[zaloguj się]
[pdf]

PIELGRZYM (181) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
N pielgrzym pielgrzymowie, pielgrzymi
G pielgrzyma pielgrzymów
D pielgrzymowi pielgrzym(o)m
A pielgrzyma pielgrzymy, pielgrzym(o)w
I pielgrzymem pielgrzymy, pielgrzymami
L pielgrzymie
V pielgrzymie
inne pl G a. A - pielgrzym(o)w

sg N pielgrzym (36). ◊ G pielgrzyma (5). ◊ D pielgrzymowi (4). ◊ A pielgrzyma (21). ◊ I pielgrzymem (15); -em (2), -(e)m (13). ◊ L pielgrzymie (1). ◊ V pielgrzymie (9). ◊ pl N pielgrzymowie (14), pielgrzymi (8); -owie Leop, SarnUzn, RejAp (2), HistRzym (2), SkarŻyw (3); -i LubPs, ReszList; -owie : -i BielKron (1:1), RejPos (3:3), ReszHoz (1:2). ◊ G pielgrzymów (17); -ów (1), -(o)w (16). ◊ D pielgrzym(o)m (16). ◊ A pielgrzymy (20), pielgrzym(o)w (1); -y : -(o)w ReszList (3:1). ◊ G a. A pielgrzym(o)w (1) WróbŻołt. ◊ I pielgrzymy (8) RejPs, BielKron, RejPos (2), BiałKaz, CzechEp, WysKaz (2), pielgrzymami (5) KrowObr, NiemObr, GrabowSet, KołakSzczęśl, PowodPr.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów) i XVIII w.

Człowiek odbywający podróż, wędrowiec, przybywający z innych stron; obcy; peregrinus Vulg, Mącz, Cn; peregrinator Mącz, Calep, Cn; adrena, incola Vulg; itinerator Mącz (181): OpecŻyw 62, 118v [2 r.], 167v; WróbŻołt tt8v; KrowObr 175v; Leop *B2, 2.Reg 12/4 [2 r.], Mal 3/12 [5]; Abráám widząc przewroconą kráinę Sodomſką/ ſzedł do Gieraris iáko pielgrzym. BielKron 12v, 28v, 32v, 96v, 455, 457v, 461; Xenodochium, Gośćinny ſzpital/ pielgrzymny dóm/ gdzie pielgrzymy przimuyą. Mącz 512b; RejPos 112v [4 r.], 113, 211; BiałKat 301; RejZwierc 21; A o narodzie ſię Bożym to nie cżyta/ iedno iſz iáko pielgrzymowie/ bydło páſząc/ á ná ziemi ſię nie ſunduiąc/ pod namioty mieſzkáli SkarŻyw 268, 136 [2 r.], 140, 324 [2 r.], 460 [2 r.], 461 (10); MWilkHist I4, K2; NiemObr 13; Drugie Bráctwá ſię náyduią [...] ktore cudzoźiemce pielgrzymy/ błąkáiące ſię po vlicách/ nie máiące gdźieby głowę ſwą ſkłonili/ do domow ſwych/ álbo do ſzpitalow zábieráią ReszHoz 119, 120, 125, 126 [2 r.]; PudłFr 78; Peregrinator – Wędrownik, pielgrżim. Calep 778a; GrabowSet D2; LatHar 96; Y nárádźiwſzy ſię/ kupili zá nie rolą gárnczarzową/ ná pogrzeb pielgrzymow, (marg) cudzoziemcow. (–) WujNT Matth 27/7; SarnStat 1290; KlonWor 53, 81; SzarzRyt D2v.

pielgrzym skąd (2): SarnUzn E7v; tákże też y wy cżyńcie/ pomniąc ná to żeſcie też byli pielgrzymy z zyemie cudzey RejPos 243v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (2): A gdy bogow Egipſkich przy ofiarach pytano przycżyny krolewſkiey niemocy: Powiedzyeli/ iż dla krzywdy żony pielgrzymá Kánáneyſkiego. BielKron 11; ReszHoz 126.

W połączeniach szeregowych (7): OpecŻyw 5; FalZioł V 51c; SLuchayćie ich á ſądźćie ie ſpráwiedliwie/ choć ieſt Mieſzczánin/ choć Pielgrzym/ choć Sąſyad/ choć przychodźień. GroicPorz pp2; Peregrinator, Pielgrzim/ biegun/ wędrownik. Mącz 291a; RejPos 314v; ReszList 173; ktoryś ieſt z łoná Oycá wſzechmogącego/ ná ten świát wypráwiony/ ábyś grzechy odpuſzcżał/ vtrapione z kłopotu wybawiał/ więźnie rozwięzował/ roſproſzone zgromadzał/ pielgrzymy/ do oycżyzny ich/ wprowadzał LatHar 584.

W przeciwstawieniu: »pielgrzym ... mieszczanin« (1): ſráwiedliwie rozeznawaycie y ſkázuycie/ ták máłego iáko wielkiego/ ták pielgrzymá iáko mieſzcżániná/ nie gárdząc żadną perſoną BielKron 32.

W porównaniach (5): LubPs P6v, Y; iáko obcego mię ſobie mieli/ y byłem w ocżu ich iákoby pielgrzym. Leop Iob 19/15; GórnDworz Ov; do ktorego tu [królestwa pańskiego] brniemy iáko pielgrzymi RejPos 23; KuczbKat 35.

Wyrażenia: »pielgrzym ubogi« (1): Niektorzy też w gośćinych domach mieſzkáią/ prziymuiąc pielgrzymy do domow vbogie. BielKron 260.

»pielgrzym zbłąkany« (1): Sameś leżał/ moy Pánie/ w grobie pożycżánym Sobąś pogrzeb zápłáćił Pielgrzymom zbłąkanym. KlonWor 82.

Szeregi:»pielgrzym albo gość« [szyk 1:1] (2): záchowaycie ſześć miaſt [...] ták dla ludu Izráelſkiego iáko gościá álbo pielgrzymá BielKron 43v, 54v.

»obcy a pielgrzym« (1): Opczym ſtałem [!] ſie bratom mogim/ á pielgrzymem ſynom matcze moiey TarDuch A6.

»ubogi (a. ubodzy ludzie) i pielgrzym« [szyk 3:1] (4): TarDuch C7; BielKron 261; pielgrzymy podeymował y vbogie chore lecżył SkarŻyw 593 marg, 517.

Przen (41):
Zwrot: »od ciała pielgrzymem być« = umrzeć (1): Wolę od ćiáłá pielgrzymem być/ to ieſt/ z niego wynidź/ á z Chryſtuſem być obecnym. SkarKaz 635a.
a) Człowiek; nawiązanie do metafory życia doczesnego człowieka jako wędrówki do celu, którym jest królestwo niebieskie (40): Gdyż wiem żem ieſt nędzny pielgrzym tu ná tey niſkośći. LubPs bbv; Ziemie niebędziećie przedáwáć ná wieczność/ ábowiem moiá ieſt/ á wy ieſteśćie wſtępniowie y pielgrzymowie moi Leop Lev 25/23; RejAp 95v, 155v; A coż my tedy chcemy rzec nędzni pielgrzymowie/ ktorzy chodzimy á tułamy ſie po drogach á po gośćincoch thego nędznego á mizernego Ieruzalem thego ſwiátá RejPos 112, 112, 112v, 210, 276, 332v; Ey nigdy nieprzebrána ſtudnico miłośći/ racż pośiláć łáſką ſwoią me wielkie krewkośći. Wſpomoż pielgrzymá ſwego, á nie day zábłędźić [!]/ od kroleſtwá, ktoreś racżył ſwoim wiernym zrządźić. ArtKanc L5v; GrabowSet K2v, O2v, P3; Ieſliż tedy ſąchmy pielgrzymy/ y do onego miáſtá ciągniemy/ gdźie P. Bog náſz mieſzka y tám okázuie chwałę ſwoię. A gdźież to ieſt co nas zá tákie być vkaże? WysKaz 5, 5 [2 r.].

W połączeniu szeregowym (1): tu napoſpolićiey tułákámi/ przychodniámi y pielgrzymy názywa piſmo święte wierne y ſzcżyre chwalce Boże. CzechEp 60.

W przeciwstawieniu: »pielgrzym ... mieszczanin« (1): Gdyż ná nas y Páweł s. woła/ żechmy iuż nie ſą goſcie áni pielgrzymi/ ále iżechmy iuż ſą domowi á práwie mieſzcżánie Páná ſwego. RejPos 190.

W charakterystycznych połączeniach: mizerny pielgrzym (2), nędzny (5), ubogi.

Zwrot: »być pielgrzym(em) na (tej) ziemi, na tym świecie« (4:2): Incola ego ſum in terra Boć ia ieſtem pielgrzym ná ziemi/ á prżetho nie racży zataiać odemnie przykazania twego. WróbŻołt Ps 118/19 [przekład tego samego tekstu RejPs 176v, LatHar]; RejPs 60, 176v; KrowObr 186; LatHar 91; WysKaz 5.
Wyrażenia: »pielgrzym Chrystusowy« (1): A toć ieſt/ co cżyni prawdźiwie mądrego Pielgrzymá Chryſtuſowego/ y co nas wyćwicżá ták ná tym świećie żyć/ żebychmy mogli cżáſu ſwego dobrze y zbáwiennie ſkońcżyć WysKaz 13.

»pielgrzym świata tego« (3): RejAp 95v; RejPos 112; Oycże lutośći/ day/ bym Syná twego/ Ktorego/ iáko pielgrzym świátá tego/ Tu zákrytego przyiąć chcę/ w świątośći/ Iſtotnie widźiał/ w niebieſkiey rádośći. GrabowSet O3.

»pielgrzym ziemski« (1): Swiećić wżdy on wiecżną iáſnośćią świętym niebieſkim/ ále iedno z dáleká y przez źwierćiádło/ pielgrzymom źiemſkim. LatHar 601.

Szeregi: »pielgrzym k temu (a) cudzoziemiec« (2): RejPs 59v; wśćiągni gniew zmień groźby. Nie zwłocż/ bom pielgrzym/ cudzoźiemiec k temu [advena ego sum apud Te, et peregrinus Vulg Ps 38/13]/ Iák y przodkowie moi/ oku twemu GrabowSet Q3 [przekład tego samego tekstu RejPs].

»(ani) pielgrzym albo (nie) gość« [szyk 1:1] (2): RejPos 190; [drudzy] Vpátruią przyſzli wiek on w niebie z świętemi. Rozumieiąc ſię tylko tu być pielgrzymámi/ Do żywotá/ álbo to ná świećie gośćiámi. KołakSzczęśl A3v.

»komornik i pielgrzym« (1): A iedzą tego báránká [Pana Jezu Krystusa] [...] Laſki máiąc w rękach ſwoich/ pámiętáiąc ná tho iż tu ná thym ſwiećie ſą komornikámi y pielgrzymámi/ á wietznego mięſſkánia niemáią. KrowObr 186.

»przychodzień i (a) pielgrzym« [szyk 7:2] (9): LubPs L; Nie milcż: boć przychodzień ia ieſthem v ciebie/ y pielgrzym [adrena ego sum apud Te, et peregrinus]/ iáko wſſyſthcy oycowie moi. Leop Ps 38/13; BiałKaz C2 [2 r.]; CzechEp 60; duch Boży zowie obcemi tych wſzytkich/ ktorzy roznego nabożeńſtwá będąc/ w iednym mieśćie/ y ſąśiedztwie z nimi mieſzkáli. Z ktorey też przycżyny Piotr święty wierne pielgrzymami/ y przychodniámi názywa NiemObr 13; WysKaz 5 [2 r.]; PowodPr 17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. Podróżujący do miejsc kultu religijnego (59): RejKup k4v; BielKron 11v, 178, 234v, 264v; Ia ieſtem pielgrzym ktorym niedawno przyſzedł z źiemie ſwiętey. HistRzym 79, 37v [4 r.], 38 [4 r.], 70 [3 r.], 70v [2 r.], 71 [2 r.] (36); Roku Páńſkiego 1400. ktorego było láto święte ábo miłośćiwe/ wiele pielgrzymów przez cáły rok idąc do Rzymu/ y wrácaiąc ſię/ chorych zoſtawáło SkarŻyw 460, 545; W ten święty rok niewymowna wielkość poſtronnych ludźi pielgrzymow/ pocżęłá ſię do tego ſzpitalá ſchodźić ReszList 166; Praełat zacny/ po náſze kápłany y inne świeckie pielgrzymy záwſze wiecżor ſługę ſwego ſłał ReszList 172, 158, 166, 167, 171, 173 (8).

pielgrzym skąd (4): Był też záſię w Ieruzálem ſzpytal z kośćołem pánny Mariey ktory zową Templárſki/ kthory był ieden Niemiec nabożny założył dla pielgrzymow z Niemiec BielKron 346; StryjKron 290; do iednego ſzpitalá świętey Troyce/ dźięſięć iákom ſłyſzał tyſięcy pielgrzymow z rozmáitych kráin nád wſzelákie ſpodźiewánie przypádło ReszHoz 125; LatHar 677.

Wyrażenia: »pielgrzym boży« (1): Y przyſzli pirwey do onego dobrego/ ktory ie z wielką poććiwoſcią y z wielką wdzięcznoſcią przyiął [...] y wielką wdzięczność/ ták iáko pielgrzimom bożym/ ná wſzem ukázował. RejZwierc 175.

»pobożny pielgrzym« (1): Niemcy/ ktorych przednieyſzych pobożnych było ośḿ Pielgrzymow z Lubká y z Bremá [...] wielkie ſtáránie y pilność o nich [chorych] mieli StryjKron 290.

»święty pielgrzym« (1): wſzędźie mię wdźięcżnie przyimowáli/ y zá Swiętego pielgrzyma mieli BielKron 457v.

Szereg: »pielgrzym i przychodzień« (1): Wiemy bowiem/ iż pielgrzymow y przychodniow/ ludźie świeccy nie bárzo racżą. NiemObr 13.

Synonimy: pątnik, podrożnik, przychodzień, wędrownik.

JBi