Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OZDOBIĆ

Następne hasło: OZDOBIEN »

OZDOBIĆ SIĘ (32) vb pf

sie (28), się (4).

Oba o jasne.

Fleksja

inf	ozdobić się

praet
	sg		pl
3	m	ozdobił się	m pers	ozdobili się
3	n	ozdobiło się	subst

imperativus
	sg
2	ozd(ob) się

conditionalis
	sg		pl
2	f	by ozdobiła się	m an
3	m	by się ozdobił	m pers	by się ozdobili
3	n	by się ozdobiło	subst

inf ozdobić się (14). ◊ fut 2 sg ozdobisz się (1). ◊ 3 sg ozdobi się (5). ◊ 3 pl ozdobią się (1). ◊ praet 3 sg m ozdobił się (2). n ozdobiło się (1). ◊ 3 pl m pers ozdobili się (1). ◊ imp 2 sg ozd(ob) się (1). ◊ con 2 sg f by ozdobiła się (1). ◊ 3 sg m by się ozdobił (2). n by się ozdobiło (1). ◊ 3 pl m pers by się ozdobili (1). ◊ part praet act ozdobiwszy się (1).

Sł stp. Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Przystroić się, upiększyć się w sensie fizycznym i duchowym (o człowieku) (29)
2. Przysporzyć sobie sławy (o rzeczach, krajach, miastach) (2)
3. W funkcji strony biernej: Być udoskonalonym (o tekście) (1)

1. Przystroić się, upiększyć się w sensie fizycznym i duchowym (o człowieku) [w tym: czym (24)] (29): Abowiem to ſą przypadki do fortuny potrzebne/ do rozumu máło. Abowiem ſzukáiąc fortuny/ cżymkolwiek ſie kto może ozdobić/ tedy mu tho nie nie wádzi. Bo ácż dobre ieſt ſrebro ſámo przez ſię/ ále ieſzcże cudnieyſze będzie y zacnieyſze/ kiedy go y tám y ſám przyzłoći. RejZwierc 21v.

a. Przystroić się przez dodanie urody, pięknego wyglądu (7): Kto ſie ſlawy dobił/ Lepiey ſie ten niż złotim łańcuchem ozdobił. KochSat A2v; GórnDworz V5v; RejZwierc 158.

W przeciwstawieniu: »ozdobić się ... oszpacić się« (1): A iż tego białymgłowam dopuſzcżono/ áby ſie ſtroiły/ áby ſie ſtáráły o czudność/ [...] potrzebá dworney pániey/ áby ſiebie ſámá dobrze znáłá/ cżym ſie ozdobić/ cżym oſzpáćić może GórnDworz X3v.

Szereg: »ozdobić się, (albo) upstrzyć« [szyk 1:1] (2): A piękniey thá vććiwa ſwobodá káżdego cżłowieká ozdobić może niżliby ſie vpſtrzył álbo ozdobił iákiemi nakoſztownieyſzemi klenoty. RejZwierc 104, 219v.

W przen (1):

W porównaniu (1): Yemeś złoſćiwſſy/ tymći rychley Bog łáſkę wlewa. Ale yeſli ſye ozdobiſz/ yáko kot [gdy się liże]/ dobrymi vczynki/ nie temu nye vczyniſz. KromRozm I H2.

b. Upiększyć się moralnie pod względem cnót, zabłysnąć, zajaśnieć; excellere Modrz [w tym: czym (10)] (13): A chociaż te wyſokie cnoty/ mądrość/ wſpaniáłe ſercze/ powſcięgliwość/ y ine/ widzą ſie być máło vżytecżne ku dworney [...]/ zabáwie/ iednák ia chczę/ iżby ſie dworna páni iemi ozdobiłá [...] dla zupełney iey doſkonáłośći GórnDworz X4v; Abowiem á cżym ſie inym młody cżłowiek naprędzey ozdobić ma/ iedno nadobną ſpráwą około ſiebie/ ktora niſkąd inąd przypáść nie może/ iáko s porządnego ćwicżenia. RejZwierc 15.

W przeciwstawieniu: »ozdobić się ... popluskać się« (1): A coś ſie miał ozdobić ich [przodków] cnotą by złotem/ Y gniazdem ſie popluſkaſz by Iáſkołká błotem. RejWiz 100.

W porównaniu (2): Ale ktho ſie ozdobi cnotą/ pięknym ná wſzem vmiárkowániem/ poććiwemi poſtępki/ nadobnemi á ozdobnemi ſpráwámi/ ten ieſt iáko ſzcżep pięknie vſzcżepiony RejZwierc 52v, 100.

Zwroty: »cnotą (cnotami) się ozdobić« [szyk zmienny] (5): RejWiz 100; Toć ieſt ſláchectwo cnotą ſie ozdobić/ Niecnoty kijem iáko wężá dobić. RejZwierc 220, 52v, 106v; Bo ludźiom vbogim/ choćiaby śię też wſzelákiemi cnotámi ozdobili [si in omni virtute excellant]/ żadne/ ábo bárzo máłe zapłáty bywáią náznácżone/ ták z ſtrony bogactw/ iáko z ſtrony łáſki/ y doſtoynośći iákiey. ModrzBaz 18v.

»nadobnie się ozdobić« (1): Tá [cnota] ponuro nie chodzi/ pátrzy w niebo záwżdy/ A tą iedno nadobnie ozdobi ſie káżdy. RejWiz 89.

»ochędostwy się ozdobić« (1): ſluchay iáko cie [Bóg] vczy/ [...] iáko tá ſwiátłość twoiá ſwiećić á iáko ſie okázowáć ma/ á iákimi ſie ochędoſtwy ozdobić maſz przy okazániu tey ſwiátłośći ſwoiey. RejPos 342.

»pięknie się ozdobić« (1): Ale kiedy go [człowieka] kto nadobnie [...] ze złych obycżáiow wyplewie/ iuż y pięknie ſie ozdobi/ y nadobne wonnośći z niego zálátuią/ z oney pachnącey ſławy iego/ á z dobrych á s poććiwych obycżáiow iego. RejZwierc 148v.

Szereg: »ozdobić i okazać się« (1): A wſzakoż to nalepſzy ná ſwiecie dobry/ co nie iedno pokątnie dobri ále iáwnie á iáſnie ná wiele ſtanow dobroć iego ozdobić y okázáć ſie może. RejZwierc 101v.

W przen (2): RejWiz 8; ma miła cnoto y ſpráwy poććiwe/ [...] ſłużcie wiernie ludziom ktorzy was tu znáią/ A o wáſze zacnośći pilnie ſie ſtáráią. Bo ſie wámi ozdobią piękniey niżli złotem RejZwierc 271v.

c. Przysporzyć sobie sławy, wsławić się [w tym: czym (6)] (8): Nicby ſie nie ozdobił przedſię onym gniazdem [= rodem]/ [...] Tákżeć y ty w ſwym gniáźdzye ieſli płocho ſtánieſz/ Wierz mi iż máłey ſławy y s przodkow doſtánieſz. RejWiz 99v; GórnDworz Bb8v; Ktoż ſie tytuły á Herby ozdobi? Ieſli ſwey ſławy s cnotą nie ſpoſobi. RejZwierc 220; ktorzy ſię przodkow ſwych zacnośćią niemogą ozdobić [qui vero nullo maiorum splendore commendentur]/ ći ſię niech ſtáráią/ áby ſię właſną ſwoią cnotą zdobili y zacnemi cżynili ModrzBaz 74v.

ozdobić się u kogo (1): Ieden potym Biſkupem/ drugi Káſztellanem/ Zoſtał/ trzeći Miecżnikiem/ [...] Oſtátká zachowániem/ wielkim dołożyli/ Ze ſie v wſzech Polaków/ pyęknie ozdobili. RejZwierz 60v.

Zwroty: »pięknie (napiękniej) się ozdobić« [szyk zmienny] (3): GOrayſkich dom záprawdę/ ozdobił ſie pięknie/ Y zda mi ſie káżdy z nich/ ſwego ſie nie lęknie. RejZwierz 86v, 19, 60v.

»pięknemi sprawami ozdobić się« (1): nadobnie ſie pięknemi ſpráwámi ozdobiwſzy/ do domu ſie záſię wroćił/ thák iżby ſie ludzie przypátrowáli onym ozdobnym obyczáiom iego. RejZwierc 18.

Szereg: »zafarbować a ozdobić się« (1): to ſobie ták vmiłowáć/ [...] maſz/ y thym ſie paráć/ y thym ſie báwić/ cżymby ſie on twoy ſtan pocżćiwy co napiękniey záfárbowáć á ozdobić mógł. RejZwierc 19.

2. Przysporzyć sobie sławy (o rzeczach, krajach, miastach) [czym] (2): Iákiemi dwiemá koronámi ozdobiło ſię to miáſto [Rzym]: o iáko dwiemá temi złotemi łańcuchy przjbráne ieſt. SkarJedn 90.

Szereg: »ozdobić i umilić się« (1): Wdzięcżnieyſze by było y milſze ſąſieſtwo to/ ktore mamy z ſobą. Boby ſię iedną Wiárą ktora nawięcey wiąże ludzie/ ozdobiło y vmiliło. SkarJedn 366.

3. W funkcji strony biernej: Być udoskonalonym (o tekście) [czym] (1): Ale iżby ſie doſtátecżniey ſwiádectwy Doktorow s. tá náſzá roſpráwá ozdobyć mogłá/ tedy tu otho iáwnie á iáſnie ſwiádectwá/ s piſmá ich prawdziwie znieſione/ mieć będziemy. RejPosWiecz² 95.

Synonimy: 1.a. ochędożyć się, okrasić się, przystroić się, upstrzyć się; b. zafarbować się; 2. umilić się.

Formacje współrdzenne cf ZDOBIĆ.

Cf OZDOBIONY