Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZMYŚLAWANIE

Następne hasło: ROZMYŚLIĆ »

ROZMYŚLENIE (28) sb n

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg
N	rozmyślenié
G	rozmyśleniå
D	rozmyśleniu
A	rozmyślenié
I	rozmyślenim, rozmyśleni(e)m

sg N rozmyślenié (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G rozmyśleniå (5); -å (4), -(a) (1). ◊ D rozmyśleniu (2). ◊ A rozmyślenié (15); -é (4), -(e) (11). ◊ I rozmyślenim (3) MetrKor, GroicPorz (2), rozmyśleni(e)m (1) RejPos.

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Myślenie jako takie, tok myślowy (1)
2. Poznawanie tajemnicy, dociekanie istoty rzeczy (1)
3. Sąd, zdanie, opinia (1)
4. Zastanowienie się przed decyzją lub odpowiedzią, namysł (25)

1. Myślenie jako takie, tok myślowy (1):

Zwrot: »zapleść [= uczynić chaotycznym, zmiennym] sobie wolne rozmyślenie« (1): A to wſzytko ſpráwuie ono zábáwienie/ Gdy kto ſobie záplecie wolne rozmyſlenie. Iż ſie y tym y owym oná myſl pomieſza/ My tu o tym mowimy/ á tám w ſercu inſza. RejWiz 68.

2. Poznawanie tajemnicy, dociekanie istoty rzeczy [o kim] (1):

Wyrażenie: »więtsze rozmyślenie« (1): A tu im ieſzcże mogł dodáć więtſzego podziwienia/ y więtſzego rozmyſlenia o nim/ gdy mowił do mátki iego RejPos 28v.

Szereg: »podziwienie i rozmyślenie« (1): RejPos 28v cf Wyrażenie.

3. Sąd, zdanie, opinia [czyje] (1):

Wyrażenie: »błędne rozmyślenie« (1): A ták tedy Pan widząc też ocży tákie/ tákże też/ iáko to obiecáć racżył/ puſzcża ie wtecż zá onym błędnym rozmyſleniem ich/ á zá onym vpátrowániem ich. RejPos 204.

Szereg: »rozmyślenie a upatrowanie« (1): RejPos 204cf Wyrażenie.

4. Zastanowienie się przed decyzją lub odpowiedzią, namysł; deliberatio Calep, JanStat; praemeditatio Mącz; consilium, consultatio Calep (25): Mącz 213a; Calep 300b; LIte pendente nihil innouari debet: to iest, gdy iest iákié záwieſzenié: álbo Ná rozmyślenié: álbo Appellácia: álbo Roku piſánié. SarnStat 1296, 158.

Fraza: »trzeba [komu] czasu ku rozmyśleniu na odpowiedź« (1): Tákże też trzebá pozwáney ſtronie czáſu ku rozmyſleniu ná odpowiedź. GroicPorz ſ2v.

Zwroty: »brać, branie, wziąć (sobie) na rozmyślenie« [w tym: [co]]; do kiedy (1)] = differre deliberationem JanStat [szyk zmienny] (4:1:1): ComCrac 18, 18v; gdy go oco proszą narozmyslenie sobie bierze do iutra ActReg 157; SarnStat 158, 159 żp, 198; [ListyPol 1544/315; PlutBBud 91v, 109v].

»dawać czas ku rozmyśleniu, na rozmyślenie« [w tym: komu (1)] = spatium ad cogitandum (et disquirendum) dare Modrz (1:1): Dobrze przeto Alexander Seuerus Rzymſki Ceſarz cżynił/ ktory ſtrzegąc tego áby kto będąc niegotow niewotował/ dawał cżás ku rozmyśleniu. ModrzBaz 26v, [16].

»mieć dostateczne rozmyślenie« (1): A ták z pewnéy náſzéy wiádomośći máiąc doſtáteczné rozmyślenié [sufficientissima deliberatione praehabita JanStat 753] y vmyſł łáſkáwy y dobrowolny/ [...] [odnawiamy prawa] SarnStat 995.

»uprosić [u kogo] na rozmyślenie [jak długo]« (1): vprośił v nich ná rozmyſlenie rok ieden StryjKron 617.

»wziąć sobie czas na rozmyślenie« (1): Sumamus spacium ad cogitandum, Weźmimy ſobie czás ná rozmyślenie. Mącz 404c.

»żądać odwłoki na rozmyślenie« (1): ále z Auſzpurku/ z Vlmy/ z Fránkfortu/ z Hale/ poſłowie żądáli odwłoki ná rozmiſlenie BielKron 209.

Wyrażenie: »odwłoka na rozmyślenie (dana)« (2): ODporowi wniektorych ſpráwách odwłoki ná rozmyſlenie niebywáią dáne/ iáko gdy ieſt rzecz máła/ álbo o bićie GroicPorz f3v; BielKron 209.

Szereg: »rozmyślenie abo pytanie« (1): to ſie ma rozvmiecz iz to popravovanie prze ma bycz ieden raz na Rokv zavitem, to ieſt naonczas gdy ivz ſzędzia bierze na rozmyſlienie abo na pitanie. ComCrac 18v.

Wyrażenia przyimkowe: »bez, krom rozmyślenia« (2:2): Sermo abruptus seu abrupta oratio, Roſtrzelána mowá która nie wywieźyſta [!] álbo nie wieźbita [!] yeſt/ gdźie ſie yedná ſententia nie dźierży drugiey/ álbo gdy żadney przedmowy niemaſz/ ále proſto o rzeczy ſie poczina mówić króm rozmyślenia którego. Mącz 360d.

~Wyrażenie: »bez dobrego rozmyślenia« (1): tak iako w dekreciech napiſano [...] wezłei obietniczy/ zmień woła a czoż niebacżnie/ bez dobrego rozmyſlenia/ y grvntownego poradzenia ſlvbował SeklWyzn f2v.

Szeregi: »bez rozmyślenia, (i) (bez) rady (a. poradzenia) [czyjej]« (2): SeklWyzn f2v; Aczkolwiek to Práwo wielem nieiáko ieſt obćiężliwe/ gdy ieden bez rozmyſlenia/ bes rády przyiaćielſkiey/ y tych co ſye w práwie rozumieią zárázem ma áppellowáć GroicPorz bb.

»krom rozmyślenia, rozważenia« (1): Praemeditatio, Przemyślenie/ rozmiślenie/ wzięcie ſobie ná pámięć. Nihil absque praemeditatione faciendum censeo, Nie rádzęć nic czinić króm rozmyślenia/ rozważenia. Mącz 213a.~

»z rozmyśleniem« (3):

~W połączeniu szeregowym (1): PRzyſyęgá komu ieſt nákazána/ ma ią vczynić wedle ſumnienia dobrego/ áby iáko w ſercu rozumie/ ták vſty wyznał/ z dobrym rozmyſlenim/ zdobrą bácznoſćią/ ſpráwiedliwie GroicPorz y4.

Wyrażenie: »z dobrym rozmyślenim« (3): MetrKor 59/75; ODpowiedna ſtroná ma pilnie báczyć/ áby ſwey niewinnoſći y ſpráwiedliwoſći mądrze/ z dobrym rozmyſlenim/ y z dobrą porádą broniłá/ áby ſye głupią ſwoią odpowiedźią niezáwiodłá. GroicPorz v3v, y4.

Szeregi: »z rozmyślenim i poradą« (1): GroicPorz v3v cf Wyrażenie.

»z rozumem i z rozmyślenim« (1): Lezancz wlozu Pan Florian Bothurzinsky bendącz nyemoczny na ſwim czielie, a wſchakoz sdobrim rozumem, y zdobremi rozmiſlienim cchcząncz wedlug stanu krzecczianskiego, teſtament swoi, toieſt wolią swą oſtateczną vczinicz, y opiſacz, wezwal ksobie naprzoth mnye iawnego piſarza MetrKor 59/75.~

Cf NIEROZMYŚLENIE, ROZMYSŁ, ROZMYŚLIĆ, ROZMYŚLIĆ SIĘ