[zaloguj się]
[pdf]

CUDZOZIEMIEC (237) sb m

-ziem- (236), -zięm- (1).

W N sg: -ec (43), -eć (3); -eć RejAp, -ec :-eć RejPos (6 : 2).

o oraz oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N cudzoziemiec cudzoziemcy, cudzoziemce
G cudzoziemca cudzoziemców
D cudzoziemcowi cudzoziemcom
A cudzoziemca cudzoziemce, cudzoziemc(o)w
I cudzoziemcem cudzoziemcy, cudzoziemcami
L cudzoziemcach
V cudzoziemcze
inne sg G a. A - cudzoziemca; pl N a. I - cudzoziemcy

sg N cudzoziemiec (46). ◊ G cudzoziemca (10). ◊ D cudzoziemcowi (15). ◊ A cudzoziemca (12). ◊ G a. A cudzoziemca (1). ◊ I cudzoziemcem (7); -em (2), -(e)m (5). ◊ V cudzoziemcze (1). ◊ pl N cudzoziemcy (46) [w tym: -i (4)], cudzoziemce (1) ActReg. ◊ G cudzoziemców (40); -ów (7), -ow (1) SarnStat (7 : 1), -(o)w (32). ◊ D cudzoziemcom (29); -om (4), -óm (3), -(o)m (22); -om KochFr; -om : -óm SarnStat (3 : 3). ◊ A cudzoziemce (14), cudzoziemc(o)w (1) RejZwierz. ◊ I cudzoziemcy (7) [w tym: -i (1)], cudzoziemcami (1); -y : -ami StryjKron (1 : 1). ◊ N a. I cudzoziemcy (4). ◊ L cudzoziemcach (2); -ach (1), -åch (1) SarnStat (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Obcokrajowiec, mieszkaniec obcego kraju, człowiek pochodzący z obcego kraju; peregrinus Mącz, Calag, Calep, Cn; alienigena BartBydg, Calep, Cn; advena Mymer1, Calep; exterraneus, exterus Mącz, Calep; alienigenus, convena, extrαneus Mącz, Cn; exter, externus, extrarius Mącz; exoticus Calep (237): March1 Wiet A2; bo czaſu heroda krola czudzozemcza ſam herod poſlal z zydy do ſzwyątego yana babtiſti pytayącz PatKaz III 102, 102; Mymer1 [312]v; HistJóz C2; BartBydg 7; TarDuch D8; poruſzyli zebranie Idumeow. Iſmaelitow/ Moab y Agarenowie Gebalitowie j Amon y Amalech/ y cżudzoziemci z mieſzkaiącimi w Tirze. WróbŻołt 82/8; A iakoż my czudzoźiemcży doćiſnąć ſie mamy Zwłaſzcża kto by nam w tym pomogł nikogo nie mamy RejJóz Mv, D4, E3v, K3v, K7v, M2, Q2v; HistAl E5v, K5, M3; Diar 73; LubPs D4v, P6v [2 r.], S6, T3, cc2v; Będzieli mieſzkał miedzy wámi cudzoźiemiec [advena] w źiemi wáſſey Leop Lev 19/33, 20/2, 25/6, Deut 29/22, Ps 86/4, 107/10, 1.Mach 11 arg; Zadnemu cudzoziemcowi miáſtá áni zamku rządzić niedamy UstPraw A4, B3v, E4 [2 r.]; RejFig Aa7v; A wiele ten celował/ w Polſzcże cudzoziemcow/ Záchowániem y cnotą/ y Włochow y Niemcow. RejZwierz 76, 80; Gdźie mu z nieobácżku ná onymże polu záiechał huf cudzoźiemcow BibRadz 1.Mach 11/68, I *5 [2 r.], Gen 17/12, 27, Ex 30/33, Lev 19 arg (25); cudzoziemcow nie więcey miłuy nád ſwe obywátele BielKron 258, 28v, 36v, 44 [2 r.], 60v, 61v (23); KochSat B3; Extrarius, Obcy nienależący ku rządu Cudzoziemiec. Mącz 112c; Convenae, Cudzoziemcy/ lud zwłaſzczá z rozmáyitich ludźi weſpołek zbieżány ku ſpołecznemu mieſzkániu. Mącz 482a, 112a; Prot A3; SienLek 194 [2 r.], 195; był potym náſtáł cudzoziemieć Tráian RejAp 144v; GórnDworz Hh7v; RejPos 5, 37v, 158v, 210v, 212 (11); BielSat N [2 r.]; RejZwierc 249v; BielSpr 41 v, 60v, 72v, 75; Y poborzyli ołtárze ná rynku od cudzoziemcow pobudowáne BudBib 2.Mach 10/2, 2.Par 6/32, 33, Mal 3/5, 4.Esdr 16/47, Iud 9/2, Esth 14/14, 1. Mach 1/40; MycPrz I B3; Krol niecudzoźiemiec/ ále ktory śię tu vrodźił/ tu śię ſwámi wychował BiałKaz H2v; CzechRozm 109v; Posłowie/ ná iednem ſeymie żądáli/ áby iych prze cudzoźiemcom á nie oney źiemie obywátelom ku rozſądzeniu były zlecone. ModrzBaz 75, 75v, 91, 105v; Calag 201b; Bráćia ſye mnie záprzeli/ mátki méy ſynowie/ Ten cudzoźiemcem/ y ów mię zowie. KochPs 100; mieſzkáli długo w obcey ſtronie iáko cudzoziemcy y wygnáni z oycżyzny SkarŻyw 244; StryjKron 150, 452, 527, 681; Chriſtus ſam był v ſwych iáko cudzoźiemiec CzechEp 58; Muśi podobno complety ſwe poſtne niedbále odpráwowáć: ábo ták dumáć/ żeby cudzoźiemći nie byli ćiáłem iego? CzechEp 59, 58; Rozkłádam ſwé towáry cudzoźiemcom wſzelkim KochFr 113; KlonŻal C, D3v; BielSjem 36 [2 r.]; á nie będźie miał cudzoźiemcow iedno ſwoie Polaki GórnRozm Av, B3v, D4v, G4; PaprUp C4v, H, I3, I4; Zołnierze Cudzoziemce [...] abychowani nie byli oprocz potrzeby woienney ActReg 42, 42, 44, 45, 47; Calep 28b, 52a, 391b, 397b, 778a; GostGospPon 169; GostGospSieb +4; Phil P3; Wy wiećie że ſię nie godźi Zydowinowi złączáć ábo ſchadzáć ſię z cudzoźiemcem [alienigenam] WujNT Act 10/28, s. 117 marg, Luc 17/18, s. 465 marg, 799; JanNKar D2v; aby nápotym żaden obywátel náſz z czudoźiemcem [...] nie grał koſtek ná pożyczki álbo ná wiárę/ chybá o gotowé pieniądze. SarnStat 706, 16, 74, 107 [2 r.], 108 [2 r.], 277 (24); GrabPospR N4 [2 r.]; KmitaSpit C5; PowodPr 78; VotSzl C, Cv, D3; CiekPotr 59; Nie tylko ſyn Koronny leć y cudzoźiemiec/ Zá ſpráwy ſwe vcżćiwe odnioſł záwſze wieniec. CzahTr G3; KlonWor 14.

W połączeniu z nazwą narodowości (7): Nie radźże ſie cudzoźiemcá/ Bądź Węgrzyná álbo Niemcá BierEz Q; BierRozm 14; StryjKron 330; Pełen dwor záwżdy bywał cudzozyemcow/ Cżechow/ Polakow KochSz A2v; PaprUp I4; KlonFlis D2v; KlonWor 14.

Wyrażenia: »cudzoziemiec postronny« (4): Któré to doſtoieńſtwá gdyby wákowáły [...] żadnému cudzoźiemcowi poſtronnemu [nulli extraneo terrigenae, nisi nobili bene merito]/ iedno Szláchćicowi dobrze záſłużonému [...] będźiemy dáwáć SarnStat 70 [idem (3)] 35, 181, 890.

»cudzoziemiec zamorski« (1): O cudzoziemcách zamorſkich. SarnStat 1129.

Szeregi: »bądź domak, bądź cudzoziemiec« (1): Kámieńmigo vkámienuie wſſyſtko mnoſthwo ludzi/ bądz domaká/ bądz cudzożiemcá ábo gośćiá [sive ille civis, sive peregrinus fuerit] Leop Lev 24/16.

»cudzoziemiec abo gość« (1): Leop Lev 24/16 cf »bądź domak, bądź cudzoziemiec«.

»cudzoziemiec, obcy« (1): żaden cudzoziemieć/ żadny obcy/ y ſługá kupny/ niechay z wámi tego nie pożywa/ áżby przyiął zakon poſpołu z wámi. RejPos 158.

»pielgrzym, (a) cudzoziemiec« [szyk 1 : 1] (2): ábowiem ia przed tobą ſtoię iáko pielgrzym á cudzoziemiec RejPs 59v; ReszHoz 119.

»(człowiek) postronny, (a) cudzoziemiec« (2): RejPos 210; bo ſię wam niegodźi przekłádáć nád ſobą cżłowieká poſtronnego á cudzoźiemcá [extraneum et alienigenam]. ModrzBaz 75.

»cudzoziemiec, (albo, i) przychodzień« [szyk 4 : 3] (7): Mącz 6d, 290d; Namilſzy moi/ proſzę iáko cudzoźiemcy y przychodniowie/ powśćiągayćie śię od pożądliwośći ćieleſnych GrzegŚm 32; ieſliże iedni máią być/ cżyli rozni/ ktorziby ſpráwy/ ták ſwoich obywátelow/ iáko też przychodniow y cudzoźiemcow [peregrinorum et advenarum] ſądźili? ModrzBaz 89v; CzechEp 59; SarnStat 884, 1118.

»zamorszczyk i cudzoziemiec« (2): áby ći zamorſczycy y cudzoźiemcy/ co máiętnośći źiemſkich nákupili/ do trzech lat powinni to poprzedáć SarnStat 1129 [idem] 107.

W przen (4): ktorą zá nas ofiárował on błogoſłáwiony á ſwięthy cudzozyemiec Pan náſz miłośćiwy Iezus Kriſtus RejPos 210v, 210v; Pijániczá á wſzetecżnik ten wżdy kęs poſkacże/ á oſtátká żywotá ſwego záſpi/ á pothym wſpánoſzeie iż żywego ſrebrá w cżłonki nápuśći/ á perełkámi twarz oſádzi/ węgrow á cudzozięmcow w nos napuśći RejZwierc 142.
Szereg: »pielgrzym, cudzoziemiec« (1): Nie zwłocż/ bom pielgrzym/ cudzoźiemiec k temu/ Iák y przodkowie moi/ oku twemu GrabowSet Q3.

Synonimy: cudzorodak, cudzy, gość, obcy, przybycień, przychodzień.

Cf CUDZOZIEMCA, CUDZOZIEMIANIN

AL