[zaloguj się]
[pdf]

OŚLNĄĆ (19) vb pf

oślnąć (14), olśnąć (5), [ołsnąć]; oślnąć PatKaz II, PatKaz III (2), FalZioł (3), KromRozm III, BielKron (4), OrzQuin, RejPos, WujNT; olśnąć BielŻyw, Leop, GórnDworz (2), LatHar.

-ſl- (10), -śl- (1), -ſzl- (3); -lśn- (2), -lſn- (3).

o jasne.

Fleksja
inf oślnąć
praet
sg
1 m -m olsnął
2 m ołsnąłeś
3 m oślnął
conditionalis
sg
3 f by oślnęła

inf oślnąć (1). ◊ fut 2 sg oślniesz (2). ◊ 3 sg oślnie (4). ◊ [3 pl oślną.] ◊ praet 1 sg m -m olsnął (1). ◊ [2 sg m ołsnąłeś.] ◊ 3 sg m oślnął (9). ◊ con 3 sg f by oślnęła (1). ◊ part praet act oślnąwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

Stracić wzrok, zaniewidzieć; obscurari Vulg; effodere oculos splendore aereo a. aciem luminis solis radiis Cn (19): ſymeon chneth oſzlnął y nycz nyeuydzyal PatKaz II 61; anyol yemu [studentowi] pouyedzal yſz pany naſſa marya tey godzyny tobye ſyą ukaze ale uyecz yſch dla yey czudnoſzczy a yaſnoſcy oſzlnyeſz PatKaz III 123; Niewiaſty ktore chczą mieć cżarne brwi/ ſadłem ie pomazuią/ ale ocżu od niego trzeba ſtrzedz by nie oſlnęła FalZioł IV 12d; Każdy rodzay gołębiow iaycza cięſzko z noſi/ tak yż dziewięć kroć oſlnie FalZioł IV 21a; Corez ieſt druga riba morzka/ iako piſze Euſculap. iże gdy deſzcż idzie/ tedy ſie ſkrije w iamę ſwoię, dla tego gdy na nie deſzcż idzie/ tedy oſlnie y potym zdechnie. FalZioł IV 32c; BielŻyw 112; KromRozm III H6; Rámię iego ſuchothámi vſchnie/ á oko iego práwe záćmiwſſy ſie olśnie. Leop Zach 11/17; BielKron 169v, 326; GórnDworz T2v [2 r.]; á káżdy zámilknąć á oſlnąć muśi/ ktokolwiek ſie będzye chciał ſprzećiwić tey ſwiętey mocy á zacnośći Boſkiey iego. RejPos 285v; Ná ſłowo Páwłowe oſlnął. WujNT Act 13 arg; [Iáko kiedy kto długo w ćiemnicy śiedźi/ nie może ſłońcá dobrze widźieć: á pod cżás też y drugi oślnie ŁaszczOkulary )?(2].

oślnąć od czego (1): ziecháli ſie w Sląſku/ tám go [Bolesława] Chábry dał poimáć/ á żelázo rozpaláiąc przed ocży mu przytykano/ á od tego oſlnął BielKron 323v; [rozłóż tego ćiáſtá po domu/ oślną myſzy od tego SienHerb 580].

Zwrot: »oślnąć na oko (oczy)« [szyk zmienny] (2): Gdy ſyą panna vkazala yemu [studentowi] oſzlnąwſzy nayedno oko drugym patrzącz proſzyl yſzby ſyą mu ukazała nyezaloualby y drugye oko ſtracycz. PatKaz III 123; BielKron 344; [zárázem nań przyſzłá nagła ſlepotá/ iſz ná oczy olśnął StryjKron 139].
W przen (2): z prawdy w fáłſz/ z wiáry w niewiárę wpádnieſz/ y w niéy z nogámi y z głową wſzyſtek vtónieſz/ ſtráćiſz Bogá/ oślnieſz OrzQuin L3v; Kto ſzpyra w máieſthaćie/ olśnie [opprimentur a gloria Vulg Prov 25/27; będzie zátłumion od chwały Leop, WujBib]. LatHar 372 marg; [Sćiſkałeś ſwe poddáne [...] iák Tyrráneś ie dręcżył/ Ołſnąłes w ſzkarádośći NeothAcros B2; Ale ty przedśię rad nie rad muśiſz ná ſłowá Apoſtolſkié pátrzyć/ áż dokońcá olśnieſz. ŁaszczRecepta 102].

Synonimy: oślepić, oślepnąć.

Formacje współrdzenne cf ŁSNĄĆ.

Cf OŚLEPNĄĆ, OŚLNIENIE

EW