[zaloguj się]
[pdf]

1. CZCIĆ (442) vb impf

czcić (389), ćcić (39), tcić (11), tczcić (3); ćcić Calag, KochFr; tcić MiechGlab, KromRozm I (3), MurzNT (2), KromRozm II (2), GroicPorzRej; czcić : ćcić : tcić : tczcić OpecŻyw; (4 : 4 : – : –), SeklKat (5 : – : – : 1), RejKup (1 : – : 1 : –), LubPs (1 : 2 : – : –), KrowObr (4 : 14 : – : –), Leop (4 : 8 : – : –), BielKron (3 : 2 : – : –), RejZwierc (4 : 2 : – : –), CzechRozm (7 : 4 : – : –), KarnNap (– : 1 : 1 : –), SkarJedn (9 : – : – : 2). ◊ W formach 1 sg, 3 pl praes, 2 sg imp, impers praet, impers con, part praes act: czci- (73), czcz- (31), czc- (9); czci- MetrKor, BierEz (4), OpecŻyw, RejRozpr, SeklKat (4), RejKup, GliczKsiąż, LubPs, KrowObr (3), Leop (5), OrzList, BibRadz (2), BielKron (2), RejAp (2), HistRzym, HistLan, KuczbKat (2), RejPosWstaw (2), BudBib (2), BudNT (2), ModrzBaz, KochPs, CzechEp (4), NiemObr (2), KochFr, ArtKanc, KołakSzczęśl; czcz- PatKaz I (2), FalZioł, MiechGlab, LudWieś, GórnDworz (2), CzechRozm, PudłFr (3), Calep (2), LatHar (2), SkarKaz, GosłCast (2); czc- WujJud (2), SkarJedn, WysKaz (2); czci- : czcz- : czc- BielŻyw (1 : 3 : –), Mącz (8 : – : 1), RejZwierc (1 : 1 : –), SkarŻyw (6 : 1 : 2), WujNT (5 : 7 : 1), SkarKazSej (2 : 1 : –).

Fleksja
inf czcić
indicativus
praes
sg pl
1 czczę czcimy, czci(e)my, czcim, czci(e)m
2 czcisz czcicie
3 czci czczą
praet
sg pl
1 m -m czcił m pers
3 m czcił m pers czcili
f czciła m an
n czciło subst
fut
sg pl
1 m czcić będę, będę czcił, będę czcić m pers
f będę czciła m an
2 m czcić będziesz, będziesz czcił m pers
3 m będzie czcił, czcić będzie m pers czcić będą, będą czcili
n subst będą czcić, będą czciły
imperativus
sg pl
2 czci, czcz czcicie
conditionalis
sg pl
1 m bych czcił, bym czcił m pers bysmy czcili, bychmy czcili
f bych czciła m an
2 m byś czcił m pers byście czcili
3 m by czcił, bodaj czcił m pers aby czcili
n subst by czciły
impersonalis
praet czczono
con by czczono
participia
part praes act czcząc

inf czcić (101). ◊ praes 1 sg czczę (27). ◊ 2 sg czcisz (6). ◊ 3 sg czci (67). ◊ 1 pl czcimy (16), czci(e)my (7), czcim (2), czci(e)m (1); czcimy Leop, KuczbKat, RejPosWstaw, NiemObr (2), ArtKanc (2), LatHar (4), WujNT (3), SkarKazSej (2); czci(e)my PatKaz II, RejKup, BielKron, SkarJedn, GrabowSet; czcim SkarKaz (2); czci(e)my : czci(e)m SkarŻyw (2 : 1). ◊ 2 pl czcicie (1). ◊ 3 pl czczą (25). ◊ praet 1 sg m -m czcił (1). ◊ 3 sg m czcił (29). ◊ f czciła (5). n czciło (1). ◊ 3 pl m pers czcili (28). ◊ fut 1 sg m czcić będę (2) SkarŻyw, WujNT, będę czcił (1) GrabowSet, będę czcić (1) BierEz. f będę czciła (1). ◊ 2 sg m czcić będziesz (3), będziesz czcił (2); czcić będziesz Leop, KuczbKat; będziesz czcił KromRozm II; czcić będziesz : będziesz czcił CiekPotr (1 : 1). ◊ 3 sg m będzie czcił (3) KrowObr, WujNT, SarnStat, czcić będzie (1) SiebRozmyśl. ◊ 3 pl m pers czcić będą (2) RejZwierc, PaprPan, będą czcili (1) KochPs. subst będą czcić (1) Leop, będą czciły (1) GrabowSet. ◊ imp 2 sg czci (43), czcz (1) FalZioł. ◊ 2 pl czcicie (8). ◊ con 1 sg m bych czcił (1) BierEz, bym czcił (1) GrabowSet. f bych czciła (1). ◊ 2 sg m byś czcił (3). ◊ 3 sg m by czcił (7), bodaj czcił (1). ◊ 1 pl m pers bysmy czcili (6), bychmy czcili (1) LubPs. ◊ 2 pl m pers byście czcili (1). ◊ 3 pl m pers aby czcili (11). subst by czciły (1). ◊ impers praet czczono (4). ◊ con by czczono (1). ◊ part praes act czcząc (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Poważać, szanować, wyrażać uznanie, szacunek; honorare Mącz, Calag, Calep, Cn; venerari Mącz, Calep, Cn; advenerari, devenerari, honestare, percolere honore Calep, Cn; colere Mącz, Cn; decorare, numero eximere, honorem tribuere, observare, praestere reverentiam, suspicere, adorare, celebrare, honorificare Calep; honore afficere (ornare), honorem facere (augere, dare, deferre, habere, perhibere), praestare, cohonestare, dignare Cn (406): Czo to ieſt czcić? To ieſt/ Powinnyſmy ie weczći mieć/ poſluzny być/ y wſzelką dań albo zaplatę powinna á znoſną placzić. SeklKat H; Mącz 157d [2 r.]; BudBib Num 22/17; ModrzBaz 57; Calag 142a; Percolo ‒ Mam wiekiei [!] pocziwoſczi czczę. Calep 776a, 28b, 177a, 213a, 216b, 315b (10); WysKaz 36.

czcić kogo, co (194): Báránie cżemu mię nie cżćiſz/ Iż przedemną wodę mąćiſz BierEz M2, Ev, M4, P2; OpecŻyw 84; PatKaz I 5 [2 r.]; MetrKor 46/118; Słowa ſą piſma ſwiętego Ecleſiaſticus xxxviij. Czcż lekarza dla potrzeby/ bociem iego ſtworzył FalZioł +2; BielŻyw 34, 108; SeklKat H2v; Yákoż y Kryſtus Annaſſá y Káiffaſſá tćił. KromRozm I I3v, I3v, I4; Acz y piſmem gárdźić nyemamy: y owſſem tćić ye yáko práwe á prawdźiwe ſlowo boże/ duchem śwyętym przez tyże Apoſtoły nápiſáne KromRozm II n3v; GliczKsiąż N4, N8 marg; GroicPorzRej C4; KrowObr B3, 140v; RejWiz 61v, 70v; Nie miey bácżności ná vbogiego/ áni cżći oſoby bogátego [nec honores vultum potentis] Leop Lev 19/15, 19/32, 1.Mach 11 arg; OrzList h2; BibRadz II 12b marg; OrzRozm Q2v; BielKron 255, 266; Mącz 102d, 389b, 419b; RejAp 110v, 139; GórnDworz B6v, M2v, M3, M6, Kk5; HistRzym 25v [2 r.], 112; RejZwierc 35v, 101v, 105v, 177v, 178; kto tedy cżći obraz iego/ ſámego Krolá w nim cżći WujJud 46v, 52v, 85; RejPosWstaw [413]; BudBib 2.Reg 10/3; BudNT 1.Petr 2/17 [2 r.]; ModrzBaz 57; Bo prozno goſpodarzá cżći/ kto małżonkę iego lży. SkarJedn 249, 92, 183, 216, 234, 259, 389, d7; Ludzie [...]/ Stárſze w lećiech/ tákze też przełożone cżćili. KochDryas A2v; KochPs 180; Od Bogá posłány vrząd Boży cżći. SkarŻyw 213 marg; Ceſarz go cżćił iáko oycá/ wiedząc iſz pobożny Chrześćiánin: á Cárogrod niemiał ná deń bogátſzego. SkarŻyw [223], A4, 16, 90, 172, 189 marg (30); StryjKron 562; NiemObr 17, 128; ReszList 174; By ſnać świniá błoćiſta vbrawſzy ſye w złoto Przyſzłá: áli świnię cczą/ choć śmierdźi z niéy błoto. PudłFr 74, 74; GórnTroas 25; GrabowSet X3v; Bogá ſię boyćie. Krolá czćićie [regem honorificate]. WujNT 1.Petr 2/17, s. 310, 335, 337, Ioann 8/54, s. 393 (17); SarnStat 361, 601; SkarKaz )(2v, 44a, 515a, 580b, 611b [2 r.]; VotSzl A4v; CiekPotr 24; To znák ieſt pánowánia y náſzéy zwiérzchnośći/ W tym ſie kocháć/ iż nas cczą/ máią w vczćiwośći. GosłCast 14, 17; SkarKazSej 665b [2 r.], 679b [2 r.], 680a [2 r.], b, 681b (13). Cf czcić kogo czym; kogo przed kim; kogo w czym, W przytoczeniach i omówieniach 4. przykazania, »jako Boga czcić«.

czcić kogo czym (8): KromRozm II i; Owa w rzecży thák rozumiał/ że go pan Hethman cżćił onym przeiechániem. GórnDworz Q4, K8v; RejPosWstaw [414]; CzechRozm 192; SkarJedn 196; SarnStat [994], 1093.

czcić kogo przed kim (1): Zgrzeſſyłem/ ále wżdam theraz ćći mię przed ſthárſſemi ludu moiego [honora nie coram senioribus populi mei] Leop 1.Reg 15/30.

czcić kogo w czym (2): WujJud 46v; Co mam cżynić z tym złym cżłowiekiem/ dla ktoregom tu przyiacháł/ cżcąc go wtym/ á on mnie ták nie vcżćił? SkarŻyw 188.

czcić komu (1): Tu pán Iezus więcey ſlugę vcżcił rycerſkiégo niżli ſyna królewſkiégo/ nám daiątz naukę/ abyſmy nie cżcili komu dlá dwornoſci iego OpecŻyw 43.

W przytoczeniach i omowieniach 4. przykazania (37): Wſſakes ty w ſtarym zákonie przykázál kożdému tzcitz matkę ij oyttza OpecŻyw 81v; PatKaz I 5, 7, 11, 14; SeklKat B2v, B3, G4v, H; Cći oycá twego y mátkę twoię/ ábyś dlugo żył ná ziemi KrowObr 140v; Leop Mar 10/19; BibRadz Lev 19/3; Pan roſkazuie/ cżći oycá y mátkę ſwoię. RejAp 110v; HistLan kt; KuczbKat 305, 310; RejPosWstaw 41v, [414]; BudBib Ex 20/12; BudNT Mar 7/10, Luc 18/20; CzechEp 281; ArtKanc M3, M6v; LatHar 113, 659; KołakSzczęśl Bv; WujNT Matth 15/4, 5, 19/19, Mar 7/10, 10/19, Luc 18/20, Eph 6/2; CiekPotr C2; SkarKazSej 696b, 698a.

Zwrot: »jako Boga czcić« (1): Iáko Alexándrowi/ kthory zápomniawſzy ſwey cnothy y ludzkośći/ Káliſteneſá/ iż go iáko Bogá cżćić nie chciał/ okrutną męką zábił. Phil G4.
Szeregi: »czcić i miłować« [szyk 5 : 2] (7): Mącz 389c; Ktemu będzieli chciał áby go cżcżono/ y miłowano: potrzebá áby theż ſam cżćił/ y miłował GórnDworz M3, Kk5; SkarŻyw 16; NiemObr 17; SkarKazSej 665b.

»czcić, (i) sławić« [szyk 1 : 1] (2): RejZwierc 35v; Y iáwna rzecż ieſt: iſz ten ktory mocne y mężne ludzie cżći y ſławi: ſam ich teſz/ gdyby mu ſię tráfiło/ náſládowáć ma wolą. SkarŻyw 206.

»szanować, czcić« (1): wſſak cie zawżdy ſſanowál/ cżcil OpecŻyw 84.

»czcić, (i, a) ważyć« [szyk 31 : 2] (33): Iż mamy wyſoce tćić y wáżyć duchowne przełożone KromRozm I I3v; GliczKsiąż N4, N8; KrowObr 126v; then ważył ſobie y ććił Ionáthę Leop 1.Mach arg; OrzList h2; BielKron 255; Eximere numero, Z poſpolſtwá wyłączyć/ to yeſt czćić ważyć/ á powyſzſzyć kogo. Mącz 102d; Honore aut imperio affectos observare et colere debemus, Doſtoyność albo zwierzchność yáką ná ſobie máyąćą czćić y ważić mamy. Mącz 389b, 59d, 79d, 223c, 389b, c (11); GórnDworz M2v, M6; RejZwierc 35v, 101v, 105v, 177v, 178; WujJud 85; SkarŻyw 391; StryjKron 562; áby rownie Heretyki/ y ſnadź ieſzcże bárźiey wdźięcżniey prziymowáli/ y ták ie cżćili y ważyli/ iáko inne chrześćijány ReszList 174; WujNT 393, 660 marg; SarnStat 361; Y ćiebie oycá ſwego czćić, ważyć, ſzánowáć, [...] V nich náuczył CiekPotr 24.

a. O Bogu i świętych; miejscach i przedmiotach kultu religijnego; wielbić, oddawać cześć; adorare Mącz, Calep; advenerare, colere, Deum piare, venerare Cn (183): Słuchayże záſię iáko Ezáiaſz y ini Prorocy wołáią ná cię/ á vcżą cie cżćić káżdego dniá/ ku cżći á ku chwale Pánu twemu zoſtáwionego. RejPos [226]; ArtKanc G14v.

czcić kogo, co (179): Rzekł/ by Bogiem nie gárdzili/ Iego święte mieyſcá cżćili. BierEz H; OpecŻyw 48, 114, 185v, 186; PatKaz I 13v; PatKaz II 75; PatKaz III 92v, 122v; BielŻyw 158; Bartłomieia s. armianię tcżą. MiechGlab *6; WróbŻołt 49/23; RejKup k2v, m6v; GliczKsiąż G8v; LubPs X5; KrowObr 64v, 152, 154, 163v, 175v (12); y ććili [coluerunt] plugáſthwá/ o kthorych im był Pan bog przykazał áby ich niecżynili. Leop 4.Reg 17/12, Tob 13/13, Ps 49/15, Prov 14/31, Dan 3/17, 6/16; BielKron 296v; GrzegRóżn D3 [2 r.], L3; RejAp 110v; GórnDworz Hh6v; RejPos 3v; KuczbKat 160, 301, 355; WujJud 34v, 54, 54v, 62, 264; WujJudConf 54, 60; RejPosWstaw [212]v, [1103]; BudBib Ps 116/1; BudNT Act 19/27; CzechRozm 10, 12, 37, 70v, 195v [4 r.], 197, 201; KarnNap E4v, F4; SkarJedn 316; Będą ſye tobą chłubili/ Którzy twoie imię czćili KochPs 8, 131; Longobárdowie cżćili mieyſcá poświęcone. SkarŻyw 213 marg; obrázy ieſzcże od wiekow Apoſtolſkich kośćioł czći y onych vżywa SkarŻyw 299, 71, 130, 140, 293, 298 (22); CzechEp 299; NiemObr 107 [4 r.], 109, 119, 120 [4 r.]; ArtKanc E6v, E7, H7v, N19, T17, T19; W trzech oſobách iſtnośći iedney Boſkiey cżćiemy Oycá nierodzonego/ á iednorodnego Syná GrabowSet X3, B4 [2 r.], Fv; LatHar 7, 444, 475 [2 r.]; WujNT 319, Ioann 5/23 [4 r.], 8/49, s. 341 marg, 385, 714 [2 r.], 783; WysKaz 36; Bądź zdrowá/ łáſki pełná: Niebieſki pan z tobą: Ciebie czćić będźie człowiek/ y ćieſzyć ſie tobą SiebRozmyśl F2v; SkarKaz 160a, 274b, 578b, 579b, 636b, Ooood; SkarKazSej 671a, 678a, 680a, 685b, 692b. Cf czcić kogo z czego; kogo czym; kogo w czym, »czcić Boga«.

czcić kogo z czego (1): Czći Páná z bogactw twoich [honora Dominum divitiis tuis] BibRadz Prov 3/9.

czcić kogo czym (23): OpecŻyw 185v; lud ten przybliżá śię ku mnie vſty ſwoięmi i tći mię wargami [et labiis me honorat] MurzNT Matth 15/8, Mar 7/6; KrowObr 235v; KuczbKat 285 marg; WujJud 54; BudBib Is 29/13; BudNT Mar 6/22; Y Anioł go tym cżći/ zowiąc go ſynem Dowidowym [!]. SkarŻyw 241, 491, 582; CzechEp 100; GrabowSet P2v; LatHar 132, 205 marg, 468, 661; WujNT Matth 14/8, s. 63, 760. Cf »chwałą czcić«.

czcić kogo w czym (1): iſz my obrázow zá Bogi nie mamy/ áni im żadney cżći Boſkiey niedáiem: ále tylo mámy ie zá znáki rzecży świętych/ ktore w obrázách cżćiemy. SkarŻyw 189.

Zwroty: »chwałą czcić« [szyk zmienny] (3): Cobyś go cżćił tą chwałą ták iákoby mnie ſámego. LubPs S4v; RejPos 3v [2 r.].

»czcić (Pana) Boga, Pana, jako Boga, za Boga« [szyk zmienny] (19 : 5 : 1 : 1): PatKaz I 1v; BielŻyw 7, 68, 100; LudWieś ktv; W powinowátey chwale twey ćći Páná Bogá twego LubPs X6; KrowObr 220; Synu ćći Páná/ á będzieſz zdrow Leop Prov 7/1; GórnDworz Hh6v; RejPos 3v; HistLan F2v; WujJud 54v; WujJudConf 34; SkarŻyw 286, 491, 504, 601; CzechEp 85, 100; GórnRozm F; Cżćimy naprzod Páná Bogá grzechow wyznániem/ y pokutą LatHar 132, 205 marg; WujNT 456, 783; GosłCast 17; SkarKazSej 671a.

Szeregi: »czcić, (i, a) chwalić« [szyk 19 : 4] (23): OpecŻyw 185v; LubPs X5; Ieſlizmy ſą Synowie Boży/ mamy tedy ććić y chwalić Oycá niebieſkiego KrowObr 64v, 220 [2 r.]; Bo oto Bog náſz kthorego my ććimy á chwálimy [quem colimus]/ może nas wyrwáć z piecá ogniá goráiącego Leop Dan 3/17; Adoro, Chwalę/ Czczę Modlę ſie pánu Bogu. Mącz 270a; RejPos 3v; KuczbKat 301; WujJud 54, 54v, 264; WujJudConf 54, 60; CzechRozm 70v; NiemObr 109, 119, 120 [2 r.]; ArtKanc E6v, T17; Calep 27a; WujNT 783.

»czcić, (i) miłować« [szyk 4 : 1] (5): PatKaz III 122v; chocia páná Bogá ná káżdy cżás cżćić/ y miłowáć im przyſtoi GórnDworz Hh6v; CzechRozm 197; Bog moy żywot/ tego ia będę cżćił/ miłował GrabowSet B4; SkarKazSej 671a.

»czcić i pozdrawiać« (1): y ſzwyątą anną czczyly y pozdrauyaly yako matką matky bozey PatKaz II 75.

»czcić i sławić« [szyk 1 : 1] (2): Ták też y to że ie kośćioł czći y ſławi/ ieſt ku więtſzey czći y ſławie Páná Chriſtuſowey. WujNT 714; SkarKaz 160a.

»czcić, (i) ważyć« [szyk 7 : 1] (8): KuczbKat 160; WujJud 34v, 62; CzechRozm 197, 201; KarnNap F4; SkarŻyw 397; SLuſzna y przyſtoyna rzecż ieſt/ wſzytkie przyiaćioły Boże/ z Dawidem krolem cżćić y ważyć LatHar 475.

»czcić, (i) wielbić« (1): kogo cerkiew krzeſciańſká tak wyſoko cżcij ij wielbi? OpecŻyw 48; GliczKsiąż G8v; BielKron 296v; CzechRozm 10.

2. Święcić, uroczyście obchodzić [co] (6): czczyemy ten dzyen począczya yey podluk zwyczayu kroleſtwa tego PatKaz II 84.

czcić czym (1): ábyſmy nieprzeſtáynym nabożeńſtwem czćili zwyćięſtwá świętych pánienek (ábo y męczenniczek) twoich LatHar 456.

Zwrot: »święto czcić« (4): PatKaz I 1v; poiman y oſkárżon iż ſwiętá nie cżćił BielKron 138v, 224v; KochSob 56.
Szereg: »czcić a święcić« (1): Nyeuydzy ſyą bycz then prawdzyuy myloſnyk maryey panny ktory yey czyſtego począczyu ſzwyąta czczycz a ſzwyączycz nye chcze PatKaz I 1v.
3. Częstować, podejmować gości; celebrare convivium, recipere, tractare Mącz (30): Mącz 460d; Goſpodarz záchowywa ten obyczay ſobie/ Więcéy czytáć niżli czćić PudłFr 4; Coſz? mniemaſz że Lwowſkim, Albo Sámborſkim ſtároſtą przeto zoſtánieſz, Kiedy czcić, y kupowáć páſámany będzieſz? CiekPotr 55, 40.

czcić kogo (24): Kmiotek więcey cżćić ſie nie dał/ Wſzyſtek kołacż w ſkiby ſkráiał. BierEz D2v; Ieſli ćię tám dobrze cżćiono/ Wſzák ſnadź doſyć náwárżono. BierEz Iv; Orzeł gdy gody ſpráwował/ Wſzytkich ptakow ná nie wezwał: Gdzie ie rządnie poſádzono/ A z ochotnośćią hoynie cżćiono. BierEz O4v, A3 [2 r.], Dv, N3, Qv; Bo náſz Szołtys ma tám ſyná Co więc ſtrzeże tego winá A iſćie kto kogo chce czćić Muſi ſie dziś mieſſek poćić RejRozpr G3; KrowObr 180; RejWiz 73v; RejZwierz 101; Liberaliter aliquem tractare, hoynie tégo czić [!]. Mącz 191a; PaprPan N4v; SkarŻyw 134, 462; KlonŻal E4; KlonKr wstęp A3. Cf czcić kogo czym, Zwrot.

czcić kogo czym (3): a cżcil ie korzonki ſurowymi/ ktorych ſám pożywal OpecŻyw 31; Nie ſzáfirem/ nie rubinem/ Ale ié ćći dobrym winem. KochFr 127; LatHar 384.

Zwrot: »gościa (a. gością) czcić« [szyk zmienny] (3): Myſz domowa wybieżáłá. Ochotnie ſwą gośćią cżćiłá BierEz M3v; Celebrare convivium, Spráwowáć bieſiádę/ czcić goście. Mącz 45d, 184c.
Szereg: »czcić i darować« [szyk 2 : 1] (3): RejRozpr D2; iż offiárował Melchiſedek chleb y wino/ ábo dárował y ććił Abrámá kiedy z drogi w dom do niego przyiechał. KrowObr 180; RejAp 142v.

Synonimy: 1. bać się, błogosławić, cenić, chwalić, kłaniać, poważać, przychędożać, szanować, wielbić, wysławiać, zalecać, zdobić; 2. obchodzić, święcić; 3. czestować, gościć, podejmować, przyjmować.

Formacje pochodne: odeczcić, poczcić, podczcić, uczcić.

Cf CZCZĄCY, 1. CZCZENIE, 1. CZCZON

AL