słuchaniu cierpliwy« (1): Náukáć tu ieſt Królom daná/ áby oni poty w ſłuchániu ćiérpliwémi byli/ pokiby mowá czyiá Máieſtatu ich nie thykáłá. OrzQuin D3v.
Szeregi: »cichy, (i) cierpliwy« [szyk 4 : 1] (5): CzechRozm 234v, 239v, 244v; ktore w ſobie nie ma nic duchá ćichego y ćierpliwego Chriſtuſowego CzechEp *3v; LatHar 611.

»miłosierny, (a, i) cierpliwy« = misericors et patiens Vulg [szyk 3 : 2] (5): WróbŻołt 85/15; Ale ty Pánye Boże ná wſſem miłoſierny/ Cirpliwy w dobrocyach twych ták nigdy niezmierny LubPs T2; Miłośćiwy á lutośćiwy Pan/ ćierpliwy á hoynie miłoſierny. Leop Ps 144/8; SkarŻyw 135; SkarKaz 278a.

»cierpliwy i (a) wielkiego miłosierdzia« = patiens et multae misericordiae Vulg (2): WróbŻołt 85/15; A thy Pánie Boże lutośćiwy y miłośćiwy: ćierpliwy y wielkiego miłoſierdzia/ y prawdziwy. Leop Ps 85/15.

»mocny a (i) cierpliwy« [szyk 4 : 1] (5): LubPs B6; Gniew Boży przećiwko nieprzyiaćielom ſwoim/ ktory ieſt ćierpliwy y mocny/ ktorego gniewu żaden ſie záſtáwić niemoże Leop Nah 1 arg; HistRzym 88, 88v, [89]v.

»skromny i cierpliwy« [szyk 3 : 2] (5): OpecŻyw 48v; CzechRozm 234; CzechEp 52; Tyberius też ſkromnym y ćirpliwym aduerſus conuicia maloſque rumores okázował ſie/ cżęſto ty ſłowá máiąc w przypowieśći/ że w wolney R. P. wolny theż vmyſł y głos być ma. Phil Q3; Vcżćieſz ſię tym przykłádem ludkowie vłomni: Miłuyćie zgodę: bądźćie ćierpliwi y ſkromni. KlonWor 51.

»życzliwy i cirpliwy« (1): Favete, adeste aequo animo, et rem cognoscite, Słuchaycie pilnie/ Bądźćie życzliwi y Czirpliwi. Mącz 120a.

W przen (1): Ták rozmáite chłuby miedzy ſobą zwykli cżynić [...] z iákich inſzych plotek nikcżemnych/ że y vſzy muśiáłyby być bárzo ćierpliwe/ ktoreby ſie do słuchánia tych rzecży náchylić chćiały ModrzBaz 61.
3. Cierpiący (3): gdy go [Chrystusa] tu z námi nie máſz thákiégo: iáko ná świećie z námi żył? to ieſt śmiertelnégo/ niedoſtátecznégo/ ćiérpliwégo/ krzywdy odnoſzącego? BiałKat 306; Vcżyń mię Pánie Boże [...] ćierpliwym bez ſzemránia/ pokornym bez obłudnego zmyślenia/ weſołym bez roſpuſty LatHar 22.
Szereg:»cierpliwy, pokorny« (1): Rozumiéyże tedy iuż ſłowá Páńſkié: iż nie záwżdy Chryſtuſá mamy widomégo/ śmiertelnégo/ ćiérpliwégo/ pokornégo BiałKat 306.
4. Możliwy do zniesienia (1): Patibilis, Quod perferri potest ‒ łatwi do czierpienia, czierpliwi. Calep 763a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Patientissimus omnium hominum, Bárzo wielmi cierpliwy. Mącz 284b, 284b [2 r.]; Calag 218a; Patiens – Czierpliwi. Calep 763a; WujNT Zzzzz4v.

Synonimy: 2. cichy, łagodny, miłosierny.

Cf CIERPIĄCY, CIERPIĘTLIWY, NIECIERPLIWY

DM