[zaloguj się]
[pdf]

ROZPALIĆ SIĘ (31) vb pf

roſ- (20), roz- (11).

sie (29), się (2).

o jasne; w inf -pa- (1) SienLek, -på- (1) KarnNap; w pozostałych formach -på- (23), -pa- (1); -på- : -pa- OpecŻyw (4:1).

Fleksja
inf rozpålić się
praet
sg pl
3 m rozpålił się m pers
f rozpåliła się, jest się rozpåliła m an
n rozpåliło się subst są się rozpåliły
conditionalis
sg pl
3 m m pers by się rozpålili
f by się rozpåliła m an
n rozpåliłoby się subst by się rozpåliły

inf rozpålić się (2). ◊ fut 1 sg rozpålę się (1). ◊ 3 sg rozpåli się (11). ◊ 3 pl rozpålą się (2). ◊ praet 3 sg m rozpålił się (3). f rozpåliła się (2), jest się rozpåliła (1); rozpåliła się : jest się rozpåliła OpecŻyw (1:1). n rozpåliło się (2). ◊ 3 pl subst są się rozpåliły (1) OpecŻyw. ◊ con 3 sg f by się rozpåliła (2). n rozpåliłoby się (1). ◊ 3 pl m pers by się rozpålili (1). [subst by się rozpåliły.] ◊ part praet act rozpåliwszy się (2).

Sł stp s.v. rozpalić, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. rozpalić.

1. Zapalić się, zająć się ogniem (1):
Fraza: »węgle się rozpaliło [od czego]« (1): Wyſſedł dym w zágniewániu iego: y ogień ſie od oblicża iego zápalił: węgle ſie rozpaliło od niego [carbones succensi sunt ab eo]. Leop Ps 17/9.
2. Ulec rozgrzaniu w ogniu do bardzo wysokiej temperatury (7): zaſię kamien albo żelazo wielgie gdy ſie rozpali długo w ſobie dzierżi gorączoſć GlabGad E3v; RejWiz 151; SienLek 166.

W porównaniach (4): FalZioł II 22v; włożże ie [bryłki stłuczonej cegły] w ogień/ iż ſye iáko wągl roſpalą/ włoż ié thák ogniſtá w oliwę SienLek 161, 129. Cf »rozpalić się jako ogień«.

Zwrot: »rozpalić się jako ogień« (1): Albo weźmi świeże iáie kokoſze/ á máłą dźiurką s niego białek wypuſć/ nápełńże tám do żołtku miałką iáſną ſolą/ á záleṕ gliną by niewyćiekło/ vpal ie w oney glinie áż ſye roſpali iáko ogień SienLek 69v.
[Szereg: »przepiec się a rozpalić«: Po tym kazał Cesarz jajec kokoszych przynieść a w gorący ich popioł nagrześć, iżby się co nawięcej przepiekły a rozpaliły PamJancz 81.]
3. Dostać wysokiej gorączki (3): Ale ieſli chudy á blády człowiek/ ktory gorączkę ma/ temu Aloe z wodą zmieſzay/ á day mu ią pić ná ten czás/ gdy ſye práwie nabárźiey roſpali/ tedy ſye mu od tego prześili y przeſtánie SienLek 139v, 140; Oczko 31.
4. Zintensyfikować się w najwyższym stopniu (o emocjach) (10):

rozpalić się czym [= wskutek czego] (1): iż ich wiárá/ ktora záwſze iedná byłá/ teraz ſię miłośćią bliźniego roſpaliłá ReszList 179.

Frazy: »rozpalił(o) się gniew (a. zagniewanie) [czyj(e)]« = exardescet ira, iratus est furor, indignatio succendit Vulg [szyk zmienny] (7): WróbŻołt 73/3, 88/47; Y roſpalił ſie ná ono dziedzictwo ſwoie gniew iego RejPs 117; LubPs T5v; Leop Num 11/10, Ier 4/4; RejPos [236].

»rozpali(ła) się pragnienie, żądza [w kim]« [szyk zmienny] (1:1): aby żądzá w nich ſie więcéy k niemu rozpálila OpecŻyw 168v; y roſpali ſie przećiwko iemu prágnienie [exardescet contra eum sitis] Leop Iob 18/9.

Zwrot: »rozpalić się jako ogień« [szyk zmienny] (2): Vſquequo domine auertis in finem: exardeſcet ſicut ignis ira tua. Y pokiż ſie miły panie będzieſz odwraczał od nas na wieki/ y zaż ſie iako ogień rozpali gniew twoy. WróbŻołt 88/47; LubPs T5v.
5. Zostać ogarniętym skrajną emocją (10):

rozpalić się ad aliquid (1): et ad augenda commoda publica rozpala [lege: rozpalą] się yze wszytkim ani muszem vdadzą. ActReg 150.

Zwroty: »rozpalić się od gniewu, gniewem« [szyk zmienny] (1:1): Y roſpaliwſzy ſie ná Androniká od gniewu [accensisque animis]/ zwlokſſy go z Páwłoki/ kazał go wodzić po wſſyſtkim mieſcie Leop 2.Mach 4/38; Thák gdzie ſie cżłowiek gniewem roſpali/ záraz ciemność rozumowi przypada/ iż wyſtępkow ſwoich ludzie żádnym obycżáiem bacżyć y vpátrzyć w ten cżás nie mogą. Phil I.

»miłością, w miłości, ku miłości [czyjej] się rozpalić« = ad concupiscentiam everti HistAl [szyk zmienny] (2:2:1): OpecŻyw 18, 20v, 45v; HistAl A2v; Dla tegoż maſz tu ſłuſznie w głębią z myślą twą zábrnąć/ á roſpalić ſie wielką miłośćią przećiw Pánu Bogu/ y wſzyſtkim bliźnim twoim. KarnNap D3v.

»rozpalić się jako ogień« (1): Aby ſie też roſpalili iáko ogień [extinctae sunt sicut ignis spinarum PolAnt Ps 118/12] á roſypali ſie iáko pczoły ná ſkáżenie moie przed ſie imię páńſkie miawſſy ia ná pomoc oni wezmą pomſtę nád ſobą. RejPs 173v.

W przen (3):
Fraza: »dusza, serce, wnętrzności [czyje(-a)] (jest, są) się rozpaliła(-o, -y)« (1:1:1): W miloſcij duſſa moia ieſt ſie rozpálila OpecŻyw 18; Przecię moie wnętrznoſci ſą ſie roſpálily/ ij ocży przecię moie ſlzami ſie oblály OpecŻyw 20; nátychmiaſt iego ſerce iey cudnoſcią było zrániono/ á ku iey miłoſći ſie wſzyſthko roſpaliło [cor eius in concupiscenciam eius eversit] HistAl A2v.

Synonim: 1., 2. rozgorzeć się.

Formacje współrdzenne cf PALIĆ.

Cf ROZPALENIE, ROZPALONY

RS