[zaloguj się]
[pdf]

OWA (567) pt

W pisowni łącznej (560); w pisowni rozłącznej: o wa (7).

o jasne; -å (513), -a (11); -a KochPam, KlonFlis; -å : -a RejZwierc (31:1), KochFr (7:1), GórnRozm (2:7).

Słp stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

1. Wprowadza wniosek, podsumowanie wypowiedzi, rozmowy lub opisywanej sytuacji: a zatem, tak więc; ergo Vulg (408): BierEz S2v; ForCnR B3, C2, E2; Nakoniecz ieſtliby [...] niemogła onego łożyſka pozbyć. Tedy iuż dać wſzytkiemu pokoy/ owa tak ſama Secundina ognije/ á potym tak ogniwſzy: precż wypłynie FalZioł V 26v; BierRozm 26; RejRozpr A4, E2; Bo miłoſcz z cżaſem przypłynie A z cżaſem też ſama zginie Owa ſie y ta wyſtoi Chociay teraż dzywnie broi RejJóz D4v, B2v, B6v; ZapWar 1548 nr 2668; Więc ſię xiacz wornat vbyera A kxiążę wten czas vmiera. Owa ſię tak przetoczylo Iż ſpowiedzy niċ niebyło. RejKup c2v; Owa czo ſię kolwiek ſtalo Lezy kxiążę a niewſtalo. RejKup c4, x5; á [Luter] kſyężą/ mnichy/ mniſzki [...] od ſyebye począwſſy/ poożenyał/ álbo iż właſnyey rzekę/ cudzołoſtwem ſplugáwił. (–) Owa v ćyebye w yedney cenye kureſtwo á ſwyęte małżeńſtwo. KromRozm I C, A3v; BielKom D3v, F6v; Bo dzyecyę [...] to co ná oycu y ná mátce vyrzy/ tego ſie też będzye nápyeráło y wtym ſpoſobiło. [...] Owa dziecię yeſt by małpá/ to co vyrzy to też vcżynić chce. GliczKsiąż Ev; Aby theż fráſunkom y háłaſom domowym vchodził/ [...] żeby tráfił vgásić/ vſmyerzyć/ á nye żarzyć. Owa do żony bárzo mądrego potrzebá. GliczKsiąż P3, C2v, K6; LubPs Bv, F [2 r.], K2v, N, Rv (9); KrowObr 219v, 220; Smálcy rozmáitemi wſzytko pozłocone. Tálerze/ łyſzki/ miſy/ wſzytko Kryſztałowe/ Widełki opráwione złotem Koralowe. Owa gdzyeśkolwiek poźrzał wſzędy ſie błyſzcżáło. RejWiz 25; Więc roże podle płotow/ więc tu włoſkie grochy/ O wa prożnego mieyſcá nie naydzyeſz ni trochy. RejWiz 56; Owa iuż nam oboygá nie wiele zoſtáło/ Y pieniędzy nie máſz nic y rozumu máło. RejWiz 90v, 5, 7, 11v, 12v [2 r.], 13v (24); TAkli [...] w Bábyloniey/ wbłędźie/ bez Krztu/ bez Wieczerzey/ y bez Pogrzebu/ ſą ludźie? Owa ieſteſmy nie krzeſćiánie/ ále iáko piſzeſz/ iáwni báłwochwálcę? OrzList a4, hv; Iedni chwalili lutnie/ drudzy Symphonały/ Owa co kto rad ſłyſzał/ káżdy ſwoie chwali. RejFig Ccv, Aa2v, Dd4v, Dd5v; RejZwierz 39, 72v, 143; Pothym gdy ſię Iaredowi vrodźił Enoch/ żył ośmſet lat [...]. Owa wſzytek czás ktorego żył Iáred/ był dźiewięć ſet ſześćdźieſiąt y dwie lećie. BibRadz Gen 5/20, Gen 5/17, 31, 7/15, 23, 13/6 (19); OrzRozm D3, F4, Kv, M4, P4v; BielKron 58v, 107, 414, 418; Wſzyſcymy owa w ieden wor záwiązáni/ táko ſtárzy iáko y młodźi/ zbytkow náſláduiemy/ á czuiąc y wiedząc ſámi w śmierć bieżymy. SienLek 14v; Hetman [...] przyiechał nád brod [...] y niechcąc [...] przeiecháć gi/ rzekł do thrębácżá przeiedź. A trębácż [...] powiedział/ rácż w.m. przeiecháć miłośćiwy pánie. Owa w rzecży thák rozumiał/ że go pan Hetman cżćił onym przeiechániem. GórnDworz Q4; zá nicz v niego [tego, kto miłuje] niebeſpiecżeńſtwo wſzelákie/ chromotá/ ſmierć: owa niemáſz ták ſrogiey rzecży/ ktorey by ſie nie [...] poważył/ áby to iedno dał znáć/ iż godzien ieſt oney [...] miłośći. GórnDworz Bb6v, B5, B7v, C8v, D8v, F6v (78); Alić potym z iednym do wody/ z drugim ná ſzubienicę/ pod trzećim ſzkápę powáli/ z drugim drzewo złamie/ owa iáko chce wedle myſli ſwoiey ták poluie imi RejPos 331v, 6, 200v, [292]v, 300, 301 [2 r.], 316; GrzegŚm 28; Trycezymy cżytano żáłomſzą ſpiewano [...]. Kámień też mármorowy ná wirzch [grobu] poſtáwiono/ Owa z wielkim doſtátkiem ſtárcá pogrzebiono. HistLan E4v, A3, A4v [2 r.], B [2 r.], Bv, B2v, B4 (26); to iuż klękáią á cżáſem y krzyżem pádáią/ á po ziemi ſie iáko bydło waláią leiąc ſobie w gárdło. [...] Owa tylko bluią áby pili/ á piją záſię áby z nowu blwáli. RejZwierc 61; Azaſz dziś komu w pothrzebie iego/ á zwłaſzcżá vbogiemu/ drzwi gdzie otworzone ſtoią bez dárow? Azaż dziś vbogi cżłowiecżek rádę iáką álbo pomocz iáką znaydzie [...]? Owa iáko ſthára przypowieść/ iż nędznik záwżdy potłocżony leży. RejZwierc 65; Owa wſzytkechmy ludzie iednoż pleban cżłowiek. RejZwierc 78, 21v, 26v, 27, 32v, 42v (29); WujJud 2v, 5, 34v, 38v, 65v (12); RejPosWstaw [212]; HistHel D2v; MycPrz II A3v; będźie chćiał Ryby łowić/ áno niemáſz iáko: w łowiſku ieſzcze ſochy ſtoią/ [...] kárczów téż nie wykopano/ kłódźia pełno/ drew/ chróſtów pełno: owa niemáſz kędy ręki wetknąć Strum E4v, E; BudNT przedm a3, b7v; CzechRozm 19, 19v, 58, 65, 120; ETeoklus Policinus chociaż brácia byli/ Nigdy dobrey przyiáźni s ſobą nie vżyli. Nákoniec áż drugiego ieden gárdłá zbáwił/ Owa złemi ſpráwámi záwżdy ſie ſwiát báwił. PaprPan Y3, B3, Ev, Fv, F3, G4 (27); KochOdpr Cv; Bogacze źiemſcy zá ſtół iego śiędą/ Y dobrowolnie hołdowáć mu będą. Owa ktokolwiek winien ćiáło w źiemię Da chwałę pánu KochPs 32, 55, 105; SkarŻyw 263; MWilkHist A4; Owa nie báwiąc ſię przywodzeniem świádectw/ káżdy tho pobożny zeznáć muśi/ iż piſmo ś. ná to ieſt od Bogá podáne/ ábyſmy z niego naprzod iego ſámego/ potym też y Meſyaſzá Iezuſá [...] poználi CzechEp 16, 92; Raz chmury pánuią/ y grom ſrogi: á potym Bóg obdarza świat pogodą/ y ſłońcem złotym. Owa ieſcze dobrze będźie KochFr 85, 64, 97, 99, 120; KlonŻal A2v, C3; KochBr 152; KochSz Bv; ReszList 172; WisznTr 5, 30, 32; BielSjem 15; KochSob 67; KochTarn 76; MAſz vrodę/ maſz cnotę/ piękné obyczáie/ Owa iáko ia baczę/ wſzytkiégoć doſtáie. PudłFr 57, 7, 8, 9, 16, 22, 26, 31; ArtKanc P15v; Náiedźie Szłachćicá zuchwalecz/ wybierże/ wyłupi wſzyſtek dom/ pieniądze/ ſreberko/ owá co było wſzyſtko weźmie/ tylko tego poſtrżeże/ żeby domu nie okrwáwił. GórnRozm G4v, A3v, Dv, D4, Fv, K3, Nv, N2v; Y zá ten podátek widzę nie wiele ſpráwili: z Polſki kónie/ y pieniądze wynieśli/ á Litwę ogłodźili. (–) Owa nievmiéſz ieno gánić KochWr 41, 40; PaprUp B, D, D2, 12; ActReg 84, 136; A nie ma leżeć długo młocone zboże ná ſłody: bo ſporzey robić z świeżego zboża ſłody. owa/ káżda rzecż opátrznie ma bydź/ á ſzkody nie cżynić. GostGosp 136, 8, 30, 50, 80, 104, 130, 140; GórnTroas 21; KochPij C4; WyprPl C2; Tyś go w fráſunku ćieſzył/ tyś gdy gwałt bywał Ręką ſwą z poyśrod go lwow ſrogich wyrywał/ Owa Oycemeś mu był RybGęśli D3; WujNT 97; WysKaz 22, 34; SarnStat 131; GrabPospR L3v; PowodPr 10; tákże ſię zeſzli [psi] w kupę [...]/ to ſzáry/ to cżarny/ to białły/ cżerwony/ pſtrokáty/ owa wiele roznych śierſcy beło miedzy nimi CzahTr D3, K4v; PaxLiz E2v; Ryb też doſtátek práwie dobrey wody Rodzą ieźiorá/ ſtáwy/ rzeki/ brody. Owá Polakom ná nicżym nie ſchodźi KlonFlis C2.

Połączenia: »owa tak« [szyk 4:1] (5): CzechEp 420; Ták owa rżeczemy/ iż Węgierſka Koroná doſyć długo ſtałá GórnRozm A2; Owa ták/ co rozum á cżás pokázáć może GostGosp 124, 22, 82.

»owa że, iż« (5:2): MurzNT Mar 12/22; RejWiz 22; Przetoż to zá wielki dziw wſzyſcy ſobie mieli/ Owa iż więc co żywo tám w ten cżás bieżeli. HistLan Fv; Kálliſthenes obaczywſzy/ chćiał mu ią gwałtem wydrzéć. Słudzy z obu ſtrón pánóm ſwym pomagáli: owa/ że w tym rozruchu pánnę między ſobą rozerwáli KochWz 138; ReszHoz 127; WysKaz 17, 33.

Frazy: »owa jako powiedam« (1): Owa iáko powiedam rozum cżłowiecży ma thyle moczy/ iż chocia on w koſciach/ w żyłach/ w cżłonkach nie ſiedzi/ przedſię kiedy ſie ocknie [...]/ wſzytko ciáło cżłowiecże wzruſzyć ſie/ y w ſpráwie ſwey ſtánąć muśi GórnDworz Ff5v.

»owa krotko (a. krotce) (mówiąc, a. powiedając, a. zawięzując)« (19): Potym ijnych mnoſtwo/ iako Słowotwor/ Przechyra/ Swieboda/ Ządoſć/ ktore prożno wylicżaćz. Owá krotko mowiątz/ má pán Sżcżęſcie ſług doſićz ForCnR B; RejJóz F2v; Owa krotko powiedaiaċ Placze kxącz ſrodze ſtękaiaċ. RejKup c6; GliczKsiąż H3; KrowObr 195v; Tákże gdy was Pan wyſłał z Kádeſbárne [...] tedyſćie wy odporni byli roſkazániu Páná Bogá wáſzego/ ániſćie wierzyli iemu/ y niechćieliſćie być poſłuſzni głoſu iego. Owa krotko/ iákom was iedno poznał/ tedyſćie záwżdy odpornymi byli Panu. BibRadz Deut 9/24, *3v; GórnDworz Y6; RejPos 343; GrzegŚm 48; Owa tho krotce záwiezuiąc wſzytko/ Ná ſwowolnego záwżdy pátrzyć brzytko. RejZwierc [213]v; RejPosWstaw [1103]v; CzechRozm 92, 94, 219v, 243v; CzechEp 225, 352, 420.

»owa mi wierz« (1): TEmu też nie nowiná rozlicżne przygody/ A nie tylko ná ſuſzy ſwiádom dobrze wody. Owa mi wierz rozlicżne przychodzą nań ſtráchy PaprPan Aa3.

»owa na koniec« (1): Owa nákoniec pan Kriſki powiedział. GórnDworz L18.

»owa nie bawiąc się rzeczą długą« (1): Abowiem wſzyſtko co ieſth ná ſwiecie/ iáko pożądliwość ciáłá/ y żądza ocżu/ y pychá żywotá/ nie ieſtći z Oycá/ ále ieſt s ſwiátá. A ſwiátći przemiya/ y pożądliwość iego. Owa nie báwiąc ſie rzecżą długą/ zámyka ſie tu wſzytko tho co ſie kolwiek ſprzećiwi Zakonowi ná wtorey tablicy nápiſánemu. RejPosWstaw [212].

»owa prosto« (1): owa proſto/ ſámá oná przed wiergiem ſławá/ nośiłá od niego do niey [między kochającymi się] poſelſtwo GórnDworz Cc5.

»owa tak wiedz« (1): Więc ſtátecżność powagę y wſzytki cne ſpráwy/ Naydzyeſz v tych káżdy z nich Hirá Perſki práwy. Owa ták wiedz Goreccy choć to nie oycżycy/ Wżdy ich káżdy w potrzebie záwſze mężne licży. PaprPan Bb3.

»owa zgoła« (7): GórnDworz Hh3v; CzechEp 352; PudłFr 22, 32; Gdy żniwá náſtáną/ áby wſzyſcy z wielką pilnośćią wychodźili [...] ogrodnicy/ komornicy/ cháłupnicy/ powabnicy/ kácżmarze/ rzemieślnicy/ owa zgołá wſzyſcy/ y młynárze. GostGosp 102; GrabPospR L2v, L4v.

a. Wprowadza zdanie pytające (6): Rzekł mu tedy Piłath: Owaś ty wżdy Krol? [Ergo rex es tu?; Toś przećię ty ieſt krol? WujNT] Leop Ioann 18/37; OrzRozm M; WujJud 34v [2 r.], 38v; Záłośći co mi czyniſz? owa iuż oboie Mám ſtráćić/ y poćiechę/ y baczenié ſwoie? KochTr 11.
2. Modyfikuje znaczenie wypowiedzi, nadając jej odcień przypuszczenia, wahania, wątpliwości: może; si forte Vulg, PolAnt, Cn; si PolAnt, Vulg; forsitan, forte PolAnt; si quomodo Vulg (104): ZapMaz III T 1/212v; Day to iżby ten kthory mie w nienawiſci miał, nademną złorzecżył by mi owa bych ſie ſkrył od niego [abscondissem me forsitan ab eo Vulg Ps 54/13; ſnadz bym wżdy vchronił mu ſie Leop; ſnadź bych ſie był ſkrył przed nim WujBib] TarDuch A5; LibLeg 7/98v, 10/63, 11/12v, 14 [2 r.]; Ano to nie cudny wzoręk Kiedy w ſkrzyni prozny worek Ale co wádzi ſkoſſtowáć Owa nam będą borgowáć RejRozpr H3v; RejJóz B7v, B8, D6v; Znaydzy iakiego Doctora [...] Owa ieſcze czo poradzy RejKup f5v, c3v, H, O, q3v, r3 (9); KromRozm I A3v; MurzHist A3v; rzekl knyemu Ianye a Nyewyeſz kądi czego vkraſzcz, on odpowyedzyal nyewyem, pothym mv rzekl podziſch za mna owa doſtanyem czego. LibMal 1554 183v; BielKom D3, F2; LubPs T4; RejWiz 64v, 84; Leop Philipp 3/11, 12; RejFig Dd3; RejZwierz 137v; BibRadz Ios 14/12; Słuchaycie á pátrzcie wy vporni á niedowiárkowie/ owa thu wodę wywiedzyem s tey opoki/ tknął rozgą opoki nie wyſzłá/ áż drugi raz dotknął wyſzłá. Tu ſie okazáło nie práwe dowiarſtwo Moiżeſzowo z Aaronem/ bo wątpliwie mowił BielKron 41v, 11v, [853]v, 91, 309v; GórnDworz O5, Bb8, Dd; BielSat H2; GrzegŚm 3; HistLan A4, B4v, D, Dv; RejZwierc 241v; A (ták) rzekł Achaw do Howad-iaſzá/ idz po ziemi (tey) do wſzech zrzodeł wodnych/ y do wſzech potokow/ owa naydziemy trawę/ á przeżywimy konie y muły BudBib 3.Reg 18/5, 3.Reg 20/31, 4.Reg 19/4, Ier 20/10, 21/2, 36/3 (77); BudNT Luc 3/15, Act 8/21, 2.Tim 2/25; PaprPan H2v; KochPs 61, 188; KochTr 13; CzechEp 65; KochEpit A3v; KochFr 75 [2 r.], 105; Wrzuć w morze/ kto przyiaciéł/ prózné duſze kośći: Owá mię tám/ choć martwo/ byſtré nawáłnośći Donioſą/ gdźie żywégo ſczęśćié miéć niechćiáło KochPam 87; KochSob 58; PudłFr 7; ZawJeft 41; GrabowSet G2, H, H4v, Q3; Nie iżbym iuż wźiął/ ábo iuż doſkonáłym był: ále gonię/ owabym vchwyćił WujNT Philipp 3/12, Act 27/12, s. 552, Philipp 3/11, s. 690; GrabPospR N2v; CzahTr K3; GosłCast 47, 62; PudłDydo B.

Połączenia: »owa (...) snadź« (10): Leop Gen 16/2, Ez 2/5 [2 r.], 3/11, Act 17/27; á ty też pieniądze cośćie ználeźli ná wierzchu w ſwych worzech/ odnieśćie/ owa ſie tho ſnadź zá iákiem obłądzeniem ſtáło. BibRadz Gen 43/12, Gen 16/2, 1.Mach 4/10; Pánie/ zániechay iey [figi] y ná ten rok/ áż ią okopam y obłożę gnoiem: owa ſnać da owoc: á ieſli nie/ więc ią ná potym wytnieſz. WujNT Luc 13/9, Act 17/27.

»owa ... wżdy« (1): Drugićby powiedział iáką w cudzych kráiach widał ſpráwiedliwość/ pobożność/ cżuyność/ ćwicżenie/ owaby cie też wżdy co ruſzyło. RejZwierc 160; [Jednych [heretyków] z rusznic zabijać, a drugich też straszyć, Owa by wżdy jakiego zająca odpłoszyć. Apolog 50].

Fraza: »owa da(li) (Pan) Bog« [szyk zmienny] (3): kthorzy ſie ſprzećiwiaią/ owa im Pán Bog da kiedy pokáiánie/ ku poznániu prawdy KrowObr 3v; Merkuriuſz [...] Owa ie tám dali Bog ieſzcże iáko zgodzi. RejWiz 33v; WisznTr 17.
3. Nadaje wypowiedzi charakter życzenia: oby (2): Ludźie vczeni/ im [...] roſpacz iego więtſzą widźieli/ tym téſz wiecyi wſzelakich obyczaiow koſtowali/ owáby go pocieſzyc mogli MurzHist K2; Owa Boże day ſzczęsćie Prot B4v.
4. Wprowadza do akcji nowy element: nagle, aż tu (31): Xántus nátychmiaſt roſkazał/ Iżeby go [sługę] kto záwołał: [...] Owa dziewka iedná z onych/ [...] Táiemnie w przod wybieżáłá/ By Ezopá oglądáłá. BierEz B4; Ieden cżłowiek vbogi był/ Ien koniki polne łowił. A śiedząc ták w ſwoiey kucży/ Owa ſie mu świercżyk zocży BierEz F2v; Dziećię gdy owce paſáło/ Cżęſto ná wilká wołáło: Tym ſobie krotochwiliło/ Choćia y wilká nie było. [...] Owa wilk práwie przybieżał/ A owce w ſtádzie pokąſał: Páſterz choćia bárzo wołał/ Zadny z ſąśiad o to nie dbał. BierEz K3, D2, D4v, H, Iv, Kv (27); Owa przy dobrey myſli/ kiedy ſobie pan Mikołay podpił/ á kthoś do niego niemáłą pełną pić chciał/ rzekł onemu/ [...] niemogę więczey pić/ bo iuż niemam hłáwy [...]: Páni Kochánowſka [...] powiedziałá. Iákom żywá/ od iedney máthki roznieyſzych ſynow nie widziáłá. Ieden głowy niema/ á drugi wſzák wiecie cżego. GórnDworz Q4v, P6, R4v, T6.
5. Partykuła przedstawiająca (22):
a. Demonstrująca osobę, przedmiot lub sytuację: oto (17): BielKom F6; Prot A3, A4; Zátym p. Derſniak powiedział/ Owam ia wywołał wilká z láſá GórnDworz Ov; Owa czás/ pánie/ przyſzedł pożądány KochPs 127, 50; Wynidź y ty z ſwéy knieie leśny zubrze ſrogi/ Owa tráfiſz ná łowce/ którym twoie rogi Namniéy ſtráſzné nie będą KochJez A4; OWa iedźieſz precz od nas/ Mieczniku drogi KochFr 128; NIewinna duſzo/ owaś ty iuż w niebie/ A iam tu zoſtał nieſczęſny bez ćiebie KochFrag 53; WyprPl A2.

Połączenia: »a owa« (3): ForCnR C4v; Przyſzedł tedy zaśię Ieſus do Kány Galileiſkiéi [...]. A owá był niektory królik [Et erat quidam regulus] ktorego ſyn niemógł w Kapernaum MurzNT Ioann 4/46, Luc 16/22.

»i owa« (1): Widząc Xánt iego proſtotę/ Náwróćił śię ná dobrotę: A do Ezopá przemowił: Y owaś mię przewyćiężył. BierEz D3.

α. W pozycji po spójniku wprowadzającym zdanie podrzędne [w tym po: iż (2), że (1)] (3): Załoſćz/ Niedoſtatek/ ij wſzytcy ſąſiedźi wielmi go [młodzieńca] vbiją/ iż owá zaſię na zámek ku panu Sżcżęſciu ijſćz niemoże ForCnR Dv; napominał/ że owá na iego naukę/ wiele śię ich ku práwdźiwęmu duſz ſwoich paſterzowi panu Ieſuſowi chriſtuſowi [...] náwroćiło MurzHist C; SienLek 34.
b. Obrazująca lub podkreślająca jakiś element wypowiedzi: i oto (5): Liſzká gdy nic nie piliłá/ W iámę śię byłá w wáliłá: Y długo támo śiedziáłá/ Aż owa bárzo zemdláłá. BierEz O; Pilnie łowcow o to pytał: Alboć pśi leniwi byli/ Iż wilká nie vgonili. Wilk pry owa pretko biegał/ Ieden mu z nich odpowiedział. BierEz S; ForCnR C4.

Połączenia: »to owa« (1): Yeſli przez ſlowo Boże tylko to rozumyeſz/ co yeſt nápiſano w ewángeliey álbo v S. Páwłá [...] tedy to błąd y bárzo omylna regułá. (–) Yáko? Bá to owa błąd okrutny/ co ty powyádaſz. KromRozm I M.

»tu owa« (1): Przyſzedſzy gość ſzedł do kuchniey Vźrzał áno wiele wre w niey: [...] Będę tu owa godował BierEz Iv.

Synonimy: 1. więc, zatem; 2. może; 3. oby; 4. nagle; 5. oto.

Cf OWACIEM, OWAĆ, [OWAJ], [OWAŻ]

MMk