nauczyć kogo (A) (55), (G) (10), (A a. G) (238) (303): BierEz Cv; OpecŻyw 42, 72, 85, 176; LibLeg 8/133v; TarDuch B7v; BielŻyw 20, 50, 89, 113; MiechGlab [90]; tedy podłoż 1. pod ony termini kthore ſą bez łamaney licżby/ á potym cżyń iakom cie navcżył KłosAlg F3v; RejPs 182v; Szwyąthi pyethrze lyekvy myli goſpodinye nyevmyem, ſzwyąthi pyethrze, ſzwyąti pawlye navczą ya waſz LibMal 1544/89, 1547/127v, 1549/148v; LudWieś B3v, B4; Z żywymi ſwiętymi mam ſię weſpołek modlić do pana boga/ iako on ſam nas racżył navcżyć w modlitwie ſwoiei. SeklWyzn e4; yeſly goſpodarz wynien zego nieſle nakazanie/ ma go karać ſlowy/ y przikazać aby go ſlał albo ſam naucził SeklKat Z2, V4v, X4v, Zv; RejKup b7v, g5v, K, m4v, p4v (10); KromRozm I A4; MurzHist Mv, N; KromRozm II a2, c4v, fv [2 r.], f3, f4 marg (10); KromRozm III A4v, N7v; aleśmy WKM w Piotrkowie prosili, abyś IchM WKM nauczyć i rozkazać raczył. Diar 72; o to prosimy, aby nas lepiej nauczyli, zwoławszy za złożeniem WKM zbor wolny chrześcijański. Diar 88, 30; GliczKsiąż F5, K2v, Q2; LubPs I2, N4v, dd2v; Izali obras może náutzyć kogo? KrowObr 114v, B3, 3, 73v, 95, 114v [4 r.] (12); RejWiz 20v, 43v, 49, 186; Leop *B4v, Iob 8/10, Ps 50/15, 131/12, Is 28/9, Luc 11/1, 1.Ioann 2/27; RejZwierz 9v; BibRadz Deut 31/19, 22, Iob 33/33, Ps 33/12, 131/12, Luc 11/1 [2 r.]; OrzRozm O2v, P, R3; Wynalazł też káráktery ku piſániu/ y ludu poſpolitego náucżył. BielKron 49; Wſzedſzy Alexánder do miaſtá/ cżynił w kościele ofiárę/ iáko go Biſkup náucżył BielKron 125, 3, 7v [2 r.], 11, 21, 45v (27); Mącz 16b, 140a, 338d; RejAp 18v; GórnDworz D7v, E5v, H4, L3v, N7 (21); HistRzym 56v, 92; RejPos 3v, 69v, 70v, 71 [2 r.], [73] (21); BiałKat 41; BielSat N2; KuczbKat 85, 135, 220, 365; RejZwierc Av, 106v, 168, 192v; BielSpr 13v, 16 [2 r.], 47v; WujJud 37, 45, 46v, 119v, 169; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw 21v; BudBib Is 40/14; BiałKaz G [2 r.]; BudNT Ioann 8/18[28], Act 14/21[20], 1.Cor 2/16; Y nas też wedle onego [zakonu] [...] żyć náucżył y roſkázał. CzechRozm 70v, A7, 1v, 7v [2 r.], 41v, 122, 267v; bez lidżby ieſt Greków ſtárych y młodych/ ktorzy [...] ćiebie narodzie Ruſki przeſtrzegáli y náucżyli SkarJedn 353, 44, 86, 227, 228, 248 (9); poználichmy moc Páná Iezuſa práwe^go Bogá/ ták iáko nas tá Mártyná náucżyłá. SkarŻyw 21; y kazałem ią náucżyć y ochrzćyć. SkarŻyw 99, 81, 118, 133, 142, 162 (28); StryjKron 100, 406, 542; CzechEp 29, 113; NiemObr 86, 87; KochFr 100; pokażę wam znáki zá ktorymi będźiećie rozeznáć mogli/ y drugich tákże ſąſiad wáſzych náucżyć ReszPrz 13; WerGośc 241; BielSjem 31, 38; ArtKanc M18; PaprUp B4; GrabowSet G4v; Możeſz też y zá dobrodźieyſtwá rozlicżne dźiękowáć/ bądź poránu/ bądź po obiedźie: iáko ćię w oſmym rozdźiale náucżą. LatHar 243, +++v, 2, 6 [2 r.], 56, 75 (15); á ſam z śiebłe [!] nic nie czynię: ále iáko mię náuczył Oćiec to mowię. WujNT Ioann 8/28; A gdy opowiedźieli Ewángelią miástu onemu/ y náuczyli wielu; wroćili ſię do Liſtry WujNT Act 14/20; iákom nie opuśćił nic pożytecznego/ żebych wam oznaymić nie miał/ y náuczyć was iáwnie y po domiech WujNT Act 20/20; w kośćiele wolę pięć ſłow według wyrozumienia mego powiedźieć ábych y drugie náuczył: niżeli dźieśięć tyśięcy ſłow obcym ięzykiem. WujNT 1.Cor 14/19, s. 115, Luc 1/4, 11/1 [2 r.], s. 373 marg, 391, 431, 581 marg; JanNKar B4v; SarnStat 16; SkarKaz 80a, 122a, 158b [2 r.], 242a, 385a, 453b, 609a; GosłCast 5; SkarKazSej 678a; KlonFlis A3. Cf nauczyć kogo czemu; kogo czym; kogo w czym; kogo czego na kogo; kogo czego czym.

nauczyć co [żywotne] (1): GliczKsiąż L5v cf Przysłowie.

nauczyć co [„sumnienie”] (1): MurzNT 33v cf W przen.

nauczyć kogo czemu (8): ktory go wychował y náucżył rozmaitym rzecżam álbo naukom BielKron 56; Alexánder [...] prośił go áby go biegom niebieſkim náucżył BielKron 123, 448v, 449 [2 r.]; BielSpr 2, 10, 13v.

nauczyć kogo czym (2): temżeć nauczył ié/ że maią niéwiernem i inſzem okazować/ iſz okrom ich zbawięniá/ nieżądaią nierzkąc czego inſze^go ale teſz ani prochu ich MurzNT 43v; SkarŻyw 517.

nauczyć kogo w czym (1): Náuczył ią tedy Patriarcha Konſtantinopolſki w Wierze Chrześciáńſkiey/ A potym ią z wielą Boiar Ruſkich ochrzćił StryjKron 125.

nauczyć czego [w tym: kogo (124)] (135): BierEz Cv; OpecŻyw 85; żadny zwas nie ieſt mi przyiacielem, boſcie mie nicżego nienaucżyli. BielŻyw 89, 50; LudWieś B3v, B4; Y ten czos mu ſwiat poruċziſ [!] Tak mie był tego naucżił Zem zawſſytko doſycz działał RejKup aa2, m4v; KromRozm I A4; A teraz powyádaſz/ iż Kryſtus [...] nye wſſyſtkyego/ czego było potrzebá/ náuczył. KromRozm II f2, c4v, fv [2 r.], f3, t4v, v3; máyąc to ná bacżenyu/ iż trzebá vcżonego ná to/ áby mógł cżego náucżyć GliczKsiąż L6; potrzebá áby męſſcżyzná dzyewecżkę poyął/ aby onę náucżył dobrych obycżáyow GliczKsiąż Q2, L5v; LubPs 12, dd2v; Cżego vtzy obraz/ vkazałem wyſſſzey przedtym/ iż niemoże nie inſzego náutzyć/ iedno tzym ſam ieſt KrowObr 118, 73v, 114v [2 r.]; Proſzę cie náucżże mie wżdy cżego dobrego RejWiz 20v; Kogoż ten náucży wiádomośći? Leop Is 28/9; nápiſzćie ſobie thę pieśń/ á náuczćie iey ſynow Izráelſkich BibRadz Deut 31/19, Deut 31/22, Iob 33/33, Ps 33/12, 131/12; ná ktorym było vſtáwiono/ áby nie Luterſkiego w koſcielech nienáucżono nád ſtáry zwycżay Koſcioła BielKron 200, 3, 11, 21, 46 [2 r.], 273 (11); Mącz 16b, 140a; RejAp 18v; Powiedziałem ia iżem znał te ludzi/ ktorzy gorzkość w miłośći vmieli więc ſobie oſłodzić/ álem nie powiedział/ iżbym thego náucżyć kogo mogł GórnDworz Kk8v, T4v, Cc5, Ee6v, Ii4, Kk4, Kk8; HistRzym 92; RejPos 89, 141v, 267v, 326; KuczbKat 265; RejZwierc 168; BielSpr 16; nie obrázy zá Bogi mamy/ ále przez nie vpomnieni Bogu ſámemu/ álbo Swiętym iego cżeść wyrządzamy. Iáko nas tego Niceńſkie Concilium náucżyło WujJud 46v, 45, 119v, 149, 236v; RejPosRozpr b3v; BudBib Is 40/14; BiałKaz G [2 r.]; CzechRozm 1v; SkarJedn 44, 259; Ięzyká ſię Zydowſkiego náucżyłá/ [...] y Euſtochiey corki ſwey náucżyłá. SkarŻyw 142, 59, 81, 118, 162, [236] (13); StryjKron 406; náucżyłem was vſtaw y ſądow/ iáko mnie roſkazał Iehowáh CzechEp 113; radby był zá iednę godźinę wſzytkiego co ſam vmiał/ onych náucżył. NiemObr 87; KochFr 100; ReszPrz 19; GostGosp 80; LatHar 285, 376, 433; WujNT 115, Luc 1/4, s. 391; SkarKaz 158b [2 r.], 385a; GosłCast 5; SkarKazSej 678a. Cf nauczyć kogo czego na kogo; kogo czego czym; »modlitwy nauczyć«, »(rozeznania) prawdy nauczyć«, »nauczyć wiary«, W przen Zwroty.

nauczyć kogo czego na kogo (1): Ia ſie wyznawam być tákim proſtakiem/ iż niewiem iáko inácżey w miłośći ſobie pomocz/ iedno thą drogą/ ábych o towárzyſzu ſwym źle mowił: chybá żebyś mię w.m. cżego lepſzego nań náucżył. GórnDworz Cc6v.

nauczyć kogo czego czym (5): RejPos 190; KuczbKat 205; przyſzedł Pan Kryſtus ná ſwiát/ áby bytnoſcią tu ſwoią/ náucżył nas pobożnośći. RejPosWstaw 21 v; SkarJedn 257; LatHar 428.

nauczyć co [= czego; w tym: kogo (1)] (2): FalZioł V 31v; kaza nato bepieċżnie [!] Yż jm to mapomocż wieċznie Czo jch jnſſy na vċzili RejKup y3.

nauczyć czym [= przytaczając co] (3): niechay Pleban pokaże/ iż tákowe Przykazánia trudności w ſobie niemáią: cżego tym ſámym Auguſtiná świętego dowodem będźie mogł naucżyc KuczbKat 265. Cf »słowem bożym nauczyć«.

nauczyć o kim, o czym [w tym: kogo (6)] (13): á gdyż go [króla] naucżyli [wykładacze] o ſprawowaniu kroleſtwa, więtſzą ſporę mię[li miedzi ſobą o cżczeniu á] wielbieniu iednego Boga BielŻyw 113; RejZwierc 192v; CzechRozm 7v, 267v; SkarJedn 248; LatHar 376, 593; iż Apoſtoł Páweł ś. o Chryſtuſowym kápłáńſtwie wedle Melchiſedechá chcąc náucżyć: te táiemnice w onych ſłowiech pogrzebł SkarKaz 155a, 384b, 517a, 577a, 636b; O czym ſzerzey ſię ná przyſzłym kazániu da P. Bog náuczy. SkarKazSej 674a.

cum inf [w tym: kogo (40)] (44): Patrz tu duſſo nábożná na ſtworzyciela twé^go/ [...] iakotz iedzie pokornie/ aaby [!] naucżył ludzie ſwietſkié gardzitz chelpę. OpecŻyw 72; TarDuch B7v; LibMal 1547/127v; A wąm dzięguyę [!] pokornie Zeſcze nauċzili wiernie Błedna Duſſe pṙziċ na drogę RejKup ſ8; MurzHist Mv; KromRozm II a2; KromRozm III A4v; BielKom E7; Boś ie walcżyć náucżył/ cżego nie vmieli RejZwierz 9v; BibRadz Luc 11/1 [2 r.]; Ale ćię tu prośimy náucz nas godnego znáć/ á po czym go poznáć OrzRozm P; Sáturnus [...] ludzi náucżył robić około roley. BielKron 7v; wyznawáli ſie nád to iż nie tylko ſámi cżyniemy/ ále ieſzcże drugich pogan náucżyli/ y formy dali dźiáłáć ſtrzelby BielKron 459, 7v, 21, 45v, 48v, 51v (11); Ociec práwi twoy Peleus/ dla tego mnie s tobą poſłał/ ábym cie náucżył/ y mowić/ y cżynić GórnDworz Kk4v; RejPos 3v, 70v, 71 [2 r.]; WujJud 169; CzechRozm 70v, 195; [Jezus] vyrzał ná wodzie Piotrá/ á on zbrátem Iędrzeiem zápuſzcża śieći: y záwołał ná nie: Podzćie zá mną: náucżę was ludzi łowić. SkarŻyw 596, 362, 453, 520; WerGośc 241; GrabowSet G4v; LatHar 2, 6, 323, 327; WujNT Luc 11/1 [2 r.]; JanNKar B4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami lub odpowiednikami: tego (12), tak (3), wszytkiego (1); zaimek pytajny (50), że, iż (15), zaimek względny (9), aby (8), by (2); kogo (68)] (84): Ieſzcże drugą rzecż abyſmy navcżyli ktoremi lekarzſtwy może tego vydz albo ſie vwiarować. FalZioł V 31v; ponyewaſz nas pan Criſtus ſſam nauczel, yſz go naleſcz nyemamy na puſczy LibLeg 8/133v; Przyechał Gulofer wieżny czom mu to porucżył Iako miał ſpichlerze ſprauić wſzytkiegom naucżył RejJóz L6v; SeklKat V4v, X4v; RejKup b7v, aa3; MurzNT 43v; GliczKsiąż N5v; Abowiem nas ták Syn Boży náutzył y Apoſtolowie iego nápomináią/ ábyſmy ſie weſpołek ieden zá drugiego modlili KrowObr 214v, 3, 95, 114v [2 r.]; RejWiz 49, 186; Leop Luc 11/1; OrzRozm O2v, R3; Mącz 338d; GórnDworz D7v, E5v, H4, L3v, N7 (12); RejPos 69v, [73], 158, 298v, 326, 341v, 347; BiałKat 41; BielSat N2; KuczbKat 85, 195, 220, 315, 365, 415; RejZwierc 106v; náucżył ie tedy iáko ma ieden drugiego z oſobná trzeć w łáźni ſiedząc álbo ſtoiąc ieden zá drugim/ á oſtátniego wſzyſcy BielSpr 47v, 13v, 16; WujJud 188v; RejPosWstaw 21v; odpowiedzże mi naprzod ná to/ y mnie tego náucż/ iákobych y ia ná to odpowiedáć miał CzechRozm 122, A7, 7v, 41v, 195; SkarJedn 227; On prośił Páná/ áby mogł ludzie w ono ták wielkie święto vćieſzyć/ ofiarę zá nie mieć/ pożegnáć ie/ y naucżyć/ iáko zá Pánem w niebo iść máią SkarŻyw 511, 133, 429, 504; CzechEp 303; NiemObr 86; Tá [matka, ziemia polska] nas dobrze náucży/ iáko walcżyć mamy BielSjem 31, 38; ArtKanc M18; LatHar 56, 75, 379; WujNT 373 marg, 431; bo káżdy ſłuſznie domá náuczyć ma ſługę ſwégo/ iáko ſie między ludźmi záchowáć ma. SarnStat 16; SkarKaz 122a, 242a, 275a, 453b, 486b, 514a; SkarKazSej 662a, 687a; KlonFlis A3; SapEpit [B2]v.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: mowiąc (2), tymi słowy (2); kogo (4)] (5): KrowObr B3; Abowiem nas Pan y Zbawiciel náucżył: Kto vwierzy á okrzći śie/ zbáwion będźie. KuczbKat 135, 205; SkarŻyw 59; iáko potym tymi ſłowy vcżnie ſwe náucżył: mowiąc: Ieſliby zgrzeſzył brát twoy przećiw tobie/ nápomniż go ſam á ſam CzechEp 29.

W połączeniu szeregowym (1): MurzNT 33v cf W przen.

W charakterystycznych połączeniach: apostołow (apostoły) nauczyć (3), błędną duszę, bojary, chrześcijany, corki (sg), człowieka (2), drugie(go) (5), lud(u) (3), ludzi(e) (13), mnogie, nieumiejętnego, pogan, słuchaczow, syna (3), ucznie (2), wybawione, złośnikow (złośniki) (3), zwolennikow (zwolenniki) (3); nauczyć biegom niebieskim, bogobojności (2), bojaźni (bożej, pańskiej) (6), chytrości, ćwiczenia zakonnego, (czego) dobrego (lepszego) (4), dobrych obyczajow (dobrym obyczajom) (9), fortelu, gospodarstwa (2), jedności, języka, o kapłaństwie, kreda (2), kunsztu, mądrości (2), miary w życiu, mieszkania w małżeństwie, miłosierdzia, miłości, misterstwa, nabożeństwa (3), nauki (naukom) (3), obrządkow, ofiary (5), pieśni (3), Pisma (św.) (2), pobożności, pokory, posłuszeństwa, powinności, o pożywaniu ciała, praw (2), przykazania, reliijej, sakramentów, sądow, słowa, służby bożej (2), spraw domowych, świąt kościelnych, o Trojcy, umiejętności, ustaw, wiadomości, wolej bożej (2), wszystkiego (7), zgody; niczego (nic) nie nauczyć (5); dowodem [czyim] nauczyć, językiem, upominaniem; chędogo nauczyć, dobrze (lepiej) (7), jaśnie (2), jawnie (3), krociuchno (3), łaskawie, miłościwie, pilnie (z pilnością) (2), rządnie, szeroko (szerzej) (4), wiernie.

nauczyć czemu (1): wſzyſcy ſie obroćili n wſchod ſłońcá pátrzyć ocżyma/ iedno on fam obroćił ſie ná zachod [...]. Był pytan od wſzytkich kto go temu náucżył BielKron 124v.

cum inf (3): HistAl E3; on Ratuſzny wywiedział ſie od thego mnichá nowotnego iáko go náucżyli mowić BielKron 212, 247.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek pytajny (18), aby (8)] (26): BierEz Dv; dał ią w ręce kleſzcżeńcom ktorzy ſzukáli dzyewek cudnych do krolá/ náucżywſzy ią áby nie powiedáła by Zydowká byłá. BielKron 114v, 6v, 18, 21v, 47, 124v (11); RejZwierc 64v; BielSpr 41 [2 r.]; Potym go [świadka] pytáią [...]? Ieſli go kto náucżył iáko ma świádcżyć ModrzBaz 86; SkarŻyw 165, 225, 283, 500; ReszPrz 59; PudłFr 18; WujNT 845; CiekPotr 14, 47, 66.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (2); z imp (4)] (5): RejFig Dd2v; BielKron 62v; y náucżył go: ieſli iákie cudo vyrzyſz/ ábo ſtrách ná ćię pádnie/ nie boy ſię/ á nieżegnay ſię krzyżem SkarŻyw 171, 183; StryjKron 190.

nauczyć kogo (G) (1), (G a. A) (7) (8): náucżćie corek waſſych lámentu Leop Ier 9/20; Mącz 148c; BiałKaz I3v; SkarŻyw 573; ActReg 87; GostGosp 36; OrzJan 19; SkarKaz 421a.

nauczyć czego [w tym: kogo (4)] (5): Leop Ier 9/20; Náucżył go zmłodu był y pokory. BiałKaz I3v; SkarKaz 421a. Cf »nauczyć lepszego rozumu«, »nauczyć posłuszeństwa«.

nauczyć czym (1): nie práwem/ ále kiiem/ więźieniém/ okowy y częſtym wzbiérániém/ náuczy ćię po ſwéy woli poſkákowáć. OrzJan 19.

cum inf [zawsze: kogo] (4): boſo chodzić/ ná chlebie przeſtáwáć/ robić/ prząść/ śieći/ łyſzki/ miſki cżynić/ y być ná vſtáwicżney nędzy y vmartwieniu/ dobry Miſtrz ich náucżył. SkarŻyw 573. Cf »nauczyć chodzić«, »nauczyć dobrym być«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Włodarz/ ma [...] náucżyć tego áby káżdy ſwego pilnował GostGosp 8.

nauczyć kogo (G a. A) (10): SeklWyzn g3v [2 r.]; DiarDop 117; Leop Dan 10/14; OrzList bv [2 r.]; Izalim mowił ábyſćie mi co przynieſli? ábo iżbyſćie mi co dáli z máiętnoſći wáſzych? [...] Náuczćież mię á vmilknę BibRadz Iob 6/24; BudBib Iob 6/24; OrzJan 24; O tym vmiem powiedźieć bom doświadcżył tego/ Ták dobrze iże po tym náucżę drugiego. CzahTr G3.

nauczyć czego [w tym: kogo (2)] (3): DiarDop 117; przyſſedłem ábym ćie náucżył/ tych rzecży ktore máią przyść ludu twemu w oſtátecżne dni Leop Dan 10/14; nie mogłá [królowa Saba Salomonowi] mu ták wiele á dobrze powiedzyeć/ iáko on ieſzcże lepiey nie odpowiedzyał/ y náucżył wſzytkicgo cżego żądáłá wiedzyeć. BielKron 78.

nauczyć co (1): piſzą iż był [...] Aſtronom niepoſpolity/ ktory napirwey biegow niebieſkich ſpráwę obacżył/ przez ktorą przeźrzał y náucżył wſchod y zachod cżterzech przednieyſzych kroleſtw ná ſwiecie [ij. że 4 królestwa powstaną i upadną] BielKron 6.

Ze zdaniem dopelnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (2); zawsze: zaimek pytajny; zawsze: kogo] (4): SeklWyzn g3v; OrzList bv [2 r.]; niech [...] nas náuczą/ czemu rozumieią/ áby ſie tá moc Turecka przełómić niemogłá? OrzJan 24.

W połączeniu szeregowym (1): A ieſliby która ſtroná vkrzywdzona ſie bydź rozumiáłá, tedy więc od ſądu Ziemſkiégo niech áppelluie do Sędźiégo Ziemſkiégo, kędy więc dla pewnośći y obwinionégo człeká biorą zſobą ná roki opátrzni Prokuratorowie, żeby záraz támże ſam Sędźia ſpráwiedliwość nákazał, náucżył, y vczynił. SarnStat 651.

nauczyć czego (10): OrzQuin S2v; zápomnieli co ſtoi w Ewányeliey/ iż dla tego ſzedł ná puſzcżą/ áby ſie dał cżártowi pokuśić/ á nas áby náucżył obrony przećiw pokuſam iego. RejPos 70v, 19v; BiałKat 211, 266; ſáme niezgody wáſze/ was tego obfićie náucżyć mogą WujJud 123v, 123v; WujJudConf 83; LatHar 58; SiebRozmyśl Mv.

nauczyć czym (2): RejPos 278; tego nas ſwym dźiękowánim / przy cudownych onych oſtátecżney wiecżerzy táiemnicách Zbáwićiel náſz náucżył LatHar 58.

cum inf (1): Krol rzekł/ że mię náucżyſz/ potym dbáć o złego. RejZwierz 23.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: drugiej rzeczy (1); aby (4), zaimek względny (2), iż (2)] (8): GliczKsiąż F7, F8; Iż to nie ták cżynili/ iáko Pan porucżył/ Spalił ie wnet on ogień/ y drugie náucżył/ Aby ſie żaden nie śmiał w ſwym zdániu domyſláć RejWiz 182; OrzRozm F2v marg; RejPos 19v; ModrzBaz 27; SkarJedn 148; SkarKazSej 685b.

W charakterystycznych połączeniach: jedności nauczyć, mądrości, obrony przeciw pokusam, pokoju, spowiedzi, zgody; dziękowaniem nauczyć, początkiem wiary; dostatecznie nauczyć, obficie; ceremonija nauczy (nauczą), niezgody, Pan Krystus (2), porządek kościoła, sprawa modlitwy, wiara, wtora Ewa, Zbawiciel.