[zaloguj się]
[pdf]

NIECIERPLIWY (43) ai

niecierpliwy (36), niecirpliwy (7); niecierpliwy BierEz, MurzNT, GroicPorz, Leop (2), SienLek (3), KuczbKat, BielSpr, CzechRozm, ModrzBaz (3), Calag, KochPs, SkarŻyw, CzechEp (2), NiemObr (2), KochEr, KochPieś, Calep (3), GrochKal, WujNT, CzahTr, GosłCast; niecirpliwy OpecŻyw, BartBydg, RejPos (2); niecierpliwy : niecirpliwy BielKron (1:2), Mącz (5:1).

W pisowni łącznej (32), w rozłącznej (11).

Pierwsze e jasne; -cier- (6) MurzNT, Mącz (5), -ciér- (5) KochPs, KochEr, KochPieś, GosłCast, też Calep.

Fleksja
sg
mNniecierpliwy fNnieciérpliwa, niecirpliw(a) nN
Gnieciérpliw(e)go Gnieciérpliw(e)j Gnieciérpliw(e)go
Aniecirpliwego A A
Inieciérpliwym Inieciérpliwą I
pl
N m pers nieciérpliwi
m an nieciérpliwi
subst nieciérpliw(e)
D nieciérpliwym
A m pers nieciérpliw(e)
subst nieciérpliw(e)
I m nieciérpliwęmi
L nieciérpliwych

sg m N niecierpliwy (21). ◊ G nieciérpliw(e)go (2). ◊ A niecirpliwego (1). ◊ I nieciérpliwym (2). ◊ f N nieciérpliwa (3), niecirpliw(a) (1). ◊ G nieciérpliw(e)j (1). ◊ I nieciérpliwą (1). ◊ n G nieciérpliw(e)go (1). ◊ pl N m pers nieciérpliwi (2). m an nieciérpliwi [cum N pl konie] (1). subst nieciérpliw(e) (1). ◊ D nieciérpliwym (1). ◊ A m pers nieciérpliw(e) (1). subst nieciérpliw(e) (1). ◊ I m nieciérpliwęmi (1). ◊ L nieciérpliwych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. cierpliwy.

1. Niewytrzymaly na cierpienie fizyczne; impatiens Calag, Calep (9): a iakoż tedy będzieſs mogł wiecżné męki znoſitz/ [...] gdyż teráz tako malá męka tak niecirpliwego cie cżynij OpecŻyw [192]v; bo [Niemcy] Lud niećierpliwy/ nie przywykli głodu/ źimnu BielSpr 65v; Calag 525b; Calep 509b.

niecierpliwy czego (1): [krześcijański lud] nie ćierpliwy głodu / źimná/ gorącá/ prace/ przymowek BielKron 255.

niecierpliwy w czym (3): wźiął był od Albiná [...] żołnierze niećwicżone/ ſwowolne y roſpuſtne/ w niebezpiecżeńſtwie y w pracy niećierpliwe/ kárnośćią nieukrocone/ áni wſkromność przywiedźione. ModrzBaz 112, [41], 42v.

Szereg: »miękki a niecierpliwy« (1): á drudzy záſye ſą ták miękkiego á niećierpliwego przyrodzenia/ iż wolą ládá co powiádáć/ niż okrutne męki ćierpieć. GroicPorz hh2.
2. Nieuległy, niepokorny (9): Przetoż roſpáczáć nie mamy áni być niećierpliwi áni fráſowliwi/ ieſli ſię nam nie záwżdy powodzi WujNT 140.

niecierpliwy czego (1): káżdy da zá ſię licżbę Bogu/ z głupiey ſwey zápálczywośći y niećierpliwey powinnośći [może błąd zamiast: niecierpliwości ‘nieznoszenia, nieuległości’] CzechEp 26.

niecierpliwy w czym (3): BierEz C4; Ferre immoderate res adversas, Nie cierpliwym być w przećiwnych rzeczách. Mącz 121d; ále w innych rzecżách byłá niećierpliwą? Nie. SkarŻyw [197].

W przeciwstawieniu: »cierpliwy ... niecierpliwy« (1): Nie poſzlo z duchá ſkromnego y ćierpliwego Chriſtuſowego/ ále z burzliwego niećierpliwego y zápálcżywą pomſtą páłáiącego Antichryſtowſkiego CzechEp 52.

a. O koniu (3): Biáło ſrokáći konie/ ſą wpoły niećierpliwi gdy ná nie wśiádáią SienLek 186v, 186v.

niecierpliwy ku czemu (1): Aczkolwiek [koń] niećierpliwy ku wśiádániu/ Ale duży bywa ku ieżdżeniu. SienLek 187v.

3. Nie chcący czekać; pośpiesznie działający (2): Zyadł piſkorzá żywego/ piſkórz niećiérpliwy Strawięnia nieczekáiąc/ przepadł przezeń żywy. KochFr 124.
Przen (1): gdźie ſławné Atheny? Gdźie ſye oná gwałtowna Rzymſka moc podźiáłá? Wſzytko śmierć niećiérpliwa z źiemią porównáłá. KochTarn 77.
4. Porywczy, gwałtowny, nieumiarkowany w gniewie; intemperatus, stomachosus Mącz; impotens Calep (15): Leop Prov 14/17; Piłat był [...] chytry/ niećirpliwy BielKron 140; Mącz 420b, 443b; Calep 513a.

W połączeniu szeregowym (1): Wſzytkim też roſkoſznikom świeckim/ y ludźiom niemiłośiernym: [...] wiecżnym zginienim groźi/ iáko y wſzytkim łákomym/ okrutnym/ niećierpliwym NiemObr 114.

W przeciwstawieniach: »cierpliwy, pokorny ... niecierpliwy« (2): Ktory ieſt ćierpliwy/ ſpráwuie ſie wielką mądrośćią: ále ktory niećierpliwy/ wywyſſa glupſtwo ſwoie. Leop Prov 14/29; CzechRozm 233.

Szeregi: »gniewliwy, (i) niecierpliwy« (2): niekaże naoſtatek gniewliwęmi i niecierpliwęmi być. MurzNT 43v; Mącz 420b.

»skwapliwy i niecierpliwy« (1): Páweł ś. vcży Tymotheuſzá [...]/ áby nie był ſkwápliwym/ y niećierpliwym/ tymi ſłowy piſząc: A ſłudze Pańſkiemu/ nie trzebá walcżyć/ ále vkłádnym być/ przećiwko wſzytkim NiemObr 18.

»zuchwały a niecierpliwy« (1): CzechRozm 233 cf W przen.

W przen (1): Oſobliwyżeś ty żołnierz/ iákiegoś zuchwáłego á nie ćierpliwego Hetmáná? A pewnie nie onego naywyżſzego/ nam od Bogá dánego/ ćichego y pokornego Hetmáná Iezuſá Chriſtuſá? CzechRozm 233.
Przen (3):
Szereg: »gniewliwy i niecierpliwy« (2): Będźieſz po żmijach beſpiecznie gniewliwych/ Y po pádálcach deptał nie ćiérpliwych KochPs 139 [Ps 90/13; przekład tego samego tekstu] CzahTr Fv.
a) O morzu: wzburzone, groźne (1): Tá y wod Morſkich śiły niećierpliwe/ Y AEolowe wiátry popędliwe Zgromiłá GrochKal 5.
a. O miłości: zazdrosna, gwałtowna (1): Zelotypia, invidia vel suspitio contra uxorem et econverso, vel mechia vel vehemens amor in uxorem, zbithna a gorącza myloscz, gorzlyva, nyeczirpliwa BartBydg 176.
5. Nie tolerujący, nietolerancyjny; intolerans Mącz; indignus, intractabilis Cn (3): [Grzegorz VII] był vcżony/ roſtropny/ á niećirpliwy/ przećiw odſzcżepieńcom á gwałtownikom kościelnym bárzo ſie záſtáwiał. BielKron 177; Mącz 457b.

niecierpliwy czego (1): GosłCast 35 cf W przen.

W przen (1): A zátym myśl ſzláchetna złégo niećiérpliwa/ Zmázy złych ſpraw oycowſkich/ aż do reſztu zmywa. GosłCast 35.
6. Nie do zniesienia, którego się nie toleruje; intolerabilis Mącz; impatibilis Calep (4): Mącz 457b; káżdy cżłowiek ſłuſznie obacżyć może/ iáko to ieſt niećirpliwy grzech v Páná tego/ nádęta á hárda myſl RejPos 199v, 199v marg; Calep 509b.
7. Nie podlegający nigdy cierpieniu, nie odczuwający bólu (1): Będą theż wſzyſtkie ćiáłá Swiętych iednáko niecierpliwe KuczbKat 95.

Synonimy: 4. gniewliwy, jadowity, niepowciągły, popędliwy, prędki, skwapliwy, srogi, swarliwy, zjadły; a. gorący, gorliwy, gwałtowny; 6. ciężki, nieznośny, trudny.

Cf CIERPLIWY, NIECIERPIĘTLIWY

MM