[zaloguj się]
[pdf]

PRZYCHODZIEŃ (140) sb m

przychodzień (140), [przychodzeń].

-eń (26), -ęń (1).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N przychodzień przychodniowie, przychodnie
G przychodnia przychodni(o)w, przychodni
D przychodniowi, przychodniewi przychodnióm
A przychodnia przychodnie, przychodni(o)w
I przychodni(e)m przychodniami

sg N przychodzień (27). ◊ G przychodnia(9). ◊ D przychodniowi (9), [przychodniewi]. ◊ A przychodnia (4). ◊ I przychodni(e)m (9). ◊ pl N przychodniowie (19), przychodnie (6); -e OpecŻyw, BudNT, KochPs (2); -owie : -e Leop (2:1), WujNT (1:1); ~ -e (2), -é (1), -(e) (3); -e OpecŻyw; -e : -é KochPs (1:1). ◊ G przychodni(o)w (16), [przychodni]. ◊ D przychodnióm (13); -óm SarnStat (4), -om (1) KochPs, -(o)m (8). ◊ A przychodnie (9), przychodni(o)w (1) CzahTr; -e SarnStat (4), -é (1) JanNKar, -(e) (4). ◊ I przychodniami (18); -ami (17), -åmi (1) BibRadz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przybysz, zwłaszcza z innego kraju; advena Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; peregrinus Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; incola PolAnt, Modrz, Cn; hospes Mącz, JanStat; alienigena Mącz; adventitius Calep; accola Vulg; forensis JanStat; adventor Cn (138): OpecŻyw 176; Dominus cuſtodit aduenas [...]. Pan bog ſtrzeże przychodniow á on ſirothę y wdowę prziymie a drogi grzeſznych rozproſzy. WróbŻołt 145/9, vv v; Wiedz wiedząc/ iſz plemię twoie/ ma być przichodniem wźiemi cudzey Leop Gen 15/13, Gen 21/23, Ex 2/22, Lev 19/34, Ps 145/9; W iednem práwie y pod iednem ſądem bądzćie/ thák wy iáko y przychodniowie mieſzkáiący z wámi. BibRadz Num 15/16; PIotr Apoſtoł Iezu Kryſthuſow przychodniom roſproſzonym po Ponćie/ po Gálácyey/ Káppádocyey/ Aſyiey/ y Bythynii BibRadz 1.Petr 1/1, I 7b marg, Ex 23/9, Lev 23/22, Num 15/15 [2 r.]; BielKron 139; wſzelka duſzá zwas/ niech nie ie krwie/ y przychodzień chodzący v was nie będzie ieść krwie. BudBib Lev 17/12; Lecż zbiegli Beerothſcy do Gitthaimá/ y ſą tám przychodniámi áż do dnia tego. BudBib 2.Reg 4/3, Lev 17/8, 10, 13, Deut 1/16, 1.Par 22/2, Ez 22/7; CzechRozm 75v; Przychodniá niezáſmęćiſz/ áni złupiſz/ bośćie y wy w źiemi Egiptſkiey przychodniámi byli. ModrzBaz 33v, 33v, 126v; Y vczynił ie [Bóg swój lud] pány wielkiéy kráiny/ Y pośiedli przychodnie obcé dźiédźiny. KochPs 159, 157, 200, 212; SkarŻyw 3, 335; CzechEp 58; ReszList 162, 168; Tyś ſam przychodniem w Ieruzálem/ á niewieſz co ſię w nim w te dni dźiało? WujNT Luc 24/18; Acześ był dawno karánie záſłużył/ ták zá inne grzechy/ iáko y zá to/ że nád przychodniámi vżywaſz okrućieńſtwá WujNT 556, Act 7/6, 29, s. 516, 1.Petr 1/1; JanNKar Cv; Ale inné zamki przychodnióm/ y innym którymkolwiek będźiem chćieć/ my mamy/ y potomkowie náſzy mieć będą wolną moc dáwáć. SarnStat 484, 107, 1129; (nagł) Ku innemu Rycerſtwu poſtronnemu/ To ieſt do przychodniow. (–) CzahTr F2v; [TraktKom 323; CzechNT ++3].

przychodzień do kogo (1): Rzecżeni ſą Tátárowie od rzeki Tártár/ ći ſą przychodniowie do nas Sármáthow BielKron 296v.

przychodzień u kogo (1): Ieſthem gość y przychodźień v was BibRadz Gen 23/4.

przychodzień dokąd (2): Romanensis, quod alibi ortum Romae versatur, Przichodźien do Rzymu Mącz 358b; Przyſtoili to X⟨iędzu⟩ K⟨anonikowi⟩ tym komu vrągáć/ iż do Polſki ieſt przychodniem CzechEp 61.

przychodzień którędy (1): Ale Egier miał przyſtęp rátunku ſwoiego/ Ludźi źiemią przychodniow [tj. mających dostęp od strony lądu] CzahTr H2v.

przychodzień czyj [w tym: pron poss (2), G pron (1)] (3): BudBib Ex 20/10, I 97a marg; Z tego ſię náćieſzimy [z] ſwemi przychodniámi/ Gdyż tám będźie ſwą mocą Bog przebywał z námi. CzahTr E4.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym miejsce docelowe (1): że Hozyus/ Kromer/ Málcher/ Orzechowſki/ lepiey po Polſku mowią/ niż Niemcy przychodniowie Krákowſzczy OrzList i2.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym miejsce pochodzenia (1): przychodniowie Rzymſcy: Zydowie też y nowonáwroceni/ Kretenczycy y Arábczycy: ſłyſzeliſmy ie [apostołów] mowiące ięzyki náſzemi wielmożne ſpráwy Boże. WujNT Act 2/10; [Sentencja B3].

W połączeniach szeregowych (21): LibLeg 10/64v; Pan ſtrzeże wſzytkich przychodniow/ śirotki też y wdowy LubPs ff2; SLuchayćie ich á ſądźćie ie ſpráwiedliwie/ choć ieſt Mieſzczánin/ choć Pielgrzym/ choć Sąſyad/ choć przychodźień. GroicPorz pp2, pp2v, pp3; Leop Deut 24/20, 21; BibRadz Ier 22/3; Alienigena, Cudzi/ Obci/ nie náſzego rodu przichodzień. Mącz 143c, 290d; którzy nośili ſkrzynię przymiérza Páńſkiégo: [...] áby czytáli Kſyęgi przed wſzyſtkim Narodem zgromádzenia żydowſkiégo: przed Mężmi/ niewiáſtámi/ młodymi/ y przychodniámi: áby wſzyſcy ſłucháiąc/ vczyli śię bać Páná Bogá ſwégo BiałKat 33v; A dniá ſiodmego Sábát Iehowie Bogu twemu: nie vcżyniſz żadnego vcżynku ty/ y ſyn twoy/ y corká twoiá/ niewolnik twoy/ y niewolnicá twoiá/ y bydlę twoie/ y przychodzień twoy/ ktory miedzy wroty twemi. BudBib Ex 20/10, I 97a marg, Deut 16/14, 27/19, Ios 8/35; ReszList 173; LatHar 189; iż Stároſtowie mieyſc będąc przychodniámi álbo nowotnémi/ álbo nieośiádłémi/ á praw y zwyczáiów mieyſc niewiedząc/ nowé wwodzą zwyczáie SarnStat 929; SkarKaz 41a; [Day [...] bich mogł Panie łaſkawie miłowac cudzoziemca/ żiczliwim bic domowym sługom/ odkupic wieznya/ pomoc przichodniewy/ bronic śyroti NowModl 19v].

W przeciwstawieniu: »obywatel ... przychodzień« (7): Plato roſkázuie/ obywátelá Rzecżypoſpolitey ſrożey karáć o złodźieyſtwo/ niż niewolniká ábo przychodniá ModrzBaz 72v, 89v; Gdyż tuteczni obywátele zá ſwoie zaſługi y cnoty nád przychodnie ſłuſznie máią bydź przekłádáni SarnStat 71 [idem 909]; á rekogniciie będę prziymował/ nie máiąc reſpektu [...]/ ná obywátelá ábo ná przychodniá SarnStat 554 [idem 561], 244, 561, 909.

Wyrażenia: »cudzoziemiec przychodzień« = alienigenus Mącz (2): Mącz 6d; A to niepodobna żeby [ksiądz kanonik] cudzoźiemcá przychodniá do ſwey kánoniey przyimował. Bo gdyć kędy dáleko ná ſtronie mieſzkáiących ćierpieć nie może: á iákoby ie v śiebie ćierpiał? CzechEp 59.

»nowotny przychodzień« (1): Xenos, Latine hospes, Gość/ nowotny przichodzień. Mącz 512b.

»przychodzień postronny« = extraneus hospes JanStat [szyk 1:1] (2): Adventitius – Obczij, przichodzien poſtronnij. Calep 28b; SarnStat 884.

Szeregi: »przychodzień i (albo) cudzoziemiec« = peregrinus et advena Modrz; extraneus aut forensis JanStat [szyk 1:1] (2): ieſliże iedni [sędziowie] máią być/ cżyli rożni/ ktorziby ſpráwy/ ták ſwoich obywátelow/ iáko też przychodniow y cudzoźiemcow ſądźili? ModrzBaz 89v; SarnStat 1118. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»gość, (a, abo, i) przychodzień« = peregrinus et incola PolAnt; advena et peregrinus Modrz [szyk 6:1] (7): Leop Deut 24/17; BibRadz Gen 23/4, Num 15/14; A w kárcżmách niechby tylko gośćiom á przychodniom wolno było do cżáſu zmieſzkáć. ModrzBaz 36v, 36v; iż Bog zoſobná tho też między inſzymi roſkazánie dał/ [...] żeby Izráelcżycy [...] gośćie y przychodnie przymowáli CzechEp 59; SarnStat 244. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»obcy, przychodzień« (2): y innym którymkolwiek ludźióm obcym/ przychodnióm [hominibus extraneis JanPrzyw 6] nie będźiemy dáwáć [dostojeństw] SarnStat 71 [idem] 883. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(i) przychodzień i obywatel« = (sicut) peregrinus et (sic) indigena PolAnt [szyk 1:1] (2):mieśiąca śiodmego/ dzieſiątego (dniá) mieſiącá będziecie trapić duſze wáſze/ á żadnego dziełá nie vcżynićie/ y obywátel y przychodzień ktory do wás przyſzedł. BudBib Lev 16/29, Ios 8/33. [Ponadto w przeciwstawieniach 7 r.]

»pielgrzym i przychodzień« [szyk zmienny] (1): Wiemy bowiem/ iż pielgrzymow y przychodniow/ ludźie świeccy nie bárzo racżą. NiemObr 13; [JanKoszŻyw G]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rodzic albo przychodzień« (1): Téż ieſli przez którégo poddánégo tu rodźicá álbo przychodnie [!] [indigenam vel advenam JanStat 853] oboiéy ſtrony zá przygodą zapiſowi álbo pokoiowi temu wiecznému będźie w czym vbliżono [...] SarnStat 1076.

»tułak i (abo) przychodzień« (2): iż Bog zoſobná tho też między inſzymi roſkazánie dał/ [...] żeby Izráelcżycy/ pámiętáiąc ná to/ iż też ſámi tułaki y przychodniámi w cudzey źiemi byli/ gośćie y przechodnie przymowáli CzechEp 59, 60.

Przen (25):
a) Człowiek nieznający poprzednio Boga (15):

przychodzień u kogo (3): Nie milcż [Panie]: boć przychodzień ia ieſthem v ćiebie/ y pielgrzym Leop Ps 38/13; BudBib Lev 25/23; WysKaz 5.

przychodzień czyj (1): Nye milcżże ty krzywdy moyey twoyciem ya przychodzień A yák u oycowye moi twoy pyelgrzym nyegodzyen LubPs L.

W przeciwstawieniach: »przychodzień ... domownik (5), (społ)mieszczanin (4)« (9): Leop Eph 2/19, AAA2; A przeto iuż nie ieſteśćie obcy/ y przychodnie/ áleście ſąśiedzi świętych/ y domownicy Boży. BudNT Eph 2/19; NiemObr 36; A przeto iuż więcey nie ieſteśćie gośćie y przychodnie: áleśćie ſpołmieſzczánie z świętymi y domownicy Boży WujNT Eph 2/19.

Szeregi: »cudzoziemiec i przychodzień« (1): Namilſzy moi/ proſzę iáko cudzoźiemcy y przychodniowie/ powśćiągayćie śię od pożądliwośći ćieleſnych GrzegŚm 32.

»gość i (ani) przychodzień« = peregrinus et advena PolAnt, Vulg; hospes et advena Vulg [szyk 4:1] (5): Leop Eph 2/19, AAA2; bo moiá (ieſt) ziemiá/ á wy przychodniowie y gośćie ieſteśćie v mnie. BudBib Lev 25/23; NiemObr 36; WujNT Eph 2/19.

»obcy i przychodzień« = advena et peregrinus PolAnt, Vulg; hospes et advena PolAnt [szyk 2:1] (3): BudNT Eph 2/19, 1.Petr 2/11; Namileyſzy proſzę was iáko obcych y przychodniow/ ábyśćie ſię wſtrzymawáli od pożądliwośći ćieleſnych WujNT 1.Petr 2/11.

»przychodzień i (a) pielgrzym« = advena et peregrinus Vulg [szyk 5:1] (6): LubPs 5; Leop Ps 38/13; CzechEp 60; Z ktorey też przycżyny Piotr święty wierne pielgrzymámi/ y przychodniámi názywa NiemObr 13; WysKaz 5 [2 r.].

b) Człowiek na ziemi jako wygnaniec z ojczyzny niebieskiej (10): Dufáiąc tedy záwſze/ y wiedząc że ieſteſmy przychodniami w ćiele/ ieſteſmy od Páná dáleko. BibRadz 2.Cor 5/6.

przychodzień czego (1): Ktorymi [rzeczami ziemskimi] będąc obywátelmi y domownikámi Niebieſkimi/ iáko pielgrzymámi y przychodniámi tego tu żywotá/ báwić ſię nie mieli? PowodPr 17.

W połączeniu szeregowym (1): że tu napoſpolićiey tułakámi/ przychodniámi y pielgrzymy názywa piſmo święte wierne y ſzcżyre chwalce Boże. CzechEp 60.

W przeciwstawieniu: »obywatel ... przychodzień« (1): PowodPr 17; [Iż nie ieſteſmy tu mieſzcżány/ áni obywátelmi/ ále przychodniámi/ ná máły cżás tu przemieſzkawáiącymi WerReguła 92].

W porównaniu (1): Gdyż tu ná tey nędzney zyemi myeſſkam yák przychodzień LubPs aa5v.

Wyrażenie: »przychodzień na ziemi« (4): Otwórz mi wzrok/ niech ná zakón pátrzę twóy beſpiecznie. Nie tay praw ſwych przychodniowi biédnemu ná źiemi KochPs 180, 58; Ieſtemći ia przychodniem ná źiemi/ nie zákrywayże roſkazánia twego przedemną. CzechEp 124; WujNT Hebr 11/13; [Przychodzieniem ia ná ziemi/ nie kryi przede mną przykazań twoich. BudBib Ps 119/19 (Linde)].
Szeregi: »gość i przychodzień« (1): Wedle wiáry vmárli ći wſzyścy/ nie doſtawſzy obietnic/ ále z dáleká ie vpátruiąc/ y pozdrawiáiąc/ y wyznawáiąc iż ſą gośćmi y przychodniámi [peregrini et hospites] ná źiemi. WujNT Hebr 11/13.

»przychodzień i pielgrzym« [szyk 2:1] (3): Rozmiſlay nád to á miey to przed ocżymá záwżdy/ żeś tu przychodźięń y pielgrzym BiałKaz C2, C2; PowodPr 17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. O narodach i plemionach: przybyły w migracji, nieautochtoniczny; z przeczeniem: autochton (9): Aborigines, Naipierwſzy/ a Nayſtárſzi przichodniowie w Italii/ álbo w Włoſkiey ziemi. Mącz 1c.

przychodzień dokąd (4): Ci [Połowcy] też byli przychodniowie do tych kráin gdzie dziś Tátárowie nad morzem Pontſkim BielKron 350v, 275v, 359; Bo to nie ieſt podobno/ áby té dwá ták wielkié narody [Polacy i Czesi]/ [...] będąc zwłaſczá w té kráie przychodniámi/ nie miáły mieć właſnégo ſwégo imiénia KochCz A4v.

przychodzień skąd (4): NOrtmándya/ ieſt cżęść zyemie Fráncuſkiey/ ktorzy też ſą przychodniowie z Duńſkiego kroleſtwá BielKron 172v; Wałaſzy dziſieyſzy ſą przychodniowie z Włoch do thego kráiu gdzie dziś mieſzkáią BielKron 275v, 345v; iáko ſámi Niemcy nie ſą przychodniowie nizkąd, iedno tám ſie rodźili gdźie byli JanNKar C4v.

W przeciwstawieniu: »stary narod ... przychodzień« (1): Thę źiemię Miſią pierwey zwano/ ále dziś ná wiele cżęśći roſtárgnioná/ [...] w ktorych nie máſz ſtárego narodu iedno przychodniowie. BielKron 275.

2. Nowicjusz; w sensie religijnym: nowo nawrócony; advena, neophytus Mącz; proselitus Cn (2): Neophytus, Nowowſzczepiony/ przichodźień/ nowokrześćiánin/ wſtępień. Mącz 245c, 327b.
[Szereg: »przychodzień albo nawrocony«: tam de advenis tak ſprzichodnyow/ {albo nawroconych nazidowſkv [!] viare} quam de indigenis iakoÿ zydowyn prawÿ TomZbrudzBrul Ex 12/19.]

Synonimy: 1. cudzorodak, cudzoziemiec, cudzy, gość, obcy, przybycień, przybysz; 2. nowotny, wstępień.

Cf PRZYCHODCA, [PRZYCHODNIK], PRZYCHODZICIEL

ALKa