[zaloguj się]
[pdf]

OŚWIECIĆ (278) vb pf

-ś- (158), -ſ- (108), -sz- (8), -s- (3), -ſz- (1); -ć- (240), -c- (27), -cz- (11).

o jasne; -é- (23), -e- (4); -e- Mącz; -é- OpecŻywSandR (2); -é- : -e- OpecŻyw (10:1).

Fleksja
inf oświécić
praet
sg pl
1 m m pers -smy oświécili
2 m oświéciłeś, -ś oświécił m pers -ście oświécili
f -ś oświéciła m an
3 m oświécił, oświéci(e)ł m pers oświécili
f oświéciła, oświéci(e)ła m an
n oświéciło subst oświéciły
plusq
sg
3 m był oświécił
f była oświéciła
imperativus
sg
2 oświéć, oświéci
3 niech, niechåj oświéci
conditionalis
sg pl
2 m byś oświécił m pers
3 m by oświécił m pers by oświécili
f by oświéciła m an
n by oświéciło subst

inf oświécić (71). ◊ fut 2 sg oświécisz (1). ◊ 3 sg oświéci (37). ◊ 3 pl oświécą (1). ◊ praet 2 sg m oświéciłeś, -ś oświécił (8). f -ś oświéciła (1). ◊ 3 sg m oświécił (42), oświéci(e)ł (1) PaprUp. f oświéciła (21), oświéci(e)ła (1) LibLeg. n oświéciło (2). ◊ 1 pl m pers -smy oświécili (1). ◊ 2 pl m pers -ście oświécili (1). ◊ 3 pl m pers oświécili (2). subst oświéciły (3). ◊ plusq 3 sg m był oświécił (4). f była oświéciła (1). ◊ imp 2 sg oświéć (49), oświéci (1) OpecŻyw. ◊ 3 sg niech, niechåj oświéci (2). ◊ con 2 sg m byś oświécił (1). ◊ 3 sg m by oświécił (11). f by oświéciła (4). n by oświéciło (3). ◊ 3 pl m pers by oświécili (1). ◊ part praet act oświéciwszy (8).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

I. Transit. (278):
1. Uczynić coś jasnym lub widocznym; oświetlić; illuminare Vulg, PolAnt, Calag; circumfulgere Vulg, PolAnt; illustrare, lustrare Mącz [w tym: kogo, co (64)] (68): RejWiz 145; Mącz 200c; RejAp AA5v; A pátrząc ná Słońce [...] widzimy/ wſzędy á po wſzytkim ſwiátu nie ieſt ten ieden gmách ktoregoby nie oſwiećiło/ á do kthoregoby nie wchodziły promienie iego. RejPos 78; Ony kárwy [woły z zapalonymi wiązkami chrustu] rikiem y krzikiem wielkim w woyſko Rzymſkie ſkocżyły/ ſtrách wielki vcżyniły/ woyſko rozgromiły y oſwiećiły. RejZwierc 163, 237; Calag 169a.

oświecić czym (3): RejZwierc 237; Wſzyſtko tho Niebo gwiazdámi/ oświećiłeś Plánetámi/ rozlicżnym pocżáśiem [!]/ obłoki błyſkániem y grzmieniem. ArtKanc I2v; GrabowSet N4v; SarnStat 863.

oświecić czym [= przez co] (1): ſloncze oſzwyeczy ſwem ueſzczyem wſzytek ſzwyath PatKaz II 82v.

W porównaniu (1): Ieſliby tedy ćiáło twe wizytko świetne było [...]: będźie wſzyſtko świetne/ á iáko świecá iáſna oświeći ćię WujNT Luc 11/36.

Zwrot: »oświecić (wszytek) świat, okrąg ziemie« = illuminare orbem PolAnt [szyk zmienny] (7:1): PatKaz II 57v [2 r.], 82v; Okrąg zyemie oświećiły tu łyſkáwice iego [Boga] LubPs V6; Słońce kiedy ma wſchodzić nie widáć go będzye/ A iuż iego promienie oſwiecą ſwiát wſzędzye. RejWiz 112v, 154v; RejAp 194v; BudBib Ps 96/4.
W przen (2): RejWiz 34v; że cię podobno y ná oko [kniaź moskiewski] widźieć mógł: boś go dobrze płomieńmi oświécił, y źiemie iego w popiół obróćił. SarnStat 863.
Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Iſkierká ta [= chrześcijaństwo] żarzyłá ſię y wzgorę poſtępowáłá/ y wſzyćiek świát oświećiłá. SkarŻyw 130.

Zwrot: »wszyciek świat oświecić« (1): SkarŻyw 130 cf wyżej.
a. Gdy światło jest zesłane przez Boga (15): gdym iáchał/ á przybliżałem ſie do Dámáſſku o południu/ nagle z niebá oświećiłá mię ſwiátłość wielka Leop Act 22/6, Apoc 21/23; BibRadz Apoc 21/23; RejAp 147v, 186; A otho wneth Anyoł Páńſki ſtánął podla nich [pasterzy]/ á oſwyećiłá ie ſwiátłość Páńſka RejPos 18, 337; BudNT Act 22/6; WujNT Luc 2/9, Act 9/3, 26/13, Apoc 21/23, s. 887 marg; SiebRozmyśl I.
Zwrot: »oświecić światłością« (1): [Maryja] iaſnoſnoſcią [!] ogarniona była [...]/ ijż też nie tylko oſwiecila nową ſwiatloſcią niebo/ ale téż ſwą ſwiatloſcią/ ſlońce/ mieſiątz/ zatzmila. OpecŻyw 182.
b. Gdy światło ma właściwości nadprzyrodzone (31): Pánie Iezu Chryſte [...]: oświeć dom ten/ á wypądz zniego nieprzyiáćielſkie ćiemnośći/ żeby ćię poználi Bogá práwego. SkarŻyw 147; Ogniu niezgáſzony [...]/ Słodki Chryſte IEzu [...]. Oświeć mnie/ chęć zápal/ poświęć/ twe nacżynie Ocżyść z złośći GrabowSet O3v; LatHar 46, 219.
Zwroty: »oświecić serce, wnętrzność serdeczną« [szyk zmienny] (2:1): ArtKanc Cv; O świátło wiecżne/ á przewyżſzáiące Słońce z błyſkániem/ obłok przechodzące/ Wnętrzność ſerdecżną oświeć GrabowSet Kv; O świátłości nabłogoſławieńſza/ rácżze oświećić ſerce moie LatHar 34.

»oświecić światłością, jasnością, światłem« [szyk zmienny] (9:2:1): PatKaz II 51; Ciebie ſwiát chwali Stániſláwie/ Oſwieć nas práwą ſwiátłośćią KrowObr 175, 193, 217v, 218; Oycże oſwieć mię oną ſwiátłoſcią ktoram miał ſtobą od wiekow. RejAp 4, 4; ArtKanc K17; Wiekuiſtym odpocżnieniem Pánie obdarz go. A świátłośćią wiecżną oświeć go. LatHar 657. Cf »oświecić światłością oblicza«.

bibl. »oświecić światłością, jasnością oblicza« (2:1): BLogoſłaẃ nas náſz Pánie z miłoſierdzya twego/ Oſwiećiwſzy ſwiátłoſcią oblicża ſwoyego [lucere faciat vultum suum PolAnt Ps 66/2] LubPs P4 [przekład tego samego tekstu (2)]; RejAp [14]v; ArtKanc P16v.

»oświecić w jasności« (1): O Swiatłośći wiecżna Troyco święta [...]: Oświeć nas w ſwoiey iáſnośći/ á odżeń wnętrzne ćiemnośći. ArtKanc I 10v.

»oświecić wszy(s)tek świat« [szyk zmienny] (4): KrowObr 90v; RejAp 84v, 186; ále iuż nam oſthátecżnie poſłał [...] Syná ſwego miłego/ onę nieſkońcżoną ſwiátłość/ ktora iáwnie á iáſnie oſwiećiłá wſzytek ſwiát. RejPos 338.

Przen (7): áby ták iaſność ſłowá Bożego do ſerc ich [którzy są w ciemnościach] przeniknąć/ y onych oświećić mogłá. NiemObr 68.

oświecić czym (5): OSwiec (kust) Oſwieć (–) miły panie nas oſwieceniem ſſczodrobliwey łaski twoiey RejPs 50v; SkarŻyw 120. Cf »oświecić światłością«.

Zwroty: »oświecić smysł« (1): O światło naiáſnieyſze/ wiecżney prawdy Boży Oświeć moy ſmyſł/ á roſpądź mgłę/ co duſzę trwoży GrabowSet P2v.

»oświecić serce światłością, jasnością« [szyk zmienny] (2:1): SarnUzn B6v; SkarŻyw 362; BOże/ [...] rácż oświećić/ prośimy ćię/ ſercá náſze iáſnośćią łáſki twoiey LatHar 616.

2. Skierować światło w ciemność, usunąć mrok; illuminare PolAnt, Vulg [co] (26): Czlouyek [...] ueſely ſyą gdy ſloncze wzeydzye yze czmy noczne oſzwyeczy PatKaz II 82v; A ſwyączacz movicz thą modlithwą. Mila panno Maria oſzwyecz wtym domu cziemnoſzczi LibMal 1544/85; Tám go [Jezusa] w nocnych ćiemnośćiách Anyeli chwalili/ Noc oświećiwſzy/ pokoy ludźiom obiáwili. LatHar 517.
Przen (24): Wynikni ſłońce/ vkaż ſwe promięnie/ A oświeć/ w ſercu mym/ nieznośne ćienie GrabowSet S2v.

oświecić komu (1): A iżby poráźił nád námi thego ſrogyego krolá y poborcę náſzego á kſiążę ſwiátá tego/ á oſwiećił nam ciemnośći náſze RejPos 17.

oświecić czym (1): Nocną ćiemność oświećił [Chrystus] świátłem vćieſzonym/ gdy z śmierći ocućił będąc iuż wſkrzeſzonym ArtKanc F4.

W porównaniu (1): Aż potym ony ták ſproſne Báłwochwálſtwá y ſtráſzne ćiemnośći łáſká y dobroć Chriſtuſá Ieſuſá Bogá y Człowieká prawdziwego/ iáko naiáſnieyſza pochodnia oſwiećiwſzy rozegnáłá StryjKron 145.

Zwrot: »oświecić ciemność(i)« = illuminare abscondita tenebrarum PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (22): OpecŻyw 177; RejPs 65, 73v, 122v, 201; LubPs Ev; A tákże nie ſądźćie nic przed cżáſem/ áżby Pan przyſzedł ktory oświeći ſkrythe ćiemnośći/ y obiáwi rády ſerc BibRadz 1.Cor 4/5; RejPos 17, 271v, 283v; Abowiem Pan Bog/ ktory światłośći roſkazał áby ćiemnośc oświećiłá/ ten też oświeca ſercá náſze KuczbKat 10; StryjKron 145; CzechEp 19; Możny Boże wſzey rádośći/ rozmnożyćielu światłośći/ oświeć náſze ćiemnośći. ArtKanc T3v, A16v, F4, T4; Ty/ oświeć te ćięmnośći/ Ktore/ powſtáły z moich niepráwośći. GrabowSet H4, D3; WujNT 1.Cor 4/5; JanNKarGórn G4; KlonKr B4v.
Szereg:»oświecić i uweselić« (1): [Maryja] ktora przyſciem ſwym/ oſwiećiłá y vweſeliłá wſzytki ciemnośći/ nędze/ á nikcżemnośći ſwiátá tego. RejPos 271v.
3. Uczynić jaśniejszym, rozjaśnić; illuminare Vulg [co] (8):

W porównaniach (2): A iákoż thu Pan ma/ iako nam przez Ezáiaſzá wſkazał/ oſwiećić ſpráwiedliwość náſzę iáko ſłońce? á iáko śnieg wybielić złośći náſze? RejZwierc 190v, 100.

Zwrot: bibl. »oświecić oblicze, światłość obliczności, twarz« [w tym: nad kim (3), na kogo (2), komu (1)] = faciem illuminare Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (4:1:1): BOg [...] oſwieci oblicże ſwoie na nas/ á zlutuie ſie nad nami [Deus ... illuminet vultum suum super nos et misereatur nostri Vulg Ps 66/2]. TarDuch D7v; WróbŻołt 118/135; Swiátłość wdzyęcżną oney twoiey ſwętey oblicżnośći Rácż oſwiećić nád ſługą twym w ſwey ſpráwiedliwośći LubPs bb5v; BibRadz Ps 118/135; niech oświeći Pan oblicże ſwoie nád tobą/ niechći będźie miłośćiw [Lucere faciat Dominus faciem suam super te PolAnt Num 6/25] CzechRozm 200; SkarKaz 82b.
Szereg: »wyjaśnić i oświecić« (1): á [cnota] iáſność ſwą iáko ſłońce po dzdzu záwżdy wyiáśnić y oſwiećić muśi. RejZwierc 100.
a. Objaśnić, wytłumaczyć [co] (1):
Szereg: »objaśnić a oświecić« (1): żeć w nim [w sercu] iáſnie á iáwnie obiáśni á oświeći ſwięthą wolą ſwoię RejPos 339.
4. Zaświecić, zapalić [co] (6): W połnocy ſie narodzil/ ien ſłońce oſwiécil/ miedzy wolem ij oſlem wiaſlkách ſie polożył OpecŻyw 17.
Przen (5):

oświecić czemu (1): Oświeć świátło ćiemnym ſmysłom náſzym/ wley miłość wnętrznośćiam ſerdecżnym/ á mdłe ćiáło náſze pośilay/ w wierze prawdźiwey Kryſtowey ArtKanc H7.

oświecić w kim, w czym (4): O wſzechmogący Pánie oſwiećże w nas wſzytkich tę ſwiętą wolą ſwoię/ ábychmy ſie pilno przypátrowáli temu co ſie podoba thobie RejPos [219]v; Nie mogł zátáić vpádły Piotr tey zágáſzoney ſwiátłośći w ſobie/ ále bieżawſzy do iáſkinie/ krzycżał á płákał ták długo oney zágáſzoney ſwiátłośći ſwoiey/ áż ią Pan záſię z miłoſierdzya ſwego racżył oświećić znowu w nędznym ſercu iego. RejPos 339, 173, 339.

Szeregi: »oświecić i wzbudzić« (1): A gdy w nim [Chrystusie] położymy mocną wiarę á nádzieię náſzę/ pewnieć nam poda miłościwą rękę ſwoię/ á oświeći y wzbudzi w nas ty ſwięte rády y náuki ſwoie RejPos 173.

»oświecić i zapalić« (1): A pewnie znowu oświeći y zápali [Chrystus] w nędznym ſercu thwoim tę wdzyęcżną á iáſną ſwiátłość wiáry RejPos 339.

5. Spowodować, zwykle w sposób gwałtowny, zmianę w świadomości człowieka lub grupy ludzi umożliwiającą im osiągnięcie nowej wiedzy, uzyskanie dostępu do tajemnic, poznanie prawdy itp.; clarificare, illuminare Vulg [w tym: kogo, co (126)] (127): LibLeg 8/133; RejPs 174; podſkárbyego Murzynſkyey krolowey [...] mogł ći Bog bez wſſelkyey pomocy ludzkyey ośwyećić KromRozm II g4v; Leop *A3v, 3.Esdr 9/53, Ps 97 arg; OrzQuin Mv; ſłuchay co tu Pan powiedáć racży cżłowiekowi temu vpornemu/ kthorego był ieſzcże oſwiećić nie racżył RejPos 284, [236], 240v, 296v, 337v; CzechRozm 120, 219v; SkarJedn 314; niezlicżony pocżet pogáninow Iſmáelitow/ do Chryſtuſa y wiáry iego [św. Symeona] ſłup on oświećił SkarŻyw 30, 235; NiemObr 84; Przyſzedł znowu pokuśićiel [...]: á żebym go poznał/ tyś mię oświecił. LatHar 590, 568; WujNT Eph 5/14; O Boże Chrześćijáńſki/ rácz Zydy y Turki y heretyki oświećić/ áby poználi/ iż nie máſz Bogá práwego nád ćię SkarKaz 280a, 387b.

oświecić komu, czemu (5): a zátz Iezus mily okiem ſwégo miloſierdziá na cię wezrzy/ rozum ci oſwiéci OpecŻyw 160v, 29; MurzNT 126; RejPos [236], 337.

oświecić przez co [= czym] (6): Przyſzedł tedy Piotr s. do Rzymá [...]. A gdy tám powiedał ſłowá ý dary Páńſkie/ oświećił wſzythek Rzym náuką ſwoią przez ſłowo Páńſkie BielKron 142v, 143; iákoby Chriſtus pan Polaki [...] prawdźiwą znáiomośćią ſwoią/ przez łáſkę chrztu ś. oświećić miał. NiemObr 146; WujNT 2.Tim 1/10; SiebRozmyśl E3v; dźiękuiąc P. Bogu zá wćielenie Syná iego: iż przez nie oświecić nas raczył: gdyſmy widomie Bogá poználi SkarKaz 487b.

oświecić czym (44): BierRaj 19; yey [Maryi] zyvoth tak był chwalebny y oſzwyeczyl koſzczyoly wſzytky przykłady dobrych uczynkow PatKaz III 150; KromRozm III Bv; MOdlitwá nadobna áby nas pan Bog oſwiećić racżył prawdą ſwiętych ſłow Ewányeliey LubPs P4, A6, P4 marg; KrowObr 2v, 105; Oświećił nas Pan Bog Kromerowym piorem OrzRozm P4, Bv [2 r.]; BielKron 133, 142v, 143, 143v, 177v, 387, 427v; Oświéć łáſką ſwą wſzyſtko Króleſtwo náſze Polſkié/ ábyſmy téy ćiemnośći/ Czeſkiégo/ Niemieckiégo/ y Szwáycárſkiégo Kácérſtwá/ prózni w Polſzce rychło byli OrzQuin Y; RejPos 83v, 126, 156, [236], 337v [2 r.], 338 [2 r.]; RejZwierc 176, 237; krolá Burgarſkiego [!] y pány iego wiárą S. oświećili/ y z pogáńſkich ćiemnośći wywiedli SkarJedn 218; SkarŻyw 277; StryjKron 126; CzechEp 125; NiemObr 146; ReszList 177, 179; PaprUp Bv; GrabowSet Ev, I3v, X2v; LatHar 449, 636; SiebRozmyśl Cv, K3.

W połączeniach szeregowych (6): A on [Chrystus] nas wſzythkich obiecuie miłośćiwie oświećić á obiáśnić y ochłodzić/ á iuż ták ná wſzem pocieſzyć we wſzytkich ſpráwach náſzych. RejPos 287, 285v; Ten krzyſz święty/ ná ſkońcżeniu świátá/ gdy [...] ſię ná niebie vkaże/ [...] y záſtráſzy nieprzyiaćiele Boże/ á wierne oświeći/ vweſeli/ y przyśćie im niebieſkiego Ceſarzá opowie. SkarŻyw 399; CzechEp 125; Laſká Duchá ſwiętego/ Pánie/ prośimy ćię/ niechay oświeći ſercá náſze: á ſłodkośćią doſkonáłey miłośći niechay ie obfićie ochłodźi y pośili. LatHar 617, 676.

Zwroty: »oświecić myśli« (4): RejWiz 34v; Oſwiećże ty ſam tedy náſz miły á wſzechmogący Pánie ty nędzne á ciemne myſli náſze RejPos 294v, 237; DVchu święty záwitay k nam [...]. Oświeć iáſne myśli náſze/ day ſkutecżne miłowánie ArtKanc H6.

»oświecić rozum(y)« [szyk zmienny] (13): a zatz téż Iezus mily nacię wezrzy rozumci oſwiécij OpecŻyw 29, 160v; KromRozm III Bv; LubPs bb5; BielKron 206v; ktorym Pan Bog dáć á oſwiećić racżył łáſką ſwą rozumy y ſmyſły ich/ máło ſie thym páráć będą RejPos 156, 40v, 116v; SkarŻyw A3v; Oświećże rozum moy/ ábym to według potrzeby/ wyrozumiał/ coś ty/ BOg práwy/ [...] dla mnie miłośćiwie vcżynić racżył. LatHar 395, 676; SkarKaz 45b; SkarKazSej 662a.

»oświecić serce (serca)« [szyk zmienny] (15): Laſkα ducha ſwyαtego racz obyaſnyc ij oſwyecyc ſerce twoye BierRaj 19; ſymeonye [...] twoye na oczoch zaſzlepyenye oſzweczylo/ duſzą y ſercze thwoye PatKaz II 61v; gdy Pan Bog oświećiwſzy ſercá wáſze będźie ich probował iáko w ogniu ták iż muſzą ſpłonąć BibRadz II 93a marg; A pewnie oświeći ſerce twoie/ iż go práwie poznaſz/ y piſmu o nim zrozumieſz RejPos 113, 90, 110v marg, 112v, 126, [236]; BiałKat 98v; ktory oſwiećił ſercá náſze [qui illuxit in cordibus nostris PolAnt 2.Cor 4/6] ku obiáſnieniu znáiomośći chwały Bożey RejPosRozpr c; ArtKanc T; LatHar 423, 617, 636; SiebRozmyśl K3.

»oświecić świat« [szyk zmienny] (4): PatKaz II 82v; A iż my themu mocnie wierzemy/ iż iuſz [Chrystus] przyſzedł/ y wſtyſtek [!] ſwiát oſwiećił KrowObr 90v; BielKron 133; SkarŻyw 583.

»oświecić umysł« (2): Rácżże według wyrokow twych oſwyećić vmyſł moy Abych nędznik mogł zrozumyeć on ſwięty zakon twoy LubPs ccv, A6.

»oświecić w uznaniu« (1): áby nas [Pan] oſwiećił w vznániu náſzym/ á potwirdził nam wiáry náſzey. RejPos 117.

»oświecić smysły (a. zmysł)« [szyk zmienny] (1): á iżby co rychley [Pan] oſwiećił zmjſły náſze/ á nápráwił zámieſzánie w ſwych ſłowyech. LubPs bb5 marg; RejPos 116v, 156; Oświeć ſmyſły/ by znáły przykazánie twoie GrabowSet K4v, T2v, V4v; Mnoſtwem gwiazd ślicznych niebo ozdobione Obacz/ á ſmyſły wżdy oświeć záćmione. SzarzRyt A3.

Szeregi: »oświecić a naukę dać« (1): A prośmy Páná Bogá wſzyſcy/ iż nam racży rozum náſz oſwiećić/ á tę náukę dáć/ ábyſmy wzgodzie ſwiętey ieſzcże ten ieden Artykuł z Ducha Swiętego mogli rozeznać BielKron 206v.

»oświecić, (i) nauczyć« (3): Poſlimy ijm móy miły óytcże [!] ducha ſwiętégo/ ktory ié oſwiéci/ ij wſſytkié mądroſci tak naucży/ iż ſie ijm żádny nieſprzeciwi. OpecŻyw 175, 145; Duchá poćieſzyćielá/ Duchá łáſki iego/ Który ie [apostołów] miał oświéćić/ náuczyć wſzyſtkiégo SiebRozmyśl K2v.

»oświecić a do żywota wiecznego naznaczyć« (1): kogo iedno P. Bog oſwiećił/ á do żywotá wietznego náznátzył/ iuſz tu może was ſnádnie poznać. KrowObr 99.

»objaśnić a (i) oświecić« [szyk 8:1] (9): BierRaj 19; RejAp 13; iż on [Pan] miłośćiwie obiáſnić á oſwiećić będzye racżył mdłość rozumow wáſzych. RejPos [290]v, 40v, 110v, 337, 338 [2 r.]; RejZwierc 176. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»objawić, oświecić« (1): A tedy duch ſzwyąty [...] obyauyl oſzwyeczyl ktemu uznanyu anyoly ſerafyny PatKaz II 51.

»ogarnąć a oświecić« (1): To ieſt/ ogárnęła á oſwiećiłá ie [wiernych] oná ſzcżyra á wierna prawdá Páńſka/ ktorą oni nieomylnie wyznawáć mieli. RejAp 95.

»ożywić i oświecić« (1): Powſtań cżemu ſpiſz/ powſtań od śmierći/ iuż cie pan Kriſtus ożywił y oświećił [Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis et illuminabit te Christus Vulg Eph 5/14] BielKron 3v.

»oświecić i pociągnąć do siebie« (1): iáko go [Pan św. Pawła] oświećić á pociągnąć do ſiebie racżył RejPos 282.

»oświecić i poświęcić« (1): Bog ociec wſziſtko ſtworzył/ ſyn nas odkupył/ á duch ſwięti oſwiecił y poſwięcił SeklKat N3v.

»oświecić i do poznania przywieść« (1): Dźiękuięć tedy oświećićielu y wybáwićielu moy/ żeś mię oświećić/ y do poznánia twego przywieść racżył. LatHar 568.

»oświecić a rozjaśnić« (1): Rácżże tedy náſz wſzechmocny Pánie ſercá wiernych twoich oświećić a rozyáśnić RejPos 90.

»oświecić i na duszy uzdrowić« (1): a pán iezus z ſwé laſki nás oſwiéci/ ij na duſſy vzdrowi. OpecŻyw 62.

»oświecić a z błędów wyrwać« (1): Luter [...] krzeſćiyańſtwo ták dawno záſzłe y od Bogá opuſſczone ośwyećił/ á z [...] błędow wyrwał. KromRozm I Fv.

»wywieść z ciemnice a oświecić« (1): Proſzę ćię/ o móy namilſzy odkupićielu/ wywiedźże mię z cięmnice potępienia [...]/ á oświéć mię śiedmią dárów Duchá świętégo SiebRozmyśl Cv.

»wzbudzić a oświecić« (1): Iż Pan dla iednego wiernego wzbudzi á oſwieći Duchem ſwym ſwiętym y drugim ſercá RejPos [236].

6. Rozsławić [co] (3): [Grzegorz XIII] tego Miáſtá wſpániáłość práwie oświećił/ y oświecáć co dźień nie zániechywa. ReszHoz 134; Ten ci [Władysław Jagiełło] bel po onich Boleſlawiech ijmie Polſkie oſwiecijel y wmeſtwo nieſlichane wprawił PaprUp C2, C2.
7. Przywrócić wzrok; revelare Vulg [kogo, co] (40): potym ia poznam práwego Boſtwá iego/ ieſli corkę moię ſlepą oświeći SkarŻyw 147.

W porównaniu (1): A iáko oświéćił ślepégo onégo Longiná/ który bok iego naświętſzy przebił ná krzyżu/ áby też oświéćił záślepienié wſzyſtkich Heretyków SiebRozmyśl Kv.

Zwroty »[czym] oczy oświecić« (1): iáko mu [anjoł Tobiaszowi] oną żołcią ocży oſwiećił RejZwierc 124v.

»oświecić ślepego (ślepe)« [szyk zmienny] (3): OpecŻyw [61]; Iezus miły oſwiécil ſlepégo podle drogi OpecŻywSandR nlb 3; KrowObr 155v.

»oświecić ślepo narodzonego« [szyk zmienny] (6): OpecŻyw 62v, 121v; Iezus oſwiécil ſlepo narodzonégo OpecŻywSandR nlb 3; RejPos 173, 322; RejZwierc 174.

Szereg: »oświecić i wzrok dać« (1): Lecż im powiedzieli cżárći/ iáko my w ćiemnośćiach śiedząc/ mamy kogo oswiecić y wzrok iemu dáć? SkarŻyw 179.
Przen (27):

oświecić czym (2): RejAp 45; Oświeć mię/ prześliczna niebieſka świátłośći/ ktoraś dwiemá vczniom w Emaus ćieleſne oczy tym Sákrámentem oſwiećiłá. LatHar 219.

W porównaniach (2): Iż Pan Bog rychło Polſkę oświeći z łáſki ſwey iáko to dziećię [Mieszka I] BielKron 343; SiebRozmyśl Kv.

Zwroty: »oświecić oczy« = revelare oculos Vulg [szyk zmienny] (21): Oſwieć panie ocży moię [illumina oculos meos Vulg Ps 12/4]/ abych nigdy nie zaſnął w ſmierći TarDuch E3; WróbŻołt 118/18; Ośwyeć nędzne ocży moye by yáśnye pátrzyły/ Ná ty dziwne ſpráwy twoye LubPs aa5, D; RejAp 45; A ty rácż oświećić z miłoſierdzya ſwego ſwiętego/ ty záwſciągnione niewiárą y grzechem ocży náſze RejPos 113v, 67v, 173 [2 r.], 207 [2 r.], 209, 284v; SkarŻyw [236]; GrabowSet H3v; Rácż ktemu oświećić ocży duchowne y wnętrzne wiáry moiey LatHar 14, 52, 91, 219, 588, 613.

»oświecić ślepotę« [szyk zmienny] (3): Ocżyść z brzydkośći/ oświeć mą ślepotę/ Vbogacż nędzę/ ſkryi nágą proſtotę. GrabowSet O2v; LatHar 208, 248.

»wzrok oświecić« (1): Wzrok moy rácż oświećić/ poki on ſen wiecżny Nie zaydźie GrabowSet G2v.

II. [Intransit. Zajaśnieć:
Fraza: »skoro dzień oświecił«: á wſſákoſz rzimiánie niehcćieli [!] wálcżyć w noci boiąc ſie iákiey ſzkody. Ale skoro dźyeń oſwiećił rozdzieliliſie do bron przodku koſćielnego/ y bili ſie mocnie. FlawHist 148.]

Synonimy: I. 1. objaśnić; 3. rozjaśnić; 4. zapalić; 5. nauczyć, objaśnić, objawić; 6. rozsławić.

Formacje współrdzenne cf ŚWIECIĆ.

Cf OŚWIECĄCY, OŚWIECENIE, OŚWIECONY

MMk