Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OZYWAĆ

Następne hasło: OŹDRZAŁY »

OZYWAĆ SIĘ (81) vb impf

sie (58), się (23).

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	ozywać się
praes
	sg	pl
1	ozywåm się	ozywåmy się
2	ozywåsz się	ozywåcie się
3	ozywå się	ozywają się

praet
	sg		pl
3	m	ozywåł się	m pers	ozywali się
3	n		subst	ozywały się

fut
	sg		pl
3	m		m pers	będą się ozywać
3	n	będzie się ozywało	subst	będą się ozywać, będą się ozywały

imperativus
	sg	pl
1		ozywåjmy się
3	niech się ozywå

conditionalis
	sg
3	n	by się ozywało

inf ozywać się (10). ◊ praes 1 sg ozywåm się (1). ◊ 2 sg ozywåsz się (3). ◊ 3 sg ozywå się (34). ◊ 1 pl ozywåmy się (5). ◊ 2 pl ozywåcie się (3). ◊ 3 pl ozywają się (11). ◊ praet 3 sg m ozywåł się (2). ◊ 3 pl m pers ozywali się (3). subst ozywały się (1). ◊ fut 3 sg n będzie się ozywało (1). ◊ 3 pl m pers będą się ozywać (1). subst będą się ozywać (1), będą się ozywały (1) KlonŻal (1:1). ◊ imp 3 sg niech się ozywå (1). ◊ 1 pl ozywåjmy się (1). ◊ con 3 sg n by się ozywało (1). ◊ part praes act ozywając się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w. s.v. odezwać się.

Znaczenia

1. Mówić, występować w jakiejś sprawie, zabierać głos, wyrażać opinię (o człowieku i Bogu) (73)
- W przen (1)
- Przen: O brzuchu człowieka: wydawać odgłosy (1)
- α. Przemawiać w sposób nadprzyrodzony (o Bogu) (7)
- a. Odpowiadać (12)
  - αα. O człowieku w stosunku do Boga: wyrażać gotowość, posłuszeństwo (1)
  - ββ. O Bogu w stosunku do człowieka: wysłuchiwać (10)
- b. Nazywać siebie, przedstawiać się, podawać się za kogoś (21)
  - αα. Podawać się fałszywie za kogoś (4)
    - W przen (1)
  - ββ. [Nosić imię własne]
- c. Upominać się o coś (1)
- d. Zgłaszać się, dawać znać o sobie z powołaniem się na czyjś autorytet, przyznawać się do kogoś, czegoś (25)
  - W przen (1)
2. O głosach ptaków (2)
3. O dźwiękach instrumentów muzycznych (2)
4. O zjawisku echa (4)

1. Mówić, występować w jakiejś sprawie, zabierać głos, wyrażać opinię (o człowieku i Bogu); libere loqui, liberam vocem mittere Cn (73): Cypryan ſye ozywa: Ráwan mu poświadſza LeovPrzep Samb b4; á drugi też widząc iż ſie nie ozywa pan [...]/ pomyſli też ſobie/ á chcemy ſie dzielić RejZwierc 114v, 186.

ozywać się kim (1): BudBib Is 3/9 cf W przen.

ozywać się w kim (1): SkarKaz 578b cf Szereg.

W połączeniu tautologicznym z part praes act „mieniąc” (1): Ale ſie tam ozywa ieden miedzy wami/ Mieniąc/ iſz goſpodarſtwo Polſkę zbogaciło KochSat A3.

Szereg: »ozywać się i bluźnić« (1): Ten ſię w tákich nie/ życzliwych [!] czći tey Pánny ozywa y bluźni. SkarKaz 578b.

W przen (1): iż ięzyk ich y ſpráwy ich (były) przećiw Iehowie [...]. Znáć ie po oblicżu ich (marg) Poznánie oblicża ich odpowieda ná nie/ álbo ozywa ſię niemi [testificabitur contra eos] (–)/ bo grzech ſwoy iáko Sodoma opowiedali BudBib Is 3/9.

Przen: O brzuchu człowieka: wydawać odgłosy [komu] (1): Mihi iam dudum inanitate intestina murmurant. Kruczy mi w brzuchu. Ozywa mi ſie brzuch. Mącz 238a.

α. Przemawiać w sposób nadprzyrodzony (o Bogu) (7): możeſz rozumieć iż ieſth Iezus prawy Bog á nierozdzielny ni w cżym z Bogiem Oyczem ſwoim gdyż ſie tu obádwá ozywáią/ iż to thego Iáná ſwiętego ſpołu poſyłáią. RejAp 190v.

ozywać się komu (6): RejAp 16; Obácżże ſie thedy moiá miła owiecżko obácż/ á náſłuchaway z dáleká gdzyeć ſie ozywa ten Pan twoy/ á zábiegay/ á ſłuchay ſwiętego głoſu iego RejPos 169, 168v, 285v, 286v [2 r.].

ozywać się w czym (2): ieſliże wdzyęcżnie prziymieſz w ſerce ſwoie to ſwięte vpominánie iego á obiáwienie y ozwánie iego/ iżći ſie vſtáwicżnie ozywa w ſwiętych ſłowiech á w ſwiętych náukach ſwoich RejPos 285v, 286v.

W połączeniu tautologicznym z part praes act „mowiąc” (2): Oto pátrzay ktho ſie temu Apoſtołowi ozywáć racży/ mowiąc RejAp 16; RejPos 168v.

Zwrot: »ozywać się głosem swoim« (1): iż ſie ſam obráca do niey zmiłoſierdzyem ſwoim/ iż ſie iey ozywa onym wdzyęcżnym á błogoſłáwionym głoſem ſwoim/ mowiąc do niey RejPos 168v.

Szereg: »wołać, (a) ozywać się« (2): (marg) Pan vſtáwicżnie woła á ozywa ſie nam. (–) woła zá námi/ ozywa ſie nam w rozlicżnych piſmiech/ w dziwnych obietnicach ſwoich RejPos 286v.

a. Odpowiadać; respondere Cn (12):

ozywać się komu (1): KSiądz ná rezurekcią żaká nowotnego/ Vbrał miáſto Anyołá/ do grobu onego/ Co mu ſie miał ozywáć/ á ſam Márią był RejFig Dd6v.

αα. O człowieku w stosunku do Boga: wyrażać gotowość, posłuszeństwo [na co] (1): Ozywamy ſię ná wołánie y vpominánie Páńſkie/ gdy tyſz ſłowá do nas mowi: cżemu [...] zemną woynę wiedzieſz/ cżyniąc przećiwko roſkazániu memu/ táki á táki grzech? SkarŻyw 82.

ββ. O Bogu w stosunku do człowieka: wysłuchiwać (10): Słuchayże iż mu też tu Pan nie odpowiedzyeć nie racżył/ ále go odeſłał do onego vmienia iego o rozumie ſwoim (marg) Pan ſie nie oziwa kto go obłudnie woła. (–) RejPos 209v.

ożywać się komu (9): Iż Pan iáwnie z nimi mawiał/ iż ſie im ozywał/ iż Anyoły ſwoie poſyłał ná poſługi ich RejAp 10v; Dáley dokłádáć thu Pan ieſzcże racży/ iáko ſie káżdemu miłośćiwie záwżdy ożywáć racży/ kto go kolwiek záwoła á vciecże ſie do ſwięthego miłoſierdzia iego RejAp 195, 195, Ee4v; RejPos 267, 284v [2 r.], 285 [2 r.].

b. Nazywać siebie, przedstawiać się, podawać się za kogoś [w tym: kim, czym (19)] (21): LubPs A3v, A4v, A5; A koniecżnie ſyny Bożemi nie możemy ſie ſłuſznie ozywáć/ ieſliż themu mocney wiáry nie przydamy/ co nam Pan Kriſtus w ſłowie ſwym ſwiętym zoſtáwić racżył RejPos 31v; Od ćiébie wſzyſtko dobre ná świecie mamy/ Którzy ſye kolwiek ludem twym ozywamy. KochPs 5; [Abowiem ſnadz trudno ſie ma Krzeſcijaninem ozywać/ ktory ſie niewſtyda grzechu ſwe^go RejKat 29v; przeto iáko wyżſzey Syn Bogá żywego názwáć śie racżył záślepionemu świátu Światłosćią, ták tu błędnemu ozywáć sie racży drogą: gdy mowi: Ia ieſtem drogá. WiśnOkaz 570].

ozywać się być kim (9): LubPs A4v, A5v, aa6 marg; Wy ſię być ludem Bożym wſzyſcy ozywaćie/ Staniſłáwá ſwiętego zá Pátroná maćie. Prot A2v; RejAp 21; RejPos 54, 88; Gdy iuż wiemy iż ieſt ták miłoſierny á ták dobrotliwy/ á iż ſie Oycem náſzym miłośćiwym być ozywa/ wołaymyſz do niego iáko do dobrotliwego oyczá ſwego RejZwierc 10v; WerGośc 261.

Szereg: »mienić (a. mianować) a (i) ozywać się« (3): Bo to ieſt wielki fáłſz mienić ſie y ozywáć Krześćiáninem/ á vcżynkow Krześćiáńſkich nie náſládowáć. RejPos 189v, 189v, 285.

αα. Podawać się fałszywie za kogoś [w tym: kim (3)] (4): Abi thego lyotra kthori ſzye oziwa ſinem Hoſpodarſkyem abi bilo yego widano hoſpodarowy moyemv LibLeg 11/168; potym ich [nowokrzczeńców] prorok (ták ſie ozywał) Matheus Ioannes roſkazał pod gárdłem/ áby káżdy cżego ktory doſtał ná mieyſce iedno znoſili BielKron 214; RejPos 293.

W przen [być kim] (1): tá nieſláchetna mácochá tá omylna fortuná ſwiátá tego/ kthora ſie nam mátką być ozywa/ ále pewnie fáłecżną á nie życżliwą RejZwierc 178v.

ββ. [Nosić imię własne: Ten napierwſzy w rodźie ſwem przezwan Ciceronem y od niego ná potem potomſtwo iego ozywać ſie pocżęło. CiceroKosz 1583 b2v (Linde).]

c. Upominać się o coś; emergere, erumpere Cn [z czym] (1): IZ śiłá ſię ich z ſummámi ná Stároſtwách Inflantſkich ozywa/ á zwłaſczá z ſtrony ſłużby zátrzymánéy/ ma bydź cognicia o tym/ coby im ſłuſznie winno było SarnStat 1205.

d. Zgłaszać się, dawać znać o sobie z powołaniem się na czyjś autorytet, przyznawać się do kogoś, czegoś (25): idę do owych świádkow/ co ich owo ná rokách śiłá ſię ożywa/ y chodząc wołáią/ komu świádkow potrżebá GórnRozm G3v; Teraz ſtan iákiś ſię ozywa Ewángelikow/ ktorzy [...] tu ná ſeymie ſynmi ſię koronnymi czynią/ y rządy ſwoie/ y ſtátutá/ y práwá ſtáwić myślą. SkarKazSej 682a.

ozywać się do czego (1): Gdyż iáko żywo nigdy thám rządu nie bywa/ Gdzye ſie więc wiele pánow do cżego ozywa. RejWiz 114.

ozywać się z czym (1): Niech ſye tu nikt z pánſtwem nie ozywa/ Ani z námi powagi vżywa KochPieś 23.

Zwrot: »ozywać się imieniem [czyim]« [szyk zmienny] (19): Y oglądáią wſzytki narody źiemie iż ſie wy ozywaćie imieniem Páńſkiem [quod nomen Domini invocatum est]/ á będą ſie was lękáć. BibRadz Deut 28/10; SLuchayćie tego domie Iakobow ktorzy ſię ozywaćie imieniem Izráelſkim [vocati (marg) qui vocatis vos (–) in nomine Israel] [...]/ ktorzy przyſięgaćie przez imię Páńſkie BibRadz Is 48/1; Bądźże dobrey myſli o Ieruzálem/ ábowiem ten ktorego ſię imieniem ozywaſz/ ten ćię poćieſzy [consolabitur te qui nominavit te]. BibRadz Bar 4/29, 2.Par 7/14, Ier 25/29, 2.Mach 8/15; á iż ſie ozywáią imieniem Kriſtuſowym/ ále przedſię náſláduią báłwánow RejAp 83, 6v; iuż Pán Bog nie miał o nich tey piecżey/ iáko o tych ktorzy o nim wiedzyeli/ pámiętáli/ á iego ſie imieniem ozywáli. RejPos 140v, 29, 49, 51, 135v, 152v, 283; RejZwierc 261; BudBib Ier 10/25; Y niech odſtąpi od niepráwośći wſzelki kto mieni imię páńſkie (marg) Al: rádſzey/ kto ſię ozywa imieniem Pańskie^m. (–). BudNT 2.Tim 2/19, k. 12 marg.

Szereg: »ozywać się a podpierać się« (1): Abowiem ozywáią ſię z miáſthá ſwiętego/ á podpieráią ſię Bogiem Izráelſkim [Nam de civitate sanctitatis vocaverunt se, et super Deo Israel innixi sunt] BibRadz Is 48/2.

W przen (1): To nie Apoſtolſka Ewángelia [...]/ ktora w iednym kąćie ſie ozywa/ o ktorey świát nie ſłychał SkarKaz 241b.

2. O głosach ptaków (2): Roſpłoſzyſz ſtádo ptakow iáko piſku doſyć/ Iáko ſie ozywáiąc będą záſię znośić. RejWiz 37v; A rozliczni ptacy w koło/ Ozywáią ſye weſoło. KochSob 70.

3. O dźwiękach instrumentów muzycznych (2):

ozywać się komu (1): Y wy/ których piſczałki łágodné ſłucháią/ Y wy/ którym ſię ſtrony głośné ozywáią/ Wſzyſcy Rádźiwiłowi Cnému gwóli grayćie KochEpit A2v.

Fraza: »głosy się ozywają« (1): Słuchayże iż ſie sſtáło milcżenie ná niebie. [...] iż gdy ine ſpráwy álbo ſądy Páńſkie były ſpráwowáne/ iż ſie y tákie y owákie głoſy ozywáły. Ale gdy náſtąpiłá ták poważna rzecż [...]/ tedy ſie sſtáło milcżenie. RejAp 72.

4. O zjawisku echa; adsonare, recantare, respondere, resultare Cn (4):

ozywać się komu (1): Rozmowcy/ Bátrách Poetá [...], ktoremu odpowiáda Echo to ieſt Dźwięk leśny/ ow co ſię wołáiącemu w leśie/ á zwłaſzcżá wiecżor álbo po rośie ozywa. KlonŻal E3.

ozywać się czemu (1): Iuż ſię lutniey nie będą láſy ozywáły. KlonŻal A4.

Frazy: »lasy się ozywają« (1): KlonŻal A4 cf ozywać się czemu.

»ozywają się opoki« (1): Pokiż ſię będą ozywáć te opoki y ty. (–) Póki y ty. KlonŻal E3v.

Szereg: »umilknąć, nie ozywać się« (1): Echo dźwięki tworząca iuż teraz vmilkłá/ Iużći ſię nie ozywa iáko ono zwykłá KlonŻal Bv.

Synonimy: 1. mowić, wołać; a. odpowiadać; b. mianować się, nazywać się; d. mienić; 4. odpowiadać.

Formacje współrdzenne cf ZWAĆ.