[zaloguj się]
[pdf]

PALIĆ SIĘ (19) vb impf

sie (13), się (6).

W inf -å- (3), -a- (2); -å- GórnDworz; -å- : -a- Oczko (2:2). ◊ W pozostałych formach -å- (12), -a- (1) MurzNT.

Fleksja
inf pålić się
indicativus
praes
sg pl
1 pålę się
3 påli się pålą się
praet
pl
3 subst påliły się
fut
sg
3 f palić się będzie
conditionalis
sg
3 m by się pålił
f by się påliła
n by się påliło

inf pålić się (4). ◊ praes 1 sg pålę się (1). ◊ 3 sg påli się (4). ◊ 3 pl pålą się (4). ◊ praet 3 pl subst påliły się (1). ◊ fut 3 sg f palić się będzie (1). ◊ con 3 sg m by się pålił (1). f by się påliła (1). n by się påliło (1). ◊ part praes act påląc się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Płonąć, gorzeć; ardere, ardescere, candescere, cremari, flagrare, ignescere, torrescere, torreri uri Cn (9): Carbunculo [...] Goreyę/ Palę ſie/ Czynię ſie yáko wągl. Mącz 38a; Alę kto mi kazać wierzyć może/ áby żelazny kruſzec/ w źiemi ſam z śiebie palić ſye miał? Oczko 7, 6v.

palić się z czego (1): Bo ieſlićby [ogień na niebie] iáko náſz ták ſie tu z drew palił/ Pewniećby ná nas kiedy tu głownie obálił. RejWiz 151.

Frazy: »ognie się palą« (1): A co więtſzego/ muſiáłyby/ gáſnąć/ wielkie ognie/ ktore ſię palą vſtáwitznie brzuchowi Bogu wáſzemu/ wkuchniach wáſzych. KrowObr 77v.

»pali się w kominie« [szyk zmienny] (2): Komu źimno bárzo chwali/ Kiedy ſie w kominie pali. RejZwierc 237, 237.

Zwrot: »ogniem się palić« (1): A co ieſli w źiemi bárźiéy kruſzcóm á kámięniowi [siarka] przymiéſzána ieſt/ niżli ią tu przepuſzczoną á od grubéy odtopióną widźiem? ponurym á bárzo zámilkłym ogniem tym dłużéy ſye pálić będźie Oczko 6v.
Przen (1): maiącz przed ſobą Mandat pana naſzego Iezu Kriſta, ktorim roſkazuie aby każdego ſwiatłoſć przed ludzmi ſwieciła/ to ieſt żeby ſie daremno nie paliła FalZioł +2.
2. Przestawać istnieć wskutek działania ognia, zmieniać się w popiół, zgliszcza itp.; spalać się; ardere PolAnt (6): MurzNT Ioann 15/6; Walki/ burdy/ roſterki/ że ſie huffy wálą/ Dzyáłá ſtráſzno trzáſkáią/ á domy ſie palą. RejWiz 93v.
Przen: O silnym uczuciu (1): przeto [małżonka] niemogąc wyćirpieć they odwłoki/ gdzie [w miejscu pobytu męża] ciáłem niemogłá/ tám duſzą doyść chciáłá/ áby czo nayprędzey ſerce iey/ palić ſie przeſtáło. GórnDworz Y8v.
a. O ofierze składanej Bogu, bóstwu (3): [Oracze] Nákłádli mięſá ná ogień/ [...] Aby śię támo paliło/ A to ku cżći Bogu było. BierEz H3.
Fraza: »ofiary się paliły« (1): A przez ten cżás gdy ſię ofiáry paliły [consummato sacrificio]/ tedy thák kápłani iáko y wſzyſcy ini cżynili modlitwy BibRadz 2.Mach 1/23.
Zwrot: »na ogniu się palić« (1): Y weźmie Kápłan drzewo Cedrowe/ Izop/ y czerwony iedwab/ á wrzući do ogniá ná ktorym ſie krowá pali [ad medium combustionis vaccae]. BibRadz Num 19/6.
3. Wytwarzać się, przetwarzać się przez ogień (2):

palić się od czego (1): Bims ieſt wapno źiemne/ ktore ſye od źiemnego ogniá pali SienLek 75v.

Przen (1):

W porównaniu (1): Do onego ſzátáńſkiego policżkowánia/ ktorym był gában/ ten drugi nań krzyż [tj. choroba] włożony był: y tymi dwiemá ogniomá/ iáko złoto vſtáwicżnie ſię paląc á czyśćiąc/ ná wielkie ſię ku Bogu nabożeńſtwo [...] zdobył. SkarŻyw 291.

Szereg: »palić się a czyścić« (1): SkarŻyw 291 cf W porównaniu.
4. O chorobie: objawiać się wysoką temperaturą, gorączką, stanem zapalnym; peruri aestu a. febri Cn (1):
Szereg: »palić się a gorzeć« (1): ále iáko [koleryk] ſam ogniówi coś podobny/ ták choroby w któré wpada/ nagle á zrázu pálić á gorzéć ſye z nim zdádzą Oczko 34.
5. W funkcji strony biernej: Być spalanym na ofiarę Bogu; przen (1):
Zwrot: »na cześć i na chwałę Bożą palić się« (1): przetoż chcęć tu/ cżytelniku nabożny/ ná końcu przypomnieć/ w iákiey ſadzáwce płokáć y omywáć maſz te owiecżki duchowne/ ktore ſię ná cżeść y ná chwałę Bożą duchownie zábijáią y palą. LatHar [+9]v.
Szereg: »zabijać i palić się« (1): LatHar [+9]v cf Zwrot.

Synonimy: 1., 2., 3. gorać, gorzeć; 1. płonąć.

Formacje współrdzenne cf PALIĆ.

Cf PALĄCY SIĘ

SBu