Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ROZMYŚLNOŚĆ]

Następne hasło: ROZMYŚLONY »

ROZMYŚLNY (28) ai

-myſl- (19), -myśl- (3), -myzl- (1).

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	rozmyślny	f	N	rozmyślnå	n	N	rozmyśln(e)
	G			G	rozmyśln(e)j		G	rozmyśln(e)go
	A	rozmyśln(e)go		A	rozmyślną		A	rozmyśln(e)
	I	rozmyślnym		I	rozmyślną		I	rozmyślnym
	L	rozmyślnym		L			L

pl
D		rozmyślnym
A	subst	rozmyśln(e)
I	f	rozmyśln(e)mi

sg m N rozmyślny (8). ◊ A rozmyśln(e)go (1). ◊ I rozmyślnym (1). ◊ L rozmyślnym (1). ◊ f N rozmyślnå (2). ◊ G rozmyśln(e)j (2). ◊ A rozmyślną (1). ◊ I rozmyślną (2). ◊ n N rozmyśln(e) (2). ◊ G rozmyśln(e)go (1). ◊ A rozmyśln(e) (1). ◊ I rozmyślnym (1). ◊ pl D rozmyślnym (3). ◊ A subst rozmyśln(e) (1). ◊ I f rozmyśln(e)mi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Rozważny, rozsądny (5)
- α. W funkcji rzeczownika (3)
2. Poprzedzony namysłem, przemyślany (22)
3. Umysłowy, abstrakcyjny (1)

1. Rozważny, rozsądny (5):

Wyrażenia: »słusznie rozmyślny« (1): Ale ludziom mądrym á ſłuſznie rozmyſlnym nic to ſtráſzno być nie może. RejZwierc 169.

»na wszem rozmyślny« (1):Iáko ſie ſwiát kołyſze w ſwoich obłędnoſciach/ Iáko ſie ludzie broią w dziwnych omylnoſciach/ Zeby mogł beſpiecżnie rzec/ vkáż mi ktorego/ Będziem go wſzyſcy chwalić ná wſzem rozmyſlnego. RejZwierc 269.

Szereg: »mądry a rozmyślny« (1): RejZwierc 169cf »słusznie rozmyślny«.

α. W funkcji rzeczownika (3): Pensitator, Ten który vważá á rozbiera rzecz/ Rozmyślny. Pensor, idem. Mącz 288c.

W przeciwstawieniu: »nierozmyślny ... rozmyślny« (2): Nierozmyſlnym śmierć ſtrách/ rozmyſlnym krotofilá. RejZwierc 169 [idem] B2v.

2. Poprzedzony namysłem, przemyślany; meditatus Mącz, Cn; deliberatus Modrz, JanStat; conceptus, consultus, cunctatus Cn (22):

a. Dokonany z rozwagą, wynikły z rozwagi (17): Iáko znać z owocu opráwę drzewá ták ſerce znác człowiecze z rozmyſlney powieſći [locutio cogitationis in corde hominis]. BibRadz Eccli 27/6; Trzecia cżęść ieſt gdy iuż przydzie do wieku oſtátecżnieyſzego á do poććiwych á ſzedziwych lat ſwoich/ iáko też thám iuż ma w rozmyſlnym żywocie ſwoim á w poććiwey powinnośći ſwoiey á w boiáźni Bożey ſtánowić ony wdzięcżne/ ſpokoyne/ á ſzedziwe cżáſy ſwoie RejZwierc A3v; Toć iuż ieſt nie gniew ále ſpráwiedliwość: á ieſli gniew/ tedy pobożny á rozmyſlny. RejZwierc 76v, Aaa4, 77 [2 r.].

Wyrażenia: »rozmyślne postanowienie« (1): Iż prożná ieſt walká ná polu/ ieſli pirwey nie będzye rozmyſlne á rozważne poſtanowienie w domu. RejPos 334.

»rozmyślna rada« (2): BibRadz Eccli 22/19; á ták im [Senat] dał ieſzcże ná rozmyſlną rádę BielKron 205v.

»rozsądek rozmyślny« (1): A nie thylko ma być thym pielgrzymem iż ſie tám záwlokł/ dáleko mu to pilnieyſza/ áby vſtáwicżnie wędrował po głowie á po rozmyſle ſwoim/ á rozſądki ſobye w niey powoli rozmyſlne cżynił y rozmierzał RejZwierc 21.

»rozmyślny umysł« (1): Pan Káźimiérz Król z pewnéy y iákowéy wiádomośći ſobie y potomkom ſwym Królom/ y Króleſtwu Polſkiému dobrowolnie y z rozmyſlnym vmyſłem [deliberato animo JanStat 871] nam Miſtrzowi [...] zſtępuie/ y wyrzéka ſie. SarnStat 1092.

»rozmyślne uważenie, obaczenie« (2:1): Iákoż tych wiele znaydzieſz co to lekkoſcią zową kiedy ſie rázem nie pomśći. A iabych to záſię zwał poććiwą ſławą á rozmyſlnym obacżeniem/ bo złe nigdy nie vciecże. RejZwierc 80v, 13v; ActReg 136.

Szeregi: »dobry i rozmyślny« (1): yporządku powinnego w Rptey wiele natym nalezeć rozumieią, aby Seim był co narychley, ktore zobustron ratye, my godne bydz dobrego, y rozmyslnego vwazęnia rozumieiąc chcielismy topodac, doPanow rad naszych ActReg 136.

»nagotowany i rozmyślny« (1): Paratus et meditatus venit, Z nágotowáną y s roſmyſlną rzeczą przichodźi. Mącz 213a.

»rozmyślny a poćciwy« (1): IVżechmy ſie doſyć náſłucháli o powinnośći poććiwego cżłowieká/ [...] iáko żywot ſwoy poććiwy ſtánowić y w nim ſie pobożnie záchowáć ma/ y iáko wſzythki przypadki cieleſne w ſobie ſkromić ma/ y iáko ſie cnothámi y ſpráwámi rozmyſlnemi á poććiwemi zdobić ma RejZwierc 106.

»rozmyślny a poradny« (1): nie gniewa ſie myſliwiec ná ieleniá á wżdj go zábije. Tákże y z nieprzyiacielem gniew muśi być/ ále rozmyſlny á porádny gniew. RejZwierc 76v.

»rozmyślny a rozważny« (1): RejPos 334 cf »rozmyślne postanowienie«.

W przen (1): thák ſerce vmocnione rozmyſlną rádą [cor firmatum in cogitatione consilii] żadnego czáſu ſię nie vlęknie. BibRadz Eccli 22/19.

b. Przewidziany, na który jest się przygotowanym (2): A ſzcżęſliwe to miáſto/ ták powiádáią/ ktore cżáſu pokoiu boi ſie burdy/ á wcżás do tego gotuie potrzeby ſobie. (marg) Rzecż rozmyſlna nie ták ſzkodzi. (–) RejZwierc 171, Bbb2.

c. Umyślny, dokonany z premedytacją, wynikły ze złej woli (3): Ale kto vſkromiwſzy á ochłodziwſzy w ſobie pirwſze wzruſzenie ſwe/ przedſię ſie ſroży/ przedſię iádowitośći ſwey vſkromić nie może/ toć iuż ieſth vporny á rozmyſlny gniew/ á nigdy ná dobre wyniść nie może. RejZwierc 77v; Co ſię ták rozumie: kto z wielkiego iádu y doſtałey á rozmyślney nienawiśći/ ktora ſię mężoboyſtwu rowna [...]: gdy w tym wyrzecze zelżywe ſłowo ná bliźniego/ iuż go ná ſercu zábił SkarKaz 313a.

Szereg: »rozmyślny i umyślny« (1): Pirwſze mężoboyſtwo názowmy rozmyślne y vmyślne [deliberatum et cogitatum]/ drugie nagłe/ trzećie potrzebne/ cżwarte niebácżne á przygodne. Dwoie pirwſze gárdło zásługuie/ ále dwoie poślednie nie ModrzBaz 78v.

3. Umysłowy, abstrakcyjny (1): Cogitabilis – Rozmizlny, miſliąci. Calep 212a.

Synonimy: 1. rozsądny, roztropny.

Cf NIEROZMYŚLNY

RS, KW