[zaloguj się]
[pdf]

OŚWIECENIE (89) sb n

-ś- (47), -ſ- (33), -sz- (6), -s- (2), -ſſ- (1); -c- (78), -cz- (11).

o jasne; -świé- (6) OpecŻyw (2), SarnStat (2), SiebRozmyśl (2), -świe- Mącz (2); drugie e jasne, w końcowym e wahania.

Fleksja
sg
N oświécenié
G oświéceniå
D oświéceniu
A oświécenié
I oświéceni(e)m, oświécenim
L oświéceniu

sg N oświécenié (13); -é (1) Calep, -e (1) OpecŻyw, -(e) (11). ◊ G oświéceniå (19); -å (12), -(a) (7). ◊ D oświéceniu (5). ◊ A oświécenié (37); -é (2), -(e) (35). ◊ I oświéceni(e)m (6), oświécenim (1) KuczbKat. ◊ L oświéceniu (8).

Sł stp notuje, Cn s.v. oświecanie, Linde XVI i XVIII w. s.v. oświecić.

1. Uczynienie czegoś jasnym lub widocznym; oświetlenie; illuminatio Cn (19): [Pluton] Boić się też ziemie grzmienia, Słonecznego oświecenia, By w piekło nie zaświeciło Jego państwa przeszkodziło. BierRozm 23; KrowObr 103; iż miłość ieſt ták przyczyną vſpráwiedliwienia/ iáko świátłość przyczyną oświecenia. WujNT 222.
a. Gdy światło ma właściwości nadprzyrodzone (16): RejAp 4; RejPos 58; Pan ieſt oświecenim moim [Dominus illuminatio mea Vulg Ps 26/1] y zbáwienim moim/ á kogoż bać śie będę? KuczbKat 280; áby potym z tobą w żarzy nowey ſwiátłośći powſtał/ á w niebieſkich rzecżách oświecenie otrzymał. LatHar 592; [Sdrowasz mÿesziącz oszwÿecząnia sthand sloncze wszego zbawÿenia ludziem sÿą vkazalo. TekstyPol 133].

oświecenie kogo (1): iż ſie tá ſwięta ſwiátłość miáła zyáwić ná oſwiecenie tych ktorzy ſiedzyeli w cienioch ſmierći. RejPos 297v.

oświecenie czego (4): RejAp 4; RejPos 338; Swiátłość ná oświecenie pogáńſtwá [Lumen ad revelationem gentium Vulg Luc 2/32] á chwałę ludu twego Izráelſkiego. LatHar 103 [idem] 223.

oświecenie czego [= co oświeca] (3): RejPs 50v; A pogáni chodźić będą w iáſnoſći twoiey/ y krolowie w oświeceniu wześćia twego [in splendore ortus tui]. BibRadz Is 60/3; iżby każdy zrozumiawſzy oświecenie świátłości oney/ ſtrzegł ſie káżdey złey á nieprzyſtoyney ſpráwy ſwoiey RejPos 337.

oświecenie od czego (1): obiecałći dáć gwiazdę iutrzenną/ ktorać doſwieći áż do oſwiecenia twego od Słońcá wiecżnego. RejAp 40v.

Zwrot: »oświecenie brać« (1): ták bez ſłońcá onego niebieſkiego/ przez ktore wſzytkie wyſokośći/ Anieli/ y Duſze/ oświecenie biorą/ to ieſt/ bez Bogá wſzechmogącego żyć y nic dobrego mieć niemożemy. KołakSzczęśl A2.
Szeregi: »światłość a oświecenie« (1): Nákoniec iuż y Moiżeſzowi właſną ręką ſwoią nápiſáną podał thę ſwiętą á chwálebną ſwiátłość/ á to oſwiecenie ſwoie RejPos 338.

»oświecenie i umocnienie« (1): PAn Bog ten iedno ſam ieſt oſwiecenie moie y vmocnienie moie RejPs 38v.

W przen (1): OSwiec miły panie nas oſwieceniem ſſczodrobliwey łaski twoiey RejPs 50v.
2. Rozjaśnienie mroku; w przen [czego] (1): GDyześ ty ieſt żywot nadzieia y oſwiecenie wſſech ciemnoſci naſſych RejPs 65.
3. Spowodowanie, zwykle w sposób gwałtowny, zmiany w świadomości umożliwiającej osiągnięcie nowej wiedzy, poznanie prawdy itp.; illuminatio Vulg, Cn; illustratio Calep (60): tys ieſt moię kochanié/ duſſné oſwiécenie. OpecŻyw 20; PatKaz III 111; WujJudConf 60; A co ſie tknie tey mowy/ Z ſtąpić z niebá y wſtąpić do niebá/ tedy tho nie záwżdy znácży przenoſzenia ſie [...] z mieyſcá ná mieyſce ále ſie cżęſto bierze o wiádomości woley Bożey/ o oſwieceniu/ y o vrzędzie przepowiádánia ſłowá Bożego CzechRozm 28; CzechEp 167; tyś nádźieiá wſzyſtkich wiernych/ y wnętrzne oświecenie. ArtKanc H7, K10; Calep [505]b.

oświecenie kogo, czego (18): KromRozm III P3v; LubPs H4 marg; Páweł ſwięty miał oſobną łáſkę Pogánom Ewángelią kázáć ku oſwieceniu ich. Leop Eph 3 arg; gdy Duch ſwięthy przypadał ná oſwiecenie ich [apostołów]. RejAp 85v; DVnſtanus [...] ieſzcże wżywoćie mátki ſwey Chinedryty/ od Páná Boga ná oſobną świątobliwość żywotá/ y oświecenie wiela ludzi/ obrány był. SkarŻyw 507, 230; Ziednay win zgłádzenie/ Myśli oświecenie LatHar 405; WujNT 2.Cor 4/6. Cf »oświecenie rozumu«, »oświecenie serc«, »oświecenie wiary«.

oświecenie kogo, czego [= kto, co oświeca] (18): SeklKat S3; nic nie ieſt zákrytego coby ſie miáło zátáić/ przed tym ſwiętym oświeceniem iego [Pana] RejPos 337; LatHar 566; WujNT 2.Tim 1/10; ábyś mię ty ſam rządźił/ vmocnił/ przez oświécenié łáſki twoiey SiebRozmyśl E4. Cf »oświecenie Ducha Świętego«.

W połączeniach szeregowych (3): Przetoż tám ſię prędko zdobędzieſz ná więtſze oświecenie rozumu/ zápalenie woley/ vſpokoienie pámięći/ ná ćichość/ ćirpliwość/ męſtwo/ cżyſtość/ trzeźwość/ y wſzelkie inſze cnoty. LatHar 204, 210, 676.

Zwroty: »da(wa)ć oświecenie« [szyk zmienny] (5): PatKaz II 61v; Ale iż w twych ſwyętych ſłowyech to náſſe myſlenye/ Dawa nam wyęc ſmyſłom náſſym práwe oſwyecenye Ludzyom máłego rozumu ſpraw twych zrozumyenie. LubPs bb5v; KrowObr 218v; SkarŻyw 117; SkarKaz 517b.

»oświeceniem odnowić« (1): Pan Bog wſzechmogący mogłby przez Duchá ſwego ſwiętego táiemnym oſwieceniem [...] wſzythek ſwiát odnowić RejPosRozpr b3v.

»oświecenie okazać« (1): Pan Bogći to oſwiecenie zá znák wam okazał LubPs B3v.

»wziąć oświecenie« = lumen recipere JanStat (2): on iáwnogrzeſznyk wzyąwſzy iuż z onych ſłow Páńſkich lepſze oświecenie w onym obłędnym ſercu ſwoim/ iáko wdzyęcżnie przyiął ná on cżás w dom ſwoy Páná ſwoiego RejPos 347v; SarnStat 986.

»znaleźć oświecenie« (1): RejPos 117 cf »pociecha i oświecenie«.

Wyrażenia: »oświecenie Ducha Świętego (a. Bożego), boże« (13:1): lezącz wzyuoczye matky ſwey uyedzącz z oſwyeczenya ducha ſzwyątego yſz ona myala boga bycz rodzyczą PatKaz II 80v, 50v, 55, 79v, 80; RejPos 116, 120v; WujJud 95, 177; WujJudConf 31; y zacni wykłádácże piſmá ſwięthego z oſwiecenia Bożego mogą być názwáni Prorocy. RejPosRozpr c3; CzechRozm 191v; NiemObr 16; O Pánie BOże/ ktoryś dniá dźiśieyſzego ſercá wiernych twoich/ przez oświecenie Duchá S. vmieiętnośćią y rozumem obdárzył LatHar 366.

»oświecenie rozumu« (6): RejPos 239, 337v; SkarŻyw 581; Dotknął Dawid kroćiuchno dwu znácżnych pożytków iego [tego sposobu modlitwy]/ to ieſt oświecenia rozumu/ y zápalenia woley LatHar 663, 204, 351.

»oświecenie serc« (1): GDy zá ſtáránim Grzegorzá S. Pápieża/ Angliá Chryſtuſowi ſię pokłoniłá [...]/ wiele świętych y wielkich ludzi ná oświecenie ſerc ludzkich wypuśćiłá SkarŻyw 516. [Cf 4. »oświecenie oczu« RejPos 285v].

»oświecenie wiary« = lumen fidei JanStat [szyk 2:1] (3): Dayże nam tedy náſz miły á wſzechmogący Pánie tákie oſwiecenie nędzney wiáry náſzey/ iákoś był racżył dáć [...] cżłowiekowi temu [dworzaninowi z Kafarnaum]. RejPos 245v; SarnStat 986 [2 r.].

Szeregi: »oświecenie i kochanie« (1): Ciągnie tedy Oćiec nie gwałtem áni przymuſzeniem/ ále oświeceniem y kochániem WujNT 329.

»łaska i oświecenie« (1): Boże/ ráczże zápalić ſerce moie [...] ku rozmnożeniu tych cnót/ któré z oſobliwéy łáſki y oświécenia twégo pochodzą SiebRozmyśl E3v.

»oświecenie i objawienie« (1): bacżąc iż go [Dawid zakonu] bez oſobliwego oświecenia y obiáwienia Bożego wyrozumieć niemogł CzechEp 123.

»oświecenie i odpuszczenie grzechow« (1): Ieſli nam dáie [Maryja] oſwiecenie y odpuſztzenie grzechow? KrowObr 218v.

»pociecha i oświecenie« (1): Abyś ſie też ty w żadne obłędliwe piſmá áni rády nie wdawał/ [...] chczeſzli ználeść pociechę y oſwiecenie od Páná twego/ [...] to vważay ſobie. RejPos 117.

»oświecenie i pomnożenie rozumu« (1): Bo mu [św Efremowi] Pan Bog w piśmie S. tákie oświecenie y pomnożenie rozumu dawał: iſz więcey do głowy przychodziło/ niſzli vſty wymowić mogł. SkarŻyw 117.

»oświecenie i poświęcenie« (1): Trzecia częſc o duchu S. y naſzym o ſwieceniu [!] y poſwięceniu. SeklKat Pv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

»oświecenie i wiara« (1): By Turkom y Tátárom dał P. Bog tákie oświecenie y wiárę: dálekoby ſię lepiey Pánu Bogu záchowáli? SkarKaz 517b.

4. Przywrócenie wzroku (6): OpecŻyw 64; Wezwáli tedy powtore człowieká ktory był ślepym/ y rzekli mu: Day chwałę Bogu (marg) To ieſt, przypiſuy to oświecenie Bogu, á nie Ieſuſowi (–) WujNT Ioann 9/24.

oświecenie kogo (1): Oćiec iego [Mieszka] Zemomisław [...] od wieſzckow pytał/ cobyſie rozumiáło to ſlepe národzenie/ y nierychłe áż wſiedmi lat oſwiecenie ſyná ſwoiego StryjKron 149.

Wyrażenie: »oświecenie oczu« (3): Tha woda dziwney á rozlicżney pomoczy ieſth ku oſwieczeniu ocżu FalZioł II 13a; iuż będzye y oſwiecenie ocżu twoich y ſercá twego. RejPos 285v, 209 marg.
W przen (2): Prosbá ku Pánu Bogu o oświczeenie [!] ocżu duſznych. RejPos 209 marg, 285v.
5. To, co oświecaj lampa, pochodnia; przen (1): tam że zgotuię oſwiecenie Kryſtuſowy ſwoiemu [paravi lucernam christo meo Vulg Ps 131/17; nágotowałem pochodnią Pomázáńcowi moiemu Leop; zgotowałem pochodnią Chriſtuſowi memu WujBib] RejPs 199v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Illuminatio, Oſwiecenie. Mącz 199c; Illustratio, Oświecenie/ oznaymienie/ Osławienie/ etc. Mącz 200d.

Synonimy: 1. objaśnienie; 2. rozjaśnienie; 3. nauczenie, objaśnienie, objawienie.

Cf OŚWIECIĆ

MMk